Σεπτέμβριος 1822:Η σωτήρια για τον Αγώνα στην Πελοπόννησο ναυμαχία των Σπετσών

Μία από τις πλέον σημαντικές ναυτικές συγκρούσεις της Επανάστασης του 1821 ήταν η ναυμαχία των Σπετσών, που έγινε τον Σεπτέμβριο του 1822. Ίσως να μην είναι ιδιαίτερα γνωστή στο ευρύ κοινό. Σίγουρα όμως πολλές και πολλοί γνωρίζουν την αναπαράσταση της ναυμαχίας («Αρμάτα») που γίνεται κάθε χρόνο στις Σπέτσες στις αρχές Σεπτεμβρίου και φέρνει πλήθος επισκεπτών στο ιστορικό νησί.

Ο οθωμανικός στόλος πλέει προς το Ναύπλιο – Η ελληνική αντίδραση
Μετά την καταστροφή του Δράμαλη στα Δερβενάκια από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη η κατάσταση στην Πελοπόννησο για τους Τούρκους ήταν τραγική. Ελάχιστα πλέον φρούρια προέβαλαν αντίσταση. Σημαντικότερο από αυτά ήταν το φρούριο του Ναυπλίου, το οποίο πολιορκούσαν από την ξηρά ο Δημήτριος Υψηλάντης και από τη θάλασσα η Μπουμπουλίνα με τους Σπετσιώτες. Όμως οι πολιορκημένοι Τούρκοι είχαν ν’ αντιμετωπίσουν ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα. Τα τρόφιμα που είχαν στη διάθεσή τους τελείωναν και σύντομα θα βρίσκονταν σε οικτρή θέση.
Από τον Ιούλιο οι Ψαριανοί είχαν ενημερώσει ότι 87 οθωμανικά πλοία βρίσκονται κοντά στη Λέσβο. Αφού έκανε κάποιες αποτυχημένες ενέργειες στο Μεσολόγγι και την Πελοπόννησο, στα τέλη Αυγούστου ο οθωμανικός στόλος, που απαρτιζόταν από τουρκικά, αιγυπτιακά, αλγερινά, τυνησιακά και άλλα πλοία από τη Μπαρμπαριά (ονομασία για το τμήμα της ΒΔ Αφρικής από την Τρίπολη της Λιβύης ως το Μαρόκο), εμφανίστηκε στο Ταίναρο. Βασικός στόχος του ήταν ο επισιτισμός των πολιορκημένων στο Ναύπλιο.

Στις 8 Σεπτεμβρίου έφτασε ανατολικά των Σπετσών. Ο ελληνικός στόλος απαρτιζόταν από 56 πολεμικά και 16 πυρπολικά πλοία, αγνοώντας μέχρι τότε τις κινήσεις των εχθρών, βρισκόταν μεταξύ των νησιών Σπετσοπούλα, Παραπόλα (Βελοπούλα) και Τρίκερι. Τα υδραίικα πλοία βρίσκονταν μεταξύ του Τρικερίου και της νήσου Δοκού, τα σπετσιώτικα νότια της Σπετσοπούλας και ανατολικότερα τα ψαριανά. Ο οθωμανικός στόλος, έχοντας ευνοϊκό άνεμο, είχε τις πλώρες των πλοίων του στον πορθμό μεταξύ Σπετσών και Ερμιονίδας.
Επικεφαλής του ελληνικού στόλου ήταν ο Ανδρέας Μιαούλης.

Η ναυμαχία των Σπετσών

Ο σπουδαίος ναύαρχος διέταξε τα πλοία να τον ακολουθήσουν μέσα στον πορθμό, όπου θα ήταν ευκολότερη αντιμετώπιση του εχθρού. Ο Αναστάσιος Ορλάνδος, χαρακτηρίζει το σχέδιό του «ολέθριον». Όμως μερικά πλοία, του Αντώνη Κριεζή, του Ανάργυρου Λεμπέση, του Λεονάρδου Θεοδωρή, του Γιάννη Τσούπα, του Δημήτρη Λάμπρου, του Λάζαρου Παναγιώτα και άλλων, είτε από κακή συνεννόηση είτε γιατί πίστευαν πως ο Μιαούλης ήθελε να αποφύγει την σύγκρουση δεν υπάκουσαν και έπλευσαν ανατολικότερα από τα υπόλοιπα ελληνικά πλοία με αποτέλεσμα να βρεθούν ανάμεσα στα οθωμανικά πλοία. Ο Κριεζής αμέσως άρχισε να κανονιοβολεί τα εχθρικά πλοία, τα οποία όμως συνέχισαν την πορεία τους. Ο Μιαούλης έβλεπε ότι τα σχέδια του είχαν ανατραπεί. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα η ναυμαχία που είχε ξεκινήσει στην ανατολική πλευρά του πορθμού γενικεύτηκε και προς τη δυτική πλευρά. Εκεί λίγα ελληνικά πλοία που αντιμετώπιζαν άμεσα κίνδυνο έπλευσαν προς τη νησίδα Δοκό, όπου δύσκολα μπορούσαν να φτάσουν τα εχθρικά πλοία. Όμως μερικά μικρά οθωμανικά πλοία κατόρθωσαν να πλησιάσουν τα ελληνικά. Τότε ο Πιπίνος με μία παράτολμη κίνηση προσπάθησε να κολλήσει το πυρπολικό του σε ένα αλγερινό πλοίο.

Ο γιος του Ανδρέα Μιαούλη Αντώνιος περιγράφει με λεπτομέρειες την απόπειρα του γενναίου μπουρλοτιέρη:
«Εν δε των πυρπολικών από τον Πιπίνον διευθυνόμενον εκόλλησε εις την πρύμνην ενός εχθρικού βρικίου και ως πενήντα αυτού άνθρωποι επήδησαν εντός του πυρπολικού και πρόφτασαν να το ξεκολλήσουν από βρίκιον, αλλά αυξηθέντος του πυρός όλοι αυτοί εκάησαν και επνίγησαν. Εκ δε του πληρώματος του πυρπολικού τούτου επληγώθησαν δύο ναύται και άλλοι δύο εκ των του πλοιάρχου Αντ. Κριεζή».

Η τολμηρή ενέργεια του Πιπίνου ανάγκασε τα τουρκικά πλοία να απομακρυνθούν από τη δυτική πλευρά του πορθμού στην οποία είχαν παρασυρθεί, η ναυμαχία όμως συνεχίστηκε για πολλές ώρες στην απέναντι πλευρά, όπου σε βοήθεια των πλοίων του Κριεζή , του Λεμπέση και των άλλων έσπευσαν τα πλοία του Σαχτούρη, του Χατζή – Ανάργυρου, του Δημητρίου Μιαούλη, του Ράφτη και άλλων και εμπόδιζαν τα τουρκικά πλοία που δέχονταν πυρά κι από τα επάκτια πυροβολεία των Σπετσών, στα οποία επικεφαλής ήταν ο Χατζηγιάννης Μέξης, να μπουν στον Αργολικό κόλπο.
Κόντευε να βραδιάσει. Στη ναυμαχία συμμετείχαν 140 πλοία. Ο χώρος μεταξύ Ύδρας και Σπετσών είχε καλυφθεί με τόσο καπνό, ώστε οι Υδραίοι νόμισαν ότι καίγονταν οι Σπέτσες. Οι στιγμές ήταν πολύ κρίσιμες. Τότε ο σπετσιώτης Κοσμάς Μπαρμπάτσης ξεκινώντας από τις ακτές του νησιού του όρμησε με το πυρπολικό του εναντίον της οθωμανικής ναυαρχίδας.

Γράφει χαρακτηριστικά ο Αναστάσιος Ορλάνδος: «ανώτερος εαυτού γενόμενος κατά την στιγμήν εκείνην» και συνεχίζει: «Οι εν τω κινητώ εκείνω όρει Οθωμανοί εκπλαγέντες από την τολμηρωτάτην και ανέλπιστην ταύτην απόφασιν του πυρπολιστού κυριεύονται αμέσως υπό πανικού φόβου και τραπέντες ευθύς εις φυγήν κανονιοβολούν το πυρπολικόν μόνον εκ των πρυμνησίων του δικρότου».
Τη ναυαρχίδα ακολούθησαν στην άτακτη φυγή της και τα άλλα πλοία. Καμία από τις πηγές μας (δείτε στο τέλος του άρθρου) δεν αναφέρει ότι η οθωμανική ναυαρχίδα πήρε φωτιά και βυθίστηκε μπροστά στο λιμάνι των Σπετσών, όπως έχει διασώσει η παράδοση του νησιού. Όλοι συμφωνούν ότι με τη γενναία ενέργεια του Μπαρμπάτση οι Τούρκοι πανικοβλήθηκαν και έφυγαν κακήν κακώς και όλα αυτά σε μία ναυμαχία που τα σχέδια του Μιαούλη δεν εφαρμόστηκαν, καθώς όπως γράφει ο Αναστάσιος Ορλάνδος: «Έκαστος των πλοιάρχων ενήργει αυτομάτως ό,τι του εφαίνετο σωτηριοδέστερο διά την πατρίδα και μόνη η γενναιότης και φιλοπατρία κοιναί ούσαι εις άπαντες οδήγουν έκαστον εις τας κινήσεις του».

Τις επόμενες ημέρες οι δύο στόλοι δεν συγκρούστηκαν λόγω της νηνεμίας που επικρατούσε. Στις 11 Σεπτεμβρίου ο οθωμανικός στόλος που βρισκόταν κοντά στην Ύδρα κατευθύνθηκε προς τη Σπετσοπούλα. Και πάλι η νηνεμία εμπόδισε τα ελληνικά πλοία να τον πλησιάσουν. Την επόμενη μέρα έγινε νέα ναυμαχία που είχε διάρκεια τρεις ώρες. Όπως όμως γράφει ο Μιαούλης σε επιστολή του στις 13 Σεπτεμβρίου: «κακήν τύχη όλην τη νύχτα εμπονατσάρισε και δεν ημπορέσαμε να πάμε με τα μπουρλότα μας...»

Η προσπάθεια επισιτισμού του Ναυπλίου
Ο Τούρκος καπουδάν πασάς (αρχιναύαρχος)επιδίωξε στις 12 Σεπτεμβρίου να κατευθυνθεί προς το Ναύπλιο για να μεταφέρει τρόφιμα στους πολιορκημένους. Ωστόσο σε απόσταση δέκα μιλίων από το λιμάνι της πόλης συνάντησε τον γαλλικό στόλο, ο επικεφαλής του οποίου Βιελά τον ενημέρωσε ότι δεν πρέπει να ριψοκινδυνεύσει, γιατί στον Αργολικό κόλπο ενέδρευαν τα ελληνικά πυρπολικά. Έτσι ο Τούρκος ναύαρχος αφού έστειλε στο Ναύπλιο ένα αυστριακό πλοίο, εγκατέλειψε τα νερά της Πελοποννήσου στις 15 Σεπτεμβρίου χωρίς να πετύχει τον σκοπό του…

Αλλά και το αυστριακό πλοίο το οποίο στάλθηκε στο Ναύπλιο με τρόφιμα , έγινε αντιληπτό από τον Μιαούλη , ο οποίος έστειλε δύο πυρπολικά που το συνέλαβαν και το μετέφεραν στην Ύδρα με το πλήρωμά του . Πλοίαρχός του ήταν ο Ιωσήφ Βέρνικ από το Φιούμε ( σημ. Ριέκα της Κροατίας ). Από το πλήρωμα οι Έλληνες έμαθαν ότι «οι Τούρκοι είναι φοβισμένοι πάρα πολύ από τα μπουρλότα μας , χωρίς νερό , χωρίς προβεζιόνες (=προμήθειες) , εις μεγάλην αταξίαν. Οι καπεταναίοι όλοι έκαμαν ταραχή και δεν ήθελαν να έμβρουν εις το Ανάπλι , πλην ο καπετάν πασάς τους εφοβέριζε να τους κόψει ( =σφάξει ) και ήθελε να έμβρουν. Όθεν αποφάσισαν και έστειλαν από το καράβι». Οι Έλληνες , αφού κατέσχεσαν το φορτίο που μετέφερε το πλοίο , επέτρεψαν στον Βέρνικ να φύγει με το καράβι και το πλήρωμά του.

Οι συνέπειες της ναυμαχίας των Σπετσών
Η ναυμαχία των Σπετσών , ήταν πολύ σημαντική για την Επανάσταση . Οι Σπέτσες που είχαν μπει στο στόχαστρο των Οθωμανών ,έμειναν αλώβητες. Ο επισιτισμός του Ναυπλίου δεν έγινε ποτέ και οι πολιορκημένοι παραδόθηκαν δύο μήνες αργότερα. Αλλά ούτε και σε κάποιο άλλο μέρος της Πελοποννήσου πρόσφερε βοήθεια ο οθωμανικός στόλος. Ένα μεγάλο μέρος του , κινήθηκε προς την Κρήτη όπου έφτασε στις 30 Σεπτεμβρίου.

Η ΄΄ Αρμάτα΄΄
Στις Σπέτσες , η ελληνική επιτυχία γιορτάζεται με λαμπρότητα στις αρχές Σεπτεμβρίου. Οι εκδηλώσεις διαρκούν μια βδομάδα. Οι κάτοικοι του νησιού απέδωσαν τη νίκη τους στη βοήθεια της Παναγίας ( στις 8 Σεπτεμβρίου εορτάζεται η Γέννηση της Θεοτόκου ) και γι’ αυτό ονόμασαν τον μικρό ναό που βρίσκεται στο παλιό λιμάνι «Παναγιά η Αρμάτα». Αποκορύφωμα των εορταστικών εκδηλώσεων που όπως αναφέραμε συγκεντρώνουν , χιλιάδες επισκεπτών , είναι η αναπαράσταση της πυρπόλησης ομοιώματος της τουρκικής ναυαρχίδας, με ρίψη πυροτεχνημάτων και βεγγαλικών. Οι όψιμοι θαλασσόλυκοι γείτονες , καλό θα είναι να μάθουν, αν δεν το γνωρίζουν , το στραπάτσο τους και στα νερά των Σπετσών. Καλό είναι να πάψουν να κομπορρημονούν , γιατί αν χρειαστεί, οι απόγονοι των ναυμάχων του 1821 , θα δείξουν για μια ακόμα φορά την αξία τους… Και σίγουρα, εάν πρέπει, δεν θα αρκεστούν σε μία απλή «επακούμβηση»…
Πηγές: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ , Τ. ΙΒ , ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ

ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ Α. ΚΟΚΚΙΝΟΥ , ΄΄ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΄΄ ,
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΄΄ΜΕΛΙΣΣΑ΄΄
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΩΤΙΑΔΗΣ , ΄΄ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΄΄ ,
Τόμος β’, ΕΚΔΟΣΕΙΣ Σ.Ι. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ , 2018
ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΤΡΙΚΟΥΠΗ , ΄΄ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ΄΄ , ΤΟΜΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ , ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΄΄ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ΄΄ , 1993
ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821», ΤΟΜΟΣ Γ΄.