Η αποκατάσταση της αλήθειας: Στο Ηράκλειο Κρήτης ή στη Βήσσανη Πωγωνίου γεννήθηκε η Σαπφώ Νοταρά;

Μια από τις δημοφιλέστερες κωμικές καρατερίστες ηθοποιούς μας ήταν αναμφίβολα η σπουδαία Σαπφώ Νοταρά. Γεννήθηκε, σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή το 1907 (κάποιες πηγές αναφέρουν ως έτος γέννησής της το 1910).

Εκείνο που, μέχρι σήμερα ήταν ακόμα πιο αβέβαιο, είναι ο τόπος γέννησής της. Οι περισσότεροι αναφέρουν στο διαδίκτυο ότι γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης, ενώ υπάρχουν και κάποια σάιτ που αναφέρουν ότι γεννήθηκε στη Βήσσανη Πωγωνίου Ιωαννίνων.

Ο αείμνηστος Θεόδωρος Έξαρχος, στο μνημειώδες, πολύτομο έργο του ΄΄Έλληνες Ηθοποιοί΄΄(γεννημένοι από τα τέλη του 18ου αιώνα ως το 1950) , αναφέρει ότι γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1907. Ισχύει όμως αυτό;

Η Σαπφώ Χανδάνου

Θέλοντας να ξεδιαλύνουμε το ζήτημα αυτό, αρχίσαμε να ασχολούμαστε πιο διεξοδικά, Όλες σχεδόν οι πηγές αναφέρουν ότι το πραγματικό της επώνυμο ήταν Χανδάνου. Το ψευδώνυμο Νοταρά, το πήρε από το όνομα της οδού όπου βρισκόταν η δραματική σχολή στην οποία σπούδασε. Δεν γνωρίζουμε τη δεκαετία του 1920 που σπούδασε η αξέχαστη ηθοποιός στην Επαγγελματική Σχολή Θεάτρου ( του νυν «Εθνικού» ) και στη Δραματική Σχολή του Πειραϊκού Συνδέσμου, ποια από τις δύο βρισκόταν στην οδό Νοταρά ( οδός Νοταρά υπάρχει στην Αθήνα, στα Εξάρχεια, αλλά και στον Πειραιά). Ας επανέλθουμε όμως στον τόπο γέννησης της μεγάλης Σαπφώ Νοταρά. Σκεφτήκαμε ότι θα ήταν πιο εύκολο να ξεκινήσουμε την αναζήτηση μας από την Βήσσανη Πωγωνίου Ιωαννίνων, καθώς το Ηράκλειο της Κρήτης είναι μια μεγάλη πόλη και θα έπρεπε να ψάξουμε πολύ. Μέσω κοινών γνωστών, επικοινωνήσαμε με τον κύριο Γρηγόριο Χ. Άρμπυρο, πρόεδρο της Ομοσπονδίας Πωγωνησίων. Ευγενέστατος ο κύριος Άρμπυρος, που έχει γεννηθεί στη Βήσσανη, μας ενημέρωσε ότι έχει διαβάσει πολλά άρθρα μας στο protothema.gr για την Ήπειρο και το Πωγώνι και μας ζήτησε να συνεχίσουμε να αναδεικνύουμε τα προβλήματα της περιοχής. Είναι κάτι αυτονόητο για μας, έστω κι αν ενοχλούνται κάποιοι…

Ρωτήσαμε λοιπόν ευθέως τον κύριο Άρμπυρο , αν γνωρίζει πού γεννήθηκε η Σαπφώ ( Χανδάνου ) Νοταρά. Η απάντηση του ήταν κατηγορηματική: «Στη Βήσσανη. Πήγε μάλιστα σχολείο στο χωριό, για κάποιες τάξεις και μετά έφυγε για το Ηράκλειο της Κρήτης . Εκεί, είχε ανοίξει φούρνο ο πατέρας της , ενώ στα Χανιά, διατηρούσε αρτοποιείο ο θείος της , αδελφός του πατέρα της. Άλλωστε , οι Ηπειρώτες αρτοποιοί (φουρναραίοι), είναι πασίγνωστοι σε όλη την Ελλάδα». Συνεχίζοντας, ο κύριος Άρμπυρος μας είπε ότι ο αδελφός της Χαρίλαος ήταν τραπεζικός και μέλος της Αδελφότητας Βήσσανης για πολλά χρόνια.

Συγγενής της Σαπφώς Νοταρά, ήταν η (άμαχη) Άννα Χανδάνου του Χρήστου, που σκοτώθηκε στη μάχη της Βήσσανης , στις 20/11/1940, κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου. Ήταν μόλις 18 ετών. Η άτυχη Άννα, σκοτώθηκε μέσα στο σπίτι της από οβίδα που προήλθε από ιταλικό βομβαρδισμό. Ο κύριος Άρμπυρος, μας επιβεβαίωσε ότι όντως η Άννα Χανδάνου σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της μάχης της Βήσσανης.

Πρόκειται για μια άγνωστη , νικηφόρα για τον Ελληνικό Στρατό μάχη, που αντιμετώπισε τμήμα της ιταλικής μεραρχίας «Φεράρα», που είχε δύναμη 16.000 ανδρών, 3.500 από τους οποίους ήταν Αλβανοί, που είχαν συγκροτήσει το «Σώμα Στρατού Τσαμουριάς» (κατά τα άλλα οι Αλβανοί πολέμησαν τις δυνάμεις του Άξονα…). Με τη μάχη αυτή, στην οποία και η ελληνική πλευρά είχε πολλές απώλειες, θα ασχοληθούμε εκτενώς σε μελλοντικό μας άρθρο. Αναφέρω μόνο εδώ , ότι ανάμεσα στους γενναίους Έλληνες που πήραν μέρος στη μάχη αυτή, ήταν ο αείμνηστος θείος μου, Βασίλειος Σ. Στούκας , που πήρε μέρος και σε άλλες μάχες και τραυματίστηκε, ελαφρά ευτυχώς, στο Τεπελένι και ο σπουδαίος κλαρινίστας Περικλής Χαλκιάς, πατέρας του Πετρολούκα Χαλκιά! Απλοί στρατιώτες κι οι δύο, από την Καστάνιανη Πωγωνίου Ιωαννίνων…

Η Βήσσανη Πωγωνίου

Νομίζουμε ότι μετά την καταλυτική μαρτυρία του κύριου Άρμπυρου, το ζήτημα για το πού γεννήθηκε η Σαπφώ ( Χανδάνου ) Νοταρά, έχει ξεκαθαρίσει. Θα ήταν πολύ εύκολο να διευκρινιστεί εδώ και χρόνια αυτό το θέμα, αλλά δυστυχώς η έρευνα στην Ελλάδα, ακόμα και σε απλά θέματα, φαίνεται ότι είναι ανύπαρκτη. Αντίθετα, η αντιγραφή, ιδιαίτερη η άκριτη και προκλητική, χωρίς αναφορά σε πηγή, θριαμβεύει …

Ας γράψουμε δύο λόγια για τη Βήσσανη. Είναι ιστορικό χωριό που ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα, βρίσκεται σε υψόμετρο 754 μέτρων και απέχει 55 χλμ. από τα Γιάννενα. Υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Πωγωνίου του νομού Ιωαννίνων.

Αν και το τοπωνύμιο Βήσ(σ)α, υπάρχει ήδη στα ομηρικά έπη και σχετίζεται με το νωπό έδαφος, ενώ υπήρχε και αρχαίος αττικός Δήμος Βήσα, ο Χαράλαμπος Π. Συμεωνίδης δέχεται την άποψη του MaxVasmer, ότι είναι σλαβικό ( από το Vysane = υψηλός τόπος) ενώ κατά τον Zaimov , προέρχεται από το σλαβικό Visani. Δυστυχώς, το γεγονός ότι και με διαχρονική ευθύνη των ελληνικών κυβερνήσεων, δεν έγινε μια οργανωμένη επιστημονική μελέτη για τα τοπωνύμια της Ελλάδας, άφησε ελεύθερο το πεδίο σε ξένους επιστήμονες να παρουσιάσουν ως ξενικά , ελληνικότατα τοπωνύμια…

Στη Βήσσανη υπήρχε σχολείο πριν το 1770. Σε απόσταση 1,5 χλμ. από το χωριό, βρίσκεται η Ιερά Μονή Άβελ, που χτίστηκε το 1770.

Δύο λόγια για τη Σαπφώ Νοταρά

Για τη μεγάλη Σαπφώ Νοταρά , δεν νομίζουμε ότι πρέπει να γράψουμε περισσότερα. Θρυλικές έχουν μείνει οι ατάκες της ( «Μπουρλότο», «Εδώ μέσα γίνονται Σόδομα και Γόμορρα» κ.ά. ). Γράφει χαρακτηριστικά ο Θεόδωρος Έξαρχος:

«Η φυσιογνωμία της, η βροντώδης βραχνή φωνή της και η εσωτερική της πληθωρικότητα τη βοήθησαν στο να δημιουργήσει έναν αυστηρά προσωπικό κωμικό τύπο , που τον υποστήριξε με ιδιαίτερη επιτυχία».

Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια της ζωής της ήταν δύσκολα. Τελευταία της συνεργασία , ήταν το 1981 στην ΄΄ Πορνογραφία ΄΄ με το Μάνο Χατζιδάκι. Πέθανε τελείως μόνη και αβοήθητη σε διαμέρισμα στην πλατεία Κουμουνδούρου όπου ζούσε. Το ενοίκιο του διαμερίσματος , το πλήρωνε νέος επιχειρηματίας θαυμαστής της, ο οποίος παρέμεινε άγνωστος . Βρέθηκε νεκρή από την Αστυνομία που διέρρηξε το διαμέρισμα στις 13 Ιουνίου 1985, μετά από αναζήτηση από το εστιατόριο όπου συνήθιζε να πηγαίνει. Είχε πεθάνει δύο μέρες νωρίτερα , στις 11 Ιουνίου 1985… Άδοξο τέλος, για μια μεγάλη ηθοποιό…

Ευχαριστούμε θερμά τον Βησσανιώτη Πρόεδρο της Ομοσπονδίας Πωγωνησίων κύριο Γρηγόρη Άρμπυρο, για τις πολύτιμες πληροφορίες που πρόθυμα μας έδωσε.