Μακεδονικό 1920 – 1991: Τα μεγάλα λάθη των ελληνικών κυβερνήσεων

Μετά από μία μικρή ανάπαυλα χθες με το άρθρο για τα τοπωνύμια της Δυτικής Αττικής, επανερχόμαστε σήμερα με ένα άρθρο για το μακεδονικό ζήτημα . Το μακεδονικό ήρθε πάλι στην επιφάνεια με την παρουσία της ποδοσφαιρικής ομάδας της γειτονικής χώρας στο φετινό Euro, όπου ουσιαστικά εμφανίστηκε σαν «Μακεδονία» και όχι ως «Βόρεια Μακεδονία», όπως όφειλε και το τουίτ του πρωθυπουργού της χώρας στο οποίο γινόταν λόγος για Μακεδονία. Οι ελληνικές αντιδράσεις με κυριότερη το «πάγωμα» των μνημονίων με τη γειτονική χώρα, τη μετάθεση δηλαδή για κύρωσή τους από την ελληνική Βουλή τον Σεπτέμβριο, το νωρίτερο, οδήγησαν τον Ζόραν Ζάεφ να απολογηθεί, λέγοντας ότι «κάποιες φορές γίνονται λάθη, μπορεί να συμβεί, όταν έχεις συνηθίσει επί 47 χρόνια να λες κάτι με έναν συγκεκριμένο τρόπο».

Με το λεγόμενο μακεδονικό ζήτημα έχουμε ασχοληθεί στο παρελθόν πολλές φορές. Αναφέρουμε ενδεικτικά τα άρθρα μας στις 13/1/2018, 20/1/2018, 5/6/2018, 20/1/2019. Σήμερα θα ασχοληθούμε με μερικά λάθη των ελληνικών κυβερνήσεων στο συγκεκριμένο θέμα, στα οποία έχουμε αναφερθεί ελάχιστα ή καθόλου.

Τα διαχρονικά ελληνικά λάθη στο μακεδονικό

Τα λάθη των ελληνικών κυβερνήσεων στο μακεδονικό ξεκινούν από τη δεκαετία του 1920.

Το λεγόμενο Πρωτόκολλο της Γενεύης, γνωστότερο ως συμφωνία Πολίτη – Καλφόφ, που υπογράφτηκε 29 Σεπτεμβρίου 1924, ήταν ένα από αυτά. Ο Νικόλαος Πολίτης, εκπρόσωπος της χώρας μας στην Κοινωνία των Εθνών και ο Βούλγαρος ομόλογός του Κρίστο Καλφόφ υπέγραψαν δύο πρωτόκολλα (και όχι ένα όπως νομίζουν πολλοί), τα οποία έγιναν δεκτά από το συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών και πρωτοκολλήθηκαν στον πίνακα των Συνθηκών της γραμματείας, με τα οποία αναγνωριζόταν η ύπαρξη βουλγαρικών μειονοτήτων στη Μακεδονία και η δημιουργία νομικής προστασίας, τελείως διαφορετικών από τις ως τότε ισχύουσες βάσει των συνθηκών ειρήνης. Ο Πολίτης, που είχε διατελέσει τρεις φορές στο παρελθόν Υπουργός Εξωτερικών, έθεσε ως πρωταρχικό στόχο την πλήρη εναρμόνιση της πολιτικής του με τους σκοπούς της ΚτΕ, αγνοώντας τους πάγιους άξονες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στη Βαλκανική. Πρωθυπουργός ήταν τότε ο Θεμιστοκλής Σοφούλης και Υπουργός Εξωτερικών ο Γεώργιος Ρούσσος, ο οποίος όμως δεν είχε παρακολουθήσει την πορεία των διαπραγματεύσεων και δεν είχε συνειδητοποιήσει την έκταση του διπλωματικού εκείνου σφάλματος που δέσμευε την Ελλάδα και την εξέθετε διεθνώς. Όλο το διπλωματικό σώμα ήταν ανάστατο, καθώς τα Πρωτόκολλα θα ίσχυαν αμέσως μετά την υπογραφή τους.

Ο ΥΠΕΞ Ρούσσος κατέφυγε στον νεαρό και ανερχόμενο διπλωμάτη Αθανάσιο Αγνίδη, ο οποίος είχε εξαιρετικές σχέσεις με τον Γενικό Γραμματέα της ΚτΕ sir Eric Dummon. Στο μεταξύ έντονες ήταν και αντιδράσεις του Βελιγραδίου.

Ο επικεφαλής της διπλωματίας του νεοσύστατου βασιλείου Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων Vojislav Marinkovic κάλεσε εσπευσμένα τον Έλληνα πρέσβη στο Βελιγράδι και του δήλωσε σε οξύ τόνο μεταξύ άλλων τα εξής: «Δεν θέλομεν και δεν είναι δυνατόν να θέλομεν να υπερασπίσομεν την Σερβικήν Μακεδονίαν διά των όπλων μόνον. Είναι δ’ ημάς απαραίτητον να μη δύναται οιοσδήποτε τρίτος να αμφισβητήσει την σερβικότητα(σημ. προσέξτε τη λέξη σερβικότητα), διά τον λόγον δε αυτόν το δόγμα του σερβικού χαρακτήρος του Σλαβικού πληθυσμού της Μακεδονίας είναι η βάση της πολιτικής μας. Δεν είναι δυνατόν να παραδεχθώμεν ότι οι μέχρι μεν της μεθορίου γραμμής, οι Σλάβοι, είναι Σέρβοι και πέραν αυτής είναι Βούλγαροι. Αναγνωρίζοντας ότι οι Σλάβοι των Βοδενών (Έδεσσας) και της Φλώρινας είναι Βούλγαροι, κρημνίζομεν την βάσιν της πολιτικής μας σχέση προς την σερβικήν Μακεδονίαν. Είναι τούτο η βάσις της πολιτικής μας και εάν η Ελλάς δεν θελήσει να μας βοηθήσει εις τούτο θα αναγκασθώμεν μετά λύπης να μεταβάλομεν την βάσιν ταύτην και να επιζητήσομεν διά συνεννοήσεως μετά της Βουλγαρίας το ποθούμενον, διαιρούντες την Ελληνικήν Μακεδονίαν εις σφαίρας επιρροής». Η Γιουγκοσλαβία φοβόταν ότι το ίδιο θα συνέβαινε αργά ή γρήγορα και με τους σλαβόφωνους κατοίκους του Μοναστηρίου και των Σκοπίων, που ήταν στην πλειοψηφία τους βουλγαρικής καταγωγής. Ο Γυαλίστρας έγραψε ότι τα Πρωτόκολλα αφορούσαν τα μέλη της σλαβόφωνης μειονότητας «τα ευρισκόμενα εις τα νοτιοσλαβικά (γιουγκοσλαβικά)εκείνα εδάφη τα αποτελέσαντα την αμφισβητούμενην ζώνην της σερβοβουλγαρικής Συνθήκηςτου 1912».

Στις αρχές Νοεμβρίου 1924 το Βελιγράδι ζήτησε από την Αθήνα να υπογραφεί νέο πρωτόκολλο, με το οποίο θα αναγνωρίζονταν ως σερβικής καταγωγής τα μέλη της σλαβικής μειονότητας που ζούσαν στη Μακεδονία. Η Αθήνα αρνήθηκε. Η γιουγκοσλαβική κυβέρνηση προχώρησε απροειδοποίητα σε καταγγελία της Συνθήκης του 1913.Παράλληλα αρνήθηκε να παραχωρήσει μειονοτικά δικαιώματα στους Έλληνες της Πελαγονίας (Μοναστηρίου και Σκοπίων), ενώ απείλησε την ελληνική κυβέρνηση να μην κρατικοποιήσει την περιουσία της μονής Χιλανδαρίου στο Άγιο Όρος. Τα Πρωτόκολλα Πολίτη – Καλφόφ είχαν αρχίσει να έχουν ολέθριες συνέπειες. Μάλιστα ο Πολίτης δεν τόλμησε να έρθει καν στην Αθήνα για να δώσει εξηγήσεις, ενώ ο Καλφόφ έγινε δεκτός σαν ήρωας στη Σόφια.

Τελικά το ζήτημα λύθηκε από την επόμενη κυβέρνηση με τη βοήθεια του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η Βουλή δεν επικύρωσε το περιεχόμενο των Πρωτοκόλλων, ενώ ο νέος πρωθυπουργός Ανδρέας Μιχαλακόπουλος ισχυρίστηκε ότι αυτά θα ίσχυαν από τη μέρα της επικύρωσής τους από το κοινοβούλιο και όχι από την ημέρα υπογραφής τους. Το θέμα συζητήθηκε στο συμβούλιο της ΚτΕ. Την Ελλάδα εκπροσώπησε ο Ελ Βενιζέλος. Τελικά η ΚτΕ αποφάσισε να μην επιβάλει κυρώσεις στην Ελλάδα και το θέμα θεωρήθηκε λήξαν στις 10 / 6 / 1925. Πάντως οι άλλοτε θερμές σχέσεις Βενιζέλου – Πολίτη «πάγωσαν». «Αποτελεί πολιτικόν σφάλμα καθ’ όσον τόσον αυτός (ο Πολίτης) όσον και ο συνεργάτης του καθηγητής Ανδρ. Ανδρεάδης ενήργησαν μετ’ αφελείας, θα έλεγα μάλιστα με πλήρη περιφρόνησιν προς τις πραγματικότητες της πολιτικής ζωής», τόνιζε ο Βενιζέλος.

Όλα τα στοιχεία για τα πρωτόκολλα Πολίτη – Καλφόφ και τις συνέπειές τους προέρχονται από το δίτομο έργο του Δρα Ιωάννη Παπαφλωράτου «Η ιστορία του Ελληνικού Στρατού 1833 – 1949».

Άλλη μια ολέθρια ενέργεια της Ελλάδας, ήταν η εκτύπωση του Abecedar(Αμπετσένταρ), ενός αλφαβητάριου με σκοπό να χρησιμοποιηθεί στη διδασκαλία του σλαβόφωνου πληθυσμού της Βόρειας Ελλάδας. Υποβλήθηκε στην Κοινωνία των Εθνών ως δείγμα συμμόρφωσης στη Συνθήκη των Σεβρών του 1920 (!), η οποία ήταν ουσιαστικά πλέον ανενεργή, ενώ προηγουμένως με τη Συνθήκη του Νεϊγί (1919) η Βουλγαρία είχε δεσμευθεί για την προστασία των Ελλήνων στα εδάφη της.

Τυπώθηκε με λατινικούς χαρακτήρες και συντάχθηκε στη μακεδονική διάλεκτο. Το έργο της σύνταξης ανατέθηκε στον εθνολόγο και γλωσσολόγο Γεώργιο Σαγιαξή και τους φιλόλογους Ιωσήφ Λαζάρου και Παπαζαχαρίου. Το βιβλίο απέσπασε θετικές κριτικές από τον εκπρόσωπο της ΚτΕ, ειδικό γλωσσολόγο Ο’ Μολόνι, ωστόσο προκάλεσε τις σφοδρές αντιδράσεις της Σερβίας και της Βουλγαρίας που διαμαρτύρονταν γιατί δεν ήταν γραμμένο στη γλώσσα τους και στο κυριλλικό αλφάβητο. Ο εκπρόσωπος της Ελλάδας στην ΚτΕ Βασίλης Δενδραμής, χαρακτήρισε τη σλαβομακεδονική γλώσσα ως ανεξάρτητη και διακριτή σε σχέση με τη βουλγαρική ή τη σερβική.

Να σημειώσουμε ότι ο αείμνηστος Σαράντος Καργάκος, στο βιβλίο του «Από το Μακεδονικό Ζήτημα στην Εμπλοκή των Σκοπίων», γράφει ότι ο όρος «Σλαβομακεδόνες» και τα παράγωγα του, είναι ανύπαρκτα ιστορικά. Τον όρο εισήγαγε ο πανσερβιστής ιστορικός και γεωγράφος Γιοβάν Σβίγιτς, καθηγητής πανεπιστημίου στο Βελιγράδι, στο έργο του «La Peninsule Balkanidue» («Η Βαλκανική Χερσόνησος»), που εκδόθηκε στο Παρίσι το 1918.

Επανερχόμαστε στο Abecedar. Το αναγνωστικό διανεμήθηκε πειραματικά τον Ιανουάριο του 1926 στην περιοχή του Αμυνταίου, προκαλώντας σφοδρές αντιδράσεις, διαμαρτυρίες δασκάλων, ακόμα και καύση βιβλίων. Ελληνόφωνοι και σλαβόφωνοι κάτοικοι της περιοχής, δημοσίευσαν ψήφισμα κατά του αναγνωστικού που δημοσιεύθηκε στην «Εφημερίδα των Βαλκανίων» (2 Φεβρουαρίου 1926). Το ψήφισμα στάλθηκε και στον Έλληνα Υπουργό Εξωτερικών. Ωστόσο ο τότε πρωθυπουργός Θεόδωρος Πάγκαλος με τον ΥΠΕΞ Λουκά Κανακάρη – Ρούφο, αποφάσισαν την διανομή του Abecedar στα σχολεία. Τελικά, η προσπάθεια έπεσε στο κενό, καθώς τα περισσότερα καταστράφηκαν αμέσως, ενώ ορισμένα από αυτά που διανεμήθηκαν στις προβλεπόμενες περιοχές, καταστράφηκαν από τις τοπικές αστυνομικές Αρχές.

Ήταν ένα ακόμα τεράστιο λάθος του Θ. Πάγκαλου, μετά από εκείνο με τους Τσάμηδες. Ενώ είχαν εγκαταλείψει τις περιουσίες τους και ήταν έτοιμοι να αναχωρήσουν για την Τουρκία, δεν τους άφησε και έτσι οι Τσάμηδες γύρισαν πίσω στην Ήπειρο. Η Αρβανίτικη καταγωγή του Πάγκαλου και η επιθυμία του για ανάπτυξη καλών σχέσεων με την Αλβανία, δημιούργησαν ένα πρόβλημα που ταλανίζει κατά καιρούς την χώρα μας ως σήμερα…

Αλλά και η ιστορία του Abecedar δεν τελείωσε το 1926. Το 1993 (!), 67 χρόνια αργότερα επανατυπώθηκε στο Περθ της Αυστραλίας από το «Μακεδονικό Κέντρο Πληροφοριών», στο πλαίσιο της εκστρατείας του για την αναγνώριση εθνικής μακεδονικής μειονότητας στην Ελλάδα. Το 2006, μια τρίτη έκδοση 160 σελίδων τυπώθηκε στη Θεσσαλονίκη με πρωτοβουλία του περιβόητου «Ουρανίου Τόξου» και την αιγίδα του Ευρωπαϊκού Γραφείου για τις λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες (EBLUL) .Περιέχει ακριβές αντίγραφο της έκδοσης του 1925 (αλήθεια, πού βρήκαν τόσο οι Σκοπιανοί της Αυστραλίας και τα στελέχη του «Ουρανίου Τόξου» 70 και 80 χρόνια αργότερα αντίτυπα του Abecedar, για να το εκτυπώσουν ;), καθώς κι ένα σύγχρονο αλφάβητο της κυριλλικής γλώσσας όπως διδάσκεται στο κόσμο.

(Πηγή: Βικιπαίδεια) Το άρθρο αυτό από τη Βικιπαίδεια είναι εξαιρετικό. Ωστόσο, στο θέμα Πολίτη –Καλφόφ, αναφέρει ότι ο Πολίτης ήταν Υπουργός Εξωτερικών, κάτι λανθασμένο. Υπουργός Εξωτερικών ήταν ο Γ. Ρούσος, ενώ ο Πολίτης, που είχε διατελέσει τρεις φορές ΥΠΕΞ στο παρελθόν, ήταν εκπρόσωπος της Ελλάδας στην ΚτΕ. Χρειάζεται λοιπόν πάντα προσοχή και διασταύρωση των πηγών.

Όπως έχουμε γράψει στο παρελθόν, ως το 1939 η γειτονική χώρα ήταν γνωστή ως Νότια Σερβία ή Vardarska Banovina. Το 1944, ο Τίτο προσπαθώντας να κρατήσει την περιοχή αλλά και να την χρησιμοποιήσει για να προωθήσει των ηγεμονισμό του στα Βαλκάνια και να διεκδικήσει εδάφη της Ελλάδας και της Βουλγαρίας δημιούργησε «εθνικό μακεδονικό» κράτος που θα έπαιζε αυτόν ακριβώς τον ρόλο. Το 1946, κατά τη διάσκεψη της Ειρήνης στο Παρίσι, ο Γιουγκοσλάβος αντιπρόσωπος Μοστ Πιγιάντ ζήτησε την «ενοποίηση» της Μακεδονίας υπό την αιγίδα της γιουγκοσλαβικής « Λαϊκής Δημοκρατίας της Μακεδονίας», ουσιαστικά δηλαδή προέβαλε διεκδικήσεις επί της ελληνικής και βουλγαρικής Μακεδονίας. Το 1947 έγιναν οι συμφωνίες Τίτο– Διμιτρόφ, σχετικά με αντίστοιχες γιουγκοσλαβικές διεκδικήσεις επί της βουλγαρικής Μακεδονίας.

Δυστυχώς, τα χρόνια εκείνα η Ελλάδα που είχε χάσει εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους και είχε υποστεί τεράστιες καταστροφές κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν βυθισμένη στον αδελφοκτόνο Εμφύλιο Πόλεμο και δεν μπόρεσε να αντιδράσει όπως έπρεπε για να λυθεί το πρόβλημα πριν καλά καλά δημιουργηθεί. Οι Βούλγαροι μάλιστα στη Διάσκεψη της Ειρήνης του 1946, αξίωσαν τη Δυτική Θράκη! Η Ελλάδα, που τόσα πρόσφερε, κατόρθωσε μετά κόπων και βασάνων να της δοθούν τα Δωδεκάνησα, ενώ οι υπόλοιπες διεκδικήσεις ( Βόρεια Ήπειρος, Κύπρος, Βουλγαρικά εδάφη), παραπέμφθηκαν στις ελληνικές καλένδες.

Βέβαια, με την ομαλοποίηση της κατάστασης μετά το 1950 οι ελληνικές κυβερνήσεις αντέδρασαν. Σε πολλές και διαδοχικές περιστάσεις, η Ελλάδα έθεσε με αυστηρότητα ως όρο στις ελληνογιουγκοσλαβικές σχέσεις τη μη «έγερση» ζητήματος «μακεδονικής» μειονότητας στο ελληνικό έδαφος.

Το 1961-1962, σημειώθηκε σοβαρή κρίση σχετικά με αυτό το θέμα. Η Αθήνα διαμήνυσε στο Βελιγράδι ότι οι Γιουγκοσλάβοι μπορούσαν είτε να θέσουν θέμα «μακεδονικής» μειονότητας, είτε να έχουν καλές σχέσεις με την Ελλάδα. Δεν μπορούσαν όμως να γίνουν και τα δυο. Το Βελιγράδι αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Το θέμα της «μακεδονικής» μειονότητας τέθηκε κι άλλες φορές όπως π.χ. κατά την επίσκεψη το 1980 του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Καραμανλή στο Βελιγράδι, λίγο μετά τον θάνατο του Τίτο.

Μια άλλη ατυχής, κατά την άποψη μας, παραδοχή, έγινε το 1977 στην Τρίτη Διάσκεψη του ΟΗΕ για την Τυποποίηση των Γεωγραφικών Ονομάτων, στην Αθήνα. Στη διάσκεψη εκείνη ορίστηκε ο τρόπος της μεταγραφής σε λατινικούς χαρακτήρες γεωγραφικών τοπωνυμίων, που είναι γραμμένα σε γλώσσες που δεν χρησιμοποιούν το λατινικό αλφάβητο.

Στη διάσκεψη αυτή, που σκοπό είχε τη μεταγραφή τοπωνυμίων για τους χάρτες και ιδίως για την αεροπλοΐα και τον ICAΟ συζητήθηκε η μεταγραφή των τοπωνυμίων από τα ελληνικά, αραβικά, εβραϊκά, κυριλλικά κλπ. στα λατινικά. Ωστόσο, αν και η Γιουγκοσλαβία ήταν ενιαία, και μάλιστα ζούσε ακόμα και ο Τίτο, ο οποίος πέθανε το 1980, έγινε μεταγραφή των «Serbo – Croatian and Macedonian Cyrillic Alphabet of Yugoslavia» («Σερβοκροατικό και Μακεδονικό Κυριλλικό Αλφάβητο της Γιουγκοσλαβίας»). Αναρωτιόμαστε: γιατί η Ελλάδα δεν αξίωσε την αποκλειστική αναγνώριση του Κυριλλικού Αλφαβήτου της Γιουγκοσλαβίας και όχι και των επιμέρους δημοκρατιών. Αυτό έδωσε το δικαίωμα στου γείτονες να ισχυρίζονται ότι η Ελλάδα αναγνώρισε το 1977 «μακεδονική» γλώσσα. Ο καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης που ήταν μέλος της ελληνικής αντιπροσωπίας, επανειλημμένα έχει τονίσει ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει.

Ωστόσο στο ψήφισμα αριθμ. 11 της Διάσκεψης, αναφέρονται τα εξής (μεταξύ άλλων):

«Recognizing further than in Yugoslavia the romanization of the Serbs Croatian and Macedonian Cyrillic alphabet have long been employed in official gazetteers and maps. Recommends that the systems that are given in the annex to this resolution be adopted as the international systems of Serbo – Croatian and Macedonian geographical names in Yugoslavia». Δηλαδή:

«Αναγνωρίζοντας περαιτέρω ότι στη Γιουγκοσλαβία η μεταγραφή του Σερβοκροατικού και του Μακεδονικού κυριλλικού αλφάβητου χρησιμοποιούνται από πολύ καιρό σε επισήμους καταλόγους γεωγραφικών ονομάτων και χαρτών.

Συνιστά τα αιτήματα που περιέχονται στο παράρτημα του παρόντος ψηφίσματος να θεσπιστούν ως διεθνείς συστήματα μεταγραφής σε λατινικούς χαρακτήρες των Σερβοκροατικών και Μακεδονικών γεωγραφικών ονομάτων στη Γιουγκοσλαβία».

Βλέπουμε λοιπόν, ότι στο συγκεκριμένο ψήφισμα γίνεται αναφορά ως «μακεδονική» στη γλώσσα της γειτονικής χώρας. Τέλος στα τεχνικά έγραφα της διάσκεψης (σελ. 145), γίνεται σαφής αναφορά σε μακεδονική γλώσσα: «…whereas the Gyrillic alphabet used in the Macedonian language consist of 31 characters and 31 sounds», δηλ. «…ενώ το Κυριλλικό Αλφάβητο που χρησιμοποιείται στην Μακεδονική γλώσσα αποτελείτε από 31 χαρακτήρες με νούμερα και 31 φθόγγους». Η ελληνική αντιπροσωπεία δεν πρόβαλε ΚΑΜΙΑ ΑΠΟΛΥΤΩΣ αντίρρηση… Είναι χαρακτηριστικό, ότι στην προηγούμενη διάσκεψη του 1972, η Γιουγκοσλαβία δεν παρουσίασε κείμενο με ξεχωριστές γλώσσες, κάτι που έκανε το 1977.

Η πολυμελής ελληνική αντιπροσωπία, έμεινε αδρανής. Εδώ βρίσκονται οι «ρίζες» της χρήσης του όρου «μακεδονική γλώσσα» και των αρκτικόλεξων ΜΚ και ΜΚΔ. Το 1986 σε επόμενη διάσκεψη, η ελληνική πλευρά αντέδρασε, αλλά ήταν ήδη αργά… (Πηγή: Νίκος Σαραντάκος.

Ο κ. Μπαμπινιώτης, η διάσκεψη του 1977 η Μακεδονική γλώσσα). Άνοιξε ο ασκός του Αιόλου και τα Σκόπια θα ζητούσαν σύντομα την ανεξαρτησία τους. Κέρδισε η Ελλάδα κάτι ως το «καλό παιδί» της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ όλα αυτά τα χρόνια; Πού είναι η ελληνική περηφάνια;
Υπάρχει στρατηγικός σχεδιασμός στην ελληνική εξωτερική πολιτική ή λειτουργεί το σύστημα «έχει ο Θεός» ή «βλέποντας και κάνοντας»; Όταν μας εμπαίζουν κράτη όπως η Αλβανία και η χώρα με πρωτεύουσα τα Σκόπια, πώς θα αντιμετωπίσουμε την Τουρκία; Ας ελπίσουμε ότι η νυν κυβέρνηση, δεν θα επιτρέψει στον Ζόραν Ζάεφ και τους συμπατριώτες του άλλες κουτοπονηριές (;) και θα παραμείνει σταθερή στην μη κύρωση της Συμφωνίας των Πρεσπών, μέχρι τη πλήρη συμμόρφωση της άλλης πλευράς…

Πηγές: Δρ Ι.Σ. Παπαφλωράτος, «Η ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949)», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ 2014.
Ευχαριστούμε θερμά τον Δρα Ιωάννη Παπαφλωράτο που μας επέτρεψε να χρησιμοποιήσουμε στοιχεία από το βιβλίο του.
Άγγελος Συρίγος – Ευάνθης Χατζηβασιλείου: «Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ ΚΙ ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ, 6^η έκδοση 2019.