Ο «άγνωστος» Ανδρέας Κάλβος και το νόμισμα των 2 ευρώ με την προσωπογραφία του (;)

Ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές, που έγινε ιδιαίτερα γνωστός κυρίως χάρη στις «Ωδές» του, είναι αναμφίβολα ο Ανδρέας Κάλβος. Υπάρχουν όμως κάποια σημεία της ζωής του Ανδρέα Κάλβου που δεν έχουν τελείως φωτιστεί. Ένα από αυτά είναι και το πώς ήταν ο Ανδρέας Κάλβος, καθώς δεν υπάρχει γνωστή απεικόνισή του. Παρόλα αυτά το υπουργείο Οικονομικών εδώ και δύο χρόνια (από τις 11/7/2019) κυκλοφόρησε κέρματα των 2€, κοπής 2010 που εκδόθηκε ως αναμνηστικό σε 750.000 τεμάχια με προσωπογραφία του Ανδρέα Κάλβου!

Τη σχετική ανακοίνωση υπογράφει ο τότε αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών Γιώργος Χουλιαράκης. Με το θέμα αυτό θα ασχοληθούμε στο δεύτερο μέρος του άρθρου. Θα ξεκινήσουμε με την περιπετειώδη ζωή και το έργο του, που άργησε αρκετά να αναγνωριστεί, ωστόσο σήμερα ο Κάλβος, και δίκαια, θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές.

Η ζωή του Ανδρέα Κάλβου

Ο Ανδρέας Κάλβος γεννήθηκε στη Ζάκυνθο τον Απρίλιο του 1792. Ο πατέρας του Ιωάννης (Τζανέτος) Κάλβος ήταν Ανθυπολοχαγός του ενετικού μισθοφορικού στρατού και αργότερα έμπορος, ενώ μητέρα του ήταν η Αδριανή Ρουκάνη, που καταγόταν από παλιά αρχοντική ζακυνθινή οικογένεια. Ο Ανδρέας Κάλβος είχε έναν ακόμα αδερφό, που ήταν μικρότερός του, τον Νικόλαο. Το 1802 ο πατέρας του εγκατέλειψε τη σύζυγό του και εγκαταστάθηκε στο Λιβόρνο της Ιταλίας, όπου ήταν παλαιότερα εγκατεστημένος ο αδερφός του Βιτσέντζος. Το 1805 ο Ιωάννης Κάλβος πήρε διαζύγιο από τη σύζυγό του. Στο Λιβόρνο, όπου έζησε ο Ανδρέας Κάλβος ως το 1811, απέκτησε εξαίρετη γνώση της ιταλικής παιδείας και το καλοκαίρι του 1811 τύπωσε το πρώτο έργο του («Canzone»), αφιερωμένο στον Μέγα Ναπολέοντα το οποίο αργότερα αποκήρυξε.

Ο πατέρας του πιθανότατα, ήταν μέλος των μυστικών εταιριών που δρούσαν στην Ευρώπη εκείνη την εποχή. Το 1811 ο Κάλβος πήγε στην Πίζα και έπειτα στη Φλωρεντία, στην Ακαδημία της οποίας φοίτησε. Το 1812 γνωρίστηκε με τον Ugo Foscolo (Ούγο Φόσκολο), Ελληνοϊταλό ποιητή (1778 – 1827), γεννημένο στη Ζάκυνθο, γιο του γιατρού Αντρέα Φόσκολο και της Ελληνίδας Διαμαντίνας Σπαθή, που όμως από το 1794 εγκαταστάθηκε στην Ιταλία. Το 1813 ο Κάλβος εκδίδει στα ιταλικά τρεις τραγωδίες του(«Θηραμένης», «Δαναΐδες» και «Ιππίας»), ενώ ολοκληρώνει τέσσερις δραματικούς μονολόγους. Ο Foscolo αυτοεξορίστηκε το 1813 ή το 1815 στη Ζυρίχη για να αποφύγει το αυστριακό καθεστώς. Ο Κάλβος, ο οποίος το 1814 συνέθεσε στα ιταλικά την «Odeagl’ Ioni» («Ωδή εις Ιονίους»), πληροφορήθηκε τον θάνατο της μητέρας του που τον συγκλόνισε(1816). Ένα χρόνο νωρίτερα είχε συνάψει αισθηματικό δεσμό με την Εβραιοπούλα Ιουδήθ Μαροκέζι, την οποία αργότερα εγκατέλειψε. Το 1816 πήγε στη Ζυρίχη, όπου συνάντησε και πάλι τον Foscolo.Από εκεί πήγε στο Λονδίνο, όπου ήρθαν σε ρήξη που οδήγησε σε έχθρα μεταξύ τους (1817). Μεταξύ 1817 και 1818 μετέφρασε στα ελληνικά το βασικό λειτουργικό κείμενο της αγγλικανικής εκκλησίας «Book of Common Prayer» (Βιβλίο της Κοινής Προσευχής).

Το 1818 – 1819 έδωσε διαλέξεις με θέμα την ορθή προφορά της αρχαίας ελληνικής ως public lecturer. Δημιουργεί γνωριμίες με προσωπικότητες της εποχής του, ενώ συνεχίζει τις ερωτικές του περιπέτειες. Το ίδιο έτος 1819 προσχώρησε στο αγγλικανικό δόγμα και παντρεύτηκε τη Maria Tereza Thomas, που πέθανε πιθανότητα μαζί με την κόρη που είχαν αποκτήσει ένα χρόνο αργότερα. Στη συνέχεια σχετίστηκε με τη μαθήτριά του Σούζαν Ριντού. Η πιο άμεση επαφή του με την ελληνική γλώσσα άρχισε με την έκδοση μιας Νεοελληνικής Γραμματικής και της πρώτης ελληνόφωνης ωδής του «Ελπίς Πατρίδος», που ανακαλύφθηκε από τον Λεύκιο Ζαφειρίου στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Γλασκόβης πριν από 20 περίπου χρόνια και την παρουσίασε στο βιβλίο «Ο βίος και το έργο του Ανδρέα Κάλβου»(2006). Το 1820 εγκατέλειψε την Αγγλία και πήγε στη Φλωρεντία μετά από ένα σύντομο πέρασμα από το Παρίσι. Αναμείχθηκε στο κίνημα των Καρμπονάρων, συνελήφθη και απελάθηκε στις 23 Απριλίου 1821. Κατέφυγε στη Γενεύη, όπου συνέταξε ευχαριστήρια επιστολή προς τους Ελβετούς φιλέλληνες, που την υπογράφουν 158 Έλληνες πρόσφυγες από τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Η Επανάσταση του 1821 είχε ξεσπάσει και ο Κάλβος συνεπαρμένος συνέθεσε τις δέκα πρώτες Ωδές του, που βρήκαν τεράστια ανταπόκριση (1824). Στο τέλος του ίδιου έτους εγκαταστάθηκε στη Λωζάνη και στη συνέχεια στο Παρίσι και εξέδωσε με τη συνδρομή φιλελλήνων άλλες δέκα Ωδές, τις λεγόμενες «Νέες Ωδές».

Συγκλονισμένος από την έξοδο του Μεσολογγίου, ήρθε στην Ελλάδα στα τέλη Ιουλίου 1826 αποφασισμένος να δώσει ακόμα και τη ζωή του για την Ελλάδα: «pour exposer un Coeur de plus au fer de Musulmans», έγραφε στον θρυλικό στρατηγό Λαφαγιέτ. Απογοητευμένος όμως απ’ όσα είδε στην επαναστατημένη Ελλάδα, έφυγε τον Αύγουστο του 1826 για την Κέρκυρα. Το 1827 διορίστηκε καθηγητής στην Ιόνιο Ακαδημία για μικρό χρονικό διάστημα. Από το 1836 έγινε κατά διαστήματα καθηγητής στην Ιόνιο Ακαδημία και στο Ιόνιο Γυμνάσιο, όπου το 1841 κατέλαβε τη θέση του Διευθυντή. Στο τέλος του ίδιου χρόνου όμως παραιτήθηκε εξαιτίας της αντιδικίας με τον προκάτοχό του F. Orioli. Τον ίδιο χρόνο φαίνεται ότι παραιτήθηκε και από την Ιόνιο Ακαδημία. Από τότε ασχολήθηκε με την παράδοση ιδιαίτερων μαθημάτων, ενώ εντάχθηκε στο Μεταρρυθμιστικό Κόμμα της Επτανήσου. Παράλληλα, αρθρογραφούσε στην εφημερίδα «Πατρίς» και στην «Επίσημην Εφημερίδαν του Ηνωμένου Κράτους των Ιονίων Νήσων».

Τον Νοέμβριο του 1852 εγκατέλειψε οριστικά την Κέρκυρα και πήγε στην Αγγλία. Στο Λονδίνο παντρεύτηκε τη Charlotte Augusta Wadams και εγκαταστάθηκε το 1855 στο Louth του Lincoshire, όπου η σύζυγός του ίδρυσε ανώτερο Παρθεναγωγείο όπου δίδαξε και ο Κάλβος. Εκεί συνέχισε την ενασχόλησή του με θρησκευτικές μελέτες και μεταφράσεις ως τον θάνατό του (3 / 11 / 1869). Η ταφή του, όπως και της χήρας του που πέθανε το 1888, έγινε στο νεκροταφείο της εκκλησίας της Αγίας Μαργαρίτας στο Κέντιγκτον κοντά στο Louth.

Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1930 έγιναν προσπάθειες για μετακομιδή των οστών του Κάλβου στην Ελλάδα. Οι προσπάθειες αυτές ευοδώθηκαν το 1960 χάρη στη σημαντική συμβολή και του Γεώργιου Σεφέρη, πρεσβευτή μας τότε στο Λονδίνο. Στις 19 Μαρτίου 1960 τα δύο μολύβδινα φέρετρα, του Κάλβου και της δεύτερης συζύγου του, έφτασαν στην Ελλάδα. Στρατιωτικό άγημα απένειμε τιμές παρουσία πλήθους επισήμων και απλού κόσμου. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους με το πολεμικό πλοίο «Χατζηκωνσταντής» μεταφέρθηκαν στη Ζάκυνθο. Από τις 17 Ιανουαρίου 1968 οι σοροί τοποθετήθηκαν στο μαυσωλείο του μουσείου Σολωμού και επιφανών Ζακυνθίων.

«Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία…»

Οι σπουδαίοι αυτοί οι στίχοι του Κάλβου, που εσφαλμένα αποδίδονται από πολλούς στον Δ. Σολωμό, συμπυκνώνουν στο υψηλό νόημά τους κι ένα μεγάλο μέρος από τα πιστεύω του. Ενώ Κάλβος ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στο εξωτερικό, κυρίως στη Γαλλία, στη χώρα μας άργησε αρκετά να αναγνωριστεί. Οι Φαναριώτες ποτέ δεν επαίνεσαν το έργο του. Είναι χαρακτηριστικό ότι θεωρούσαν πως δεν ανήκε στους Επτανήσιους ποιητές. Ο πρώτος που έκανε προσιτό στο ελληνικό κοινό το ποιητικό έργο του Κάλβου ήταν ο Σπυρίδων Δε Βιάζης με την έκδοση του έργου του το 1881. Ο Κάλβος εντάχθηκε στη νεοελληνική ποίηση σε μια γαλλική επισκόπηση της νεοελληνικής λογοτεχνίας από τη «Nouvelle Revue», που δημοσιεύθηκε το 1889 στο περιοδικό «Παρνασσός» του ομώνυμου φιλολογικού συλλόγου σε μετάφραση του Δημητρίου Βικέλα και καταξιώθηκε από την ομιλία του Κωστή Παλαμά που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Εστία» στο τέλος του ίδιου έτους.

Πώς ήταν τελικά ο Ανδρέας Κάλβος;

Ενώ γνωρίζουμε αρκετά για το ποιος ήταν ο Ανδρέας Κάλβος, ξέρουμε ελάχιστα για το πώς ήταν ο Ανδρέας Κάλβος! Είναι χαρακτηριστικό ότι σε παλαιότερη έκδοση του Υπουργείου Πολιτισμού για τον Κάλβο, υπήρχε φωτογραφία του Διονύσιου Σολωμού που εμφανιζόταν ως Κάλβος. Την κατάσταση έσωσε ως από μηχανής θεός διαπρεπής πανεπιστημιακός που επισήμανε το λάθος και είπε στους υπεύθυνους της έκδοσης: «Εντάξει, τον Κάλβο δεν τον ξέρουμε, δεν αναγνωρίζετε ούτε τον Διονύσιο Σολωμό;». Τραγελαφικές καταστάσεις… Λεπτομερέστατη αναφορά κάνει ο Σάββας Παύλου σε άρθρο του την 1η Αυγούστου 2006. Γράφει χαρακτηριστικά: «Η μορφή του Κάλβου δεν έχει σωθεί σε σκίτσο, φωτογραφία ή προσωπογραφία. Από τις μαρτυρίες που έχουν σωθεί αναφέρω ενδεικτικά την πιο αξιόπιστη, αφού βασίζεται στην περιγραφή του Κάλβου, όπως αποτυπώνεται στο διαβατήριό του που εκδόθηκε στις 24 Ιουνίου 1826 από το βρετανικό προξενείο της Μασσαλίας. Ανάστημα πέντε πόδια και έξι ίντσες, (αν σκεφτούμε ότι το ένα πόδι ισούται με 0,305 μέτρα περίπου και η μία ίντσα με 2,54 εκατοστόμετρα, ο Κάλβος είχε ύψος γύρω στο 1,68), μαλλιά μαύρα, μύτη λίγο χοντρή, μέτωπο απογυμνωμένο, φρύδια μαύρα, στόμα μέτριο, γένια μαύρα, πηγούνι στρογγυλό, πρόσωπο ωοειδές, χροιά φυσική».

Όπως όμως γράφει εύστοχα ο Σ. Παύλου: «Με βάση αυτή την περιγραφή 100 ζωγράφοι θα δώσουν 100 διαφορετικές μορφές». Ψάχνοντας και στα αγγλικά στο διαδίκτυο, βρήκαμε στο RUTH’S BLOG ένα άρθρο που υπογράφεται από την Gill Chatfieldμε ημερομηνία 26 Ιουνίου 2014 και τίτλο «ANDREAS KALVOS». Στο άρθρο αυτό υπάρχει φωτογραφία της Charlot Kalvos και η πλάκα που βρίσκεται στο μουσείο του Louth. Αναγράφεται σ’ αυτή ότι τα οστά του Κάλβου και της Σαρλότ μεταφέρθηκαν στη χώρα μας και πάνω της είναι γραμμένα τα ακόλουθα λόγια του μεγάλου μας ποιητή: «ΕΙΝΑΙ ΓΛΥΚΥΣ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΜΟΝΟΝ ΟΤΑΝ ΚΟΙΜΩΜΕΘΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ». Στο άρθρο γίνεται αναφορά στη ζωή και το έργο του Κάλβου και αφού αναφέρεται ότι η φωτογραφία της Σαρλότ τραβήχτηκε μεταξύ 1865-1870 συνεχίζει: «Βοηθήστε μας να βρούμε τον Ανδρέα Κάλβο!».

«Έχετε κάποια παλιά οικογενειακά άλμπουμ που να περιέχουν φωτογραφίες του Ανδρέα και της Σαρλότ; Ή παλιές φωτογραφίες κρυμμένες -αναγνωρίζετε τη Σαρλότ σ’ αυτές; Παρακαλούμε κοιτάξτε τα οικογενειακά σας άλμπουμ και αν αναγνωρίσετε τη Σαρλότ τότε οι πιθανότητες είναι ότι ένας από τους άντρες της εικόνας θα μπορούσε να είναι ο Ανδρέας Κάλβος. Στείλτε μας την ομάδα φωτογραφιών που περιλαμβάνουν τη Σαρλότ και κερδίστε ένα κιβώτιο ελληνικό κρασί».

Το ελληνικό υπουργείο Οικονομικών, που κυκλοφόρησε το νόμισμα των 2€ με την προσωπογραφία του Ανδρέα Κάλβου πριν δύο χρόνια γνωρίζει ότι ο εικονιζόμενος είναι ο Κάλβος και πώς; Υπάρχουν 12 πιθανοί Κάλβοι, γιατί επιλέχθηκε ο συγκεκριμένος; Και αν βρεθεί μία φωτογραφία ή ένα πορτρέτο του Ανδρέα Κάλβου τελείως διαφορετικό από την προσωπογραφία του δίευρου τι θα γίνει; Θα κυκλοφορήσει καινούργιο νόμισμα; Και τα παλιά θα κυκλοφορούν παράλληλα; Δύο διαφορετικοί Κάλβοι σε δύο νομίσματα; Ας ελπίσουμε πάντως σύντομα να βρεθεί η φωτογραφία ή πορτρέτο του Κάλβου για να μάθουμε επιτέλους πώς ήταν ο μεγάλος ποιητής μας και τα υπόλοιπα θα λυθούν…

Ειδήσεις σήμερα

Διπλό φονικό στη Μακρινίτσα: Στους γονείς της δολοφονημένης μητέρας η επιμέλεια του παιδιού

Μετάλλαξη Δέλτα: Ποιους «χτυπά» στην Ελλάδα - Οι 12 περιοχές που έχει εμφανιστεί

Αχαΐα: Τραγωδία στη Χαλανδρίτσα - Αγρότης καταπλακώθηκε από αγροτικό μηχάνημα και έχασε τη ζωή του