Οι διακυμάνσεις του πληθυσμού της Μακεδονίας στα χρόνια της τουρκοκρατίας
– Άγνωστα στοιχεία για τους Έλληνες που ζουν στη λεγόμενη «Βόρεια Μακεδονία»
– Πώς το γιουγκοσλαβικό καθεστώς προσπάθησε να εξαφανίσει τους ελληνικούς πληθυσμούς από το έδαφός του
– Στοιχεία από τα τέλη του 19ου αιώνα ως τις μέρες μας.
Τον περασμένο Ιούλιο δημοσιεύσαμε δύο άρθρα στο protothema.gr για το «Μακεδονικό Ζήτημα»(στις 4 και 11 Ιουλίου 2021). Τα άρθρα αυτά είχαν πολύ μεγάλη απήχηση και συνολικά σχεδόν 130 σχόλια. Υπήρξαν αναγνώστες που έθεσαν ένα θέμα απασχολούσε και μας. Πόσοι Έλληνες ζουν σήμερα στη γειτονική χώρα;
Πρόκειται για ένα πολύ δύσκολο ερώτημα και όποιος ισχυρίζεται ότι ξέρει την απάντηση σίγουρα θα δώσει ανακριβή στοιχεία. Αναζητήσαμε μέσα από αρκετά βιβλία την πραγματικότητα και παρουσιάζουμε σήμερα για πρώτη φορά συγκεντρωμένα αρκετά στοιχεία. Θα επαναλάβουμε όμως ότι είναι αδύνατο τα στοιχεία αυτά να είναι απολύτως ακριβή.
Περίοδος της τουρκοκρατίας
Τα πρώτα επίσημα στοιχεία για τον πληθυσμό της Μακεδονίας στο β’ μισό του 19ου αιώνα μας παρέχονται από τον Έλληνα πρόξενο στη Θεσσαλονίκη Κ. Βατικιώτη (1876), ο οποίος στη σημερινή ελληνική Μακεδονία, χωρίς την επαρχία των Γρεβενών, γράφει ότι ζουν 445.000 σλαβόφωνοι, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν ελληνική εθνική συνείδηση, 623.000 Οθωμανοί και 63.000 Εβραίοι. Σύνολο 1.560.000.
Στις 8 / 2 / 1884 ο Έλληνας πρόξενος στη Θεσσαλονίκη Π. Λογοθέτης υπέβαλε στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, «υπόμνημα περί της συγχρόνου ελληνικής Μακεδονίας και της Μακεδονίας εν γένει». Σύμφωνα με την απογραφή αυτή, που έγινε επίσης στην σημερινή ελληνική Μακεδονία και σε μερικές πόλεις των Σκοπίων (Αχρίδα, Μοναστήρι, Περλεπέ κλπ):«Ανέρχεται δε ο χριστιανικός πληθυσμός της βόρειας ζώνης του νοτίου τμήματος της Μακεδονίας, ελληνοαλβανικός, ελληνοβλαχικός, ελληνοβουλγαρικός εις 558.000 ψυχάς».
Σύνολο ολόκληρου του νότιου τμήματος (βόρειου και νότιου τμήματος) 1.073.000 Έλληνες (ελληνόφωνοι, σλαβόφωνοι, βλαχόφωνοι, αλβανόφωνοι), 565.000 μουσουλμάνοι, 190.000 Βούλγαροι, 20.000 Βούλγαροι καθολικοί(Βουλγαρουνίτες), 5.000 Βούλγαροι προτεστάντες, 85.000 Εβραίοι και 16.000 ρουμανίζοντες. Σύνολο 1.954.000.
Μετά την προσάρτηση της ανατολικής Ρωμυλίας στη Βουλγαρία υπήρξαν πληθυσμιακές διαφοροποιήσεις στη Μακεδονία.
Το 1888 ο Άγγλος πρόξενος στη Θεσσαλονίκη κατάρτισε μια στατιστική για το βιλαέτι της Θεσσαλονίκης, σύμφωνα με την οποία στα τέλη του 1888 κατοικούσαν σε αυτό 447.000 Οθωμανοί, 485.000 Χριστιανοί και 43.000 Εβραίοι. Από τους 485.000 Χριστιανούς οι 269.000 ήταν Έλληνες (161.000 ελληνόφωνοι, 102.000 σλαβόφωνοι και 6.000 βλαχόφωνοι), 201.000 ήταν Βούλγαροι εξαρχικοί, 6.000 αθίγγανοι, 8.000 καθολικοί και 1.000 προτεστάντες της αμερικανικής αποστολής.
Το 1904 ο Χιλμί πασάς έκανε απογραφή στα βιλαέτια Θεσσαλονίκης, Μοναστηρίου και Σκοπίων. Σ’ αυτά υπάρχει σαφής υπεροχή του ελληνικού στοιχείου έναντι του βουλγαρικού.
Βιλαέτι Θεσσαλονίκης: Έλληνες 373.227 – Βούλγαροι 207.317
Βιλαέτι Μοναστηρίου: Έλληνες 261.283 – Βούλγαροι 178.412
Βιλαέτι Σκοπίων: Έλληνες 13.452 – Βούλγαροι 172.005
Σύνολο: Έλληνες 647.962 και Βούλγαροι557.734.
Πάντως η επίσημη τουρκική στατιστική του πληθυσμού ολόκληρης της Μακεδονίας (1905), παρουσιάζει πολύ μικρότερο τον αριθμό των Βουλγάρων εξαρχικών.
Πάντως το 1900, σύμφωνα με τον Χ. Νάλτσα, στο βιβλίο του «Τα ελληνοσλαβικά σύνορα», Θεσσαλονίκη 1946, στη σημερινή Βόρεια Μακεδονία οι Έλληνες αποτελούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία. Αναλυτικά:
Αχρίδα-Πρέσπες: Έλληνες 22.425, Βούλγαροι 31.725, Οθωμανοί 8.950. Μορίχοβο: Έλληνες 4.210, Βούλγαροι 4.670, Οθωμανοί 0, Μοναστήρι: Έλληνες 33.545, Βούλγαροι 11.415, Οθωμανοί 22.860. Γευγελή: Έλληνες 21.865, Βούλγαροι 7.875, Οθωμανοί 16.810, Στρώμνιτσα: Έλληνες 16.481, Βούλγαροι 3.675, Οθωμανοί 16.050 και Δοϊράνη: Έλληνες 6.660, Βούλγαροι 3.675 και Οθωμανοί 16.050. Σύνολο Έλληνες 104.986 (60% του συνολικού πληθυσμού), Βούλγαροι 66.640 και Οθωμανοί 76.006.
Ίσως τα νούμερα αυτά είναι πολλά και κουραστικά όμως αποδεικνύουν την πληθυσμιακή υπεροχή των Ελλήνων στη Μακεδονία στα τέλη του 19ου – αρχές 20ου αιώνα.
Τα στοιχεία προέρχονται από το σπάνιο βιβλίο του Ιωάννη Κ. Χολέβα «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΛΑΒΟΦΩΝΟΙ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ», Εκδόσεις ΡΗΣΟΣ 1991.
Ο πληθυσμός της Μακεδονίας μετά την απελευθέρωσή της (1913)
Με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου της 10 / 8 / 1913 σφραγίστηκε η λήξη των Βαλκανικών Πολέμων και ο γεωγραφικός χώρος «Μακεδονία» κατανεμήθηκε ως εξής: Ελλάδα 51%, Σερβία 39% και Βουλγαρία 10%. Οι Σέρβοι ήταν ιδιαίτερα ευνοημένοι από τη διανομή αυτή, καθώς δεν διέθεταν σημαντικούς πληθυσμούς στη Μακεδονία.
Σύμφωνα με στοιχεία της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ), το 1912 στην ελληνική Μακεδονία ζούσαν:
Έλληνες 513.000 (46,2%), Μουσουλμάνοι 475.000 (39,4%), Βούλγαροι 119.000 (9,9%) και λοιποί ,κυρίως Εβραίοι και Αρμένιοι 98.000 (8,1%). Σύνολο 1.205.000. Με τα διάφορα γεγονότα (Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Συνθήκη της Λωζάνης, ανταλλαγές πληθυσμών) το 1924, σύμφωνα με τον Α.Πάλλη, ο πληθυσμός της Μακεδονίας είχε ως εξής:
Έλληνες 1.277.000 (88,25%), Μουσουλμάνοι 2.000 (0,13%), Βούλγαροι και Έλληνες σλαβόφωνοι 77.000 (5,32%) και λοιποί 91.000 (6,30%). Σύνολο 1.447.000. Περίπου τα ίδια είναι και τα στοιχεία της ΚτΕ του 1926. Η επίσημη ελληνική στατιστική (Αθήνα 1930) για το έτος 1928 έδινε για τους κατοίκους της Μακεδονίας: Έλληνες 1.237.000, σλαβόφωνοι 80.789, λοιποί 93.000.
Έτσι το 1929 ο Ελευθέριος Βενιζέλος χαρακτήρισε το ελληνικό κράτος ως «καθαρόν εθνικόν και τόσον ομοιογενές ώστε να είναι ίσως το πλέον ομοιογενές εθνικόν κράτος της σήμερον Ευρώπης».
Τέλος, η απογραφή της 16 / 10 / 1940 έδειξε ότι στη Μακεδονία σε σύνολο 1.759.130 κατοίκων, 1.602.381 ήταν Έλληνες, 74.751 σλαβόφωνοι, 48.874 Εβραίοι, 8.519 Αρμένιοι, 6.750 Βλάχοι, 5.045 Αθίγγανοι, 2.894 Ρώσοι, 1.445 Αλβανοί και λοιποί 8.571. Μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο και τον εμφύλιο υπολογίζεται ότι 20.000 σλαβόφωνοι εγκατέλειψαν την Ελλάδα (δωσίλογοι και μέλη του SNOF). Τέλος, στην απογραφή του 1951 για τις ομιλούμενες γλώσσες του ελληνικού πληθυσμού προέκυψαν τα εξής: ελληνικά μιλούσαν 7.297.878, τουρκικά 179.895, σλαβικά 41.017, βλάχικα 39.855, αλβανικά 22.736, πομακικά 18.671, αρμένικα 8990, ρομανί (αθιγγανικά) 7.429, ρωσικά 3.815 κι άλλες γλώσσες π.χ. ισπανικά 12.515.
Με τα στοιχεία που παραθέσαμε, πιστεύουμε ότι όλοι όσοι έκαναν λόγο για εθνοκάθαρση από ελληνικής πλευράς στη Μακεδονία, διαψεύδονται. Πολλοί Βούλγαροι εγκαταστάθηκαν στην Ανατολική Ρωμυλία όπου οι Έλληνες που ζούσαν εκεί εκδιώχθηκαν (46.000 Έλληνες της Βουλγαρίας ανταλλάχθηκαν με 92.000 Βούλγαρους της Μακεδονίας και της Θράκης) ενώ με την ανταλλαγή των πληθυσμών οι Μουσουλμάνοι εγκαταστάθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι μεγάλοι κερδισμένοι στη διαμόρφωση των συνόρων της Μακεδονίας ήταν οι Σέρβοι, οι οποίοι με ελάχιστους ομοεθνείς τους στην περιοχή, βρέθηκαν να κατέχουν το 39% του συνόλου της Μακεδονίας. Πόσοι ήταν όμως οι Έλληνες που παρέμειναν στη Σερβία (να σημειώσουμε ότι ο Ελευθέριος Βενιζέλος τους παρότρυνε να εγκατασταθούν στην Ελλάδα);
Οι Έλληνες στη Γιουγκοσλαβία
Η σερβική απογραφή του 1913 καταγράφει 110.205 Έλληνες στη Μακεδονία. Το 1931 όταν πλέον είχε ιδρυθεί το Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας ζούσαν στα σημερινά εδάφη της λεγόμενης «Βόρειας Μακεδονίας» 102.947 Έλληνες. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο 949 άτομα εγκατέλειψαν μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο το τμήμα της Μακεδονίας που παραχωρήθηκε στη Σερβία για να εγκατασταθούν στην Ελλάδα.
Οι Γερμανοί ναζί που κατέλαβαν τη Γιουγκοσλαβία κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κατέγραψαν στα εδάφη των Σκοπίων 300.000 Έλληνες. Προφανώς οι ναζί δεν διακρίνονταν από φιλελληνισμό ούτε υπήρχε περίπτωση να αλλοιώσουν τα στοιχεία. Για ποιο λόγο άλλωστε;
Βέβαια όταν ο Τίτο και οι συνοδοιπόροι του επινοούν το λεγόμενο «μακεδονικό έθνος» και η Vardaska Banovina μετατρέπεται σε Ομόσπονδη Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας τα πράγματα αλλάζουν. Το 1948 σύμφωνα με τον Μιχαήλ Χρυσανθόπουλο, διάφορες αντάρτικες γιουγκοσλαβικές ομάδες άρπαξαν 28.000 παιδιά που μεταφέρθηκαν βίαια στη Γιουγκοσλαβία από την Ελλάδα για να γίνουν οι «γενίτσαροι» του σλαβισμού και να αποτελέσουν αργότερα τη βάση του ψευτομακεδονικού έθνους.
Στις 15 Μαρτίου 1948 ο καθηγητής Wilkinson παρουσιάζει μια έκθεση για τον πληθυσμό της «Λαϊκής Δημοκρατίας της Μακεδονίας». Σύμφωνα μ’ αυτήν, εκεί ζουν:
Το 1953, η γιουγκοσλαβική κυβέρνηση διεξάγει απογραφή του πληθυσμού της. Ανεπίσημα στοιχεία δείχνουν ότι οι Έλληνες των Σκοπίων είναι 137.500. Συγκεκριμένα: Σαρακατσάνοι με ελληνική εθνική συνείδηση 1.500, Έλληνες γηγενείς 12.000, πρόσφυγες που αποδέχθηκαν να λάβουν τη γιουγκοσλαβική υπηκοότητα και να ενταχθούν στο (ψευτο)μακεδονικό έθνος: 7.000-8.000, πρόσφυγες που δεν αποδέχτηκαν τα παραπάνω και δήλωσαν Έλληνες 24.000 και Βλάχοι που δήλωσαν Έλληνες 100.000. Το κράτος του Τίτο αλλοίωσε τα στοιχεία της απογραφής που παρουσίασε επίσημα εμφανίζοντας ότι οι Έλληνες είναι μόνο 12.000!
Τι γίνεται όμως σήμερα; Στο βιβλίο του Καθηγητή Πανεπιστημίου-Σλαβολόγου Ιωάννη Ταρνανίδη «Στα Βόρεια του Ελληνισμού», αναφέρονται τα εξής: Το σύνολο των κατοίκων των Σκοπίων είναι από 2.050.000 έως 2.200.00. Από αυτούς: 750.000-800.000 είναι οι Αλβανοί. 200.000-250.000 οι Αθίγγανοι. 120.000-130.000 οι Τούρκοι. 50.000-200.000 οι Βλάχοι. 300.000 οι Σέρβοι, 600.000 οι Βούλγαροι, 80.000 διάφοροι ενώ υπάρχουν και 250.000 «Μακεντότσοι», Σλάβοι της Μακεδονίας που δεν ανήκουν ούτε στους Βούλγαρους ούτε στους Σέρβους. Ο Ι. Ταρνανίδης υπολογίζει τους Έλληνες σε περισσότερους από 360.000. αντίθετα ο Μιχάλης Χρυσανθόπουλος κάνει λόγο για 170.000 Έλληνες στη «Βόρεια Μακεδονία», 1.500 Σαρακατσάνους, 12.000 γηγενείς, 50.000 πολιτικούς πρόσφυγες, «Αιγαίους φυγάδες» όπως τους ονομάζουν οι γείτονες, προσβλέποντας στη μεγάλη «Μακεδονία του Αιγαίου» και τέλος, 100.000 βλαχόφωνους Έλληνες γνωστότεροι ως «Βλαχογραικομάνοι».
Και ο διδάκτορας του ΑΠΘ Μιχάλης Τρίτος που ασχολείται συστηματικά με το θέμα των Βλάχων δήλωσε το 1995: «Στο κρατικό μόρφωμα των Σκοπίων ζουν σήμερα 100.000 βλαχόφωνοι. Επίσημα δεδομένα υπάρχουν για 30.000. Οι υπόλοιποι για διάφορους λόγους δεν δηλώνουν τη βλάχικη καταγωγή τους. Μεγάλες βλαχόφωνες κοινότητες υπάρχουν στις πόλεις Στιπ, Μοναστήρι, Κρούσοβο, Βέλες, Στρούγκα, Αχρίδα, Μεγάροβο, Τίρνοβο, Νιζόπολη κλπ. Η κεντρική οργάνωση των βλαχόφωνων των Σκοπίων εδρεύει στην πρωτεύουσα, τα Σκόπια».
Βέβαια οι αριθμοί αυτοί διαφέρουν κατά πολύ από εκείνους που δίνει η άλλη πλευρά. Έτσι στην απογραφή του 2002 μόλις 422 άτομα δήλωσαν σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία ότι είναι Έλληνες!
Έκθεση του ΥΠΕΞ των Η.Π.Α. το 1995 έκανε λόγο για «καταπιεζόμενη ελληνική μειονότητα». Ο Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός του Γιώργου Καρατζαφέρη, μέσω ερωτήσεων που κατατέθηκαν στη Βουλή το 2008 έκανε λόγο για 100.000-280.000 Έλληνες στα Σκόπια. Τέλος ο πολιτικός επιστήμονας και αναλυτής Κωνσταντίνος Χολέβας ανέφερε το 2017 ότι στη γειτονική χώρα ζουν 250.000 Έλληνες χωρίς όμως να παρουσιάσει αποδεικτικά στοιχεία.Σύλλογος που ιδρύθηκε το 2018 από πανεπιστημιακούς,δημοσιογράφους και άλλους,αναφέρει ότι οι Έλληνες των Σκοπίων είναι 500.000.
Ο Δημήτρης Ν. Αλεξάνδρου στο βιβλίο του «Εγκλωβισμένοι… ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΩΝ ΣΚΟΠΙΩΝ», σε οδοιπορικό του τη γειτονική χώρα το 2008 αναφέρεται σε συναντήσεις του με πολλούς Έλληνες που ζούσαν σε καθεστώς τρομοκρατίας.
Στο ίδιο βιβλίο διαβάζουμε τα εξής: «Από επίσημη απογραφή που έκανε η κυβέρνηση των Σκοπίων (και η οποία δεν δημοσιοποιήθηκε)» αφηγείται ο Φωκίων Φουντουκίδης, «αλλά και από στοιχεία που παρουσιάστηκαν από τους εισηγητές σχετικής ημερίδας προκύπτει ότι σχεδόν το 13% του πληθυσμού των Σκοπίων είναι Έλληνες (περίπου 250.000) που ζουν κυρίως στις πόλεις Μοναστήρι, Αχρίδα, Κρούσοβο, Μορίχοβο, Γευγελή και Δοϊράνη καθώς και στην πόλη των Σκοπίων! Όλοι τους είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι και το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών ομιλεί ελληνική γλώσσα!».
Επίλογος
Σίγουρα το σημερινό άρθρο με τους πολλούς αριθμούς είναι πολύ κουραστικό για κάποιους/-ες και ζητούμε συγγνώμη. Εξαντλήσαμε όμως σχεδόν όλες τις πηγές για να βρούμε πόσοι Έλληνες ζουν στη λεγόμενη «Βόρεια Μακεδονία». Το 1992, ο τότε πρόεδρος της γειτονικής χώρας Κίρο Γκλιγκόροφ δήλωσε στην τσεχική εφημερίδα «Cezny Denik» ότι στα Σκόπια ζουν 100.000 πολίτες ελληνικής καταγωγής. Η λογική «λέει» ότι ο αριθμός τους είναι τουλάχιστον διπλάσιος. Συνεπώς όσοι μιλούν για 200.000-250.000 Έλληνες στη γειτονική χώρα, έχουν δίκιο. Το θέμα είναι τι έκανε η τότε ελληνική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη; Πώς αξιοποίησε αυτή τη δήλωση; Ακόμα και οι 100.000 ήταν περισσότεροι από το 5% του πληθυσμού της γειτονικής χώρας! Το ίδιο ερώτημα βέβαια ισχύει και για τις επόμενες κυβερνήσεις. Αλλά και στη Συμφωνία των Πρεσπών του 2018 γίνεται λόγος για ελληνική μειονότητα στη γειτονική χώρα; Φυσικά όχι. Όπως ποτέ δεν ασχολήθηκε σοβαρά το ελληνικό κράτος με την ελληνική μειονότητα της Β. Ηπείρου, της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου (όπου δεν έχει κάνει επίσημη επίσκεψη ποτέ Έλληνας πρωθυπουργός!).
Το μόνο που κάνει το ελληνικό κράτος είναι να δίνει πολλά και να μην παίρνει όσα δικαιούται με αποτέλεσμα να γίνει ο «πρόθυμος και ανιδιοτελής φιλάνθρωπος των Βαλκανίων»…
Πηγές:
Ν. ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ-Κ. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ-ΑΡ. ΚΕΣΟΠΟΥΛΟΣ, «ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ-ΑΝΩ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ», ένα εξαιρετικό βιβλίο των εκδόσεων ΤΖΙΑΜΠΙΡΗΣ-ΠΥΡΑΜΙΔΑ
ΙΩΑΝΝΗΣ Κ. ΧΟΛΕΒΑΣ, «ΟΙ ΕΛΗΝΕΣ ΣΛΑΒΟΦΩΝΟΙ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΡΗΣΟΣ, 1991
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ν. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, «Εγκλωβισμένοι… ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΩΝ ΣΚΟΠΙΩΝ», Εκδόσεις ΕΡΩΔΙΟΣ 2008
ΗΛΙΑΣ Ι. ΚΥΡΟΥ, «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΒΟΡΕΙΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ», Γ’ ΕΚΔΟΣΗ, ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΚΥΡΟΜΑΝΟΣ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 1993