Πώς ο γιος ενός αγρότη από τη Σκωτία ανακάλυψε την πενικιλίνη και τιμήθηκε με το Νόμπελ Ιατρικής (1945) - Η ανακάλυψη της λυσοζύμης και της πενικιλίνης - Η Ελληνίδα σύζυγος του Αμαλία Φλέμινγκ και οι τίτλοι με τους οποίους τιμήθηκε στη χώρα μας
Το πρωτοχρονιάτικο άρθρο του κύριου Αναστάση Καραμήτσου στο «Πρώτο Θέμα» (αναδημοσιεύθηκε και στο protothema.gr) ήταν εξαιρετικό, όπως πάντα, και είχε τίτλο «Από τον Φλέμινγκ στον Μπουρλά…». Ο Άλμπερτ Μπουρλά είναι πλέον παγκοσμίως διάσημος. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1961 και είναι Έλληνας εβραϊκής καταγωγής. Διδάκτωρ της Κτηνιατρικής Σχολής του ΑΠΘ, στέλεχος της Pfizer από το 1993, ζει πλέον τις περισσότερες μέρες του χρόνου μακριά από την Ελλάδα και σήμερα είναι διευθύνων σύμβουλος της φαρμακοβιομηχανίας Pfizer, η οποία με τα εμβόλιά της και τα φάρμακα που παρήγαγε, πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες στην παγκόσμια μάχη κατά του κορωνοϊού. Θα σκεφτούν πολλοί, εντάξει αυτά τα ξέρουμε. Εκείνο που μάλλον αγνοούν οι περισσότεροι είναι ότι και ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ, στον οποίο αναφέρεται στο άρθρο του ο Αναστάσης Καραμήτσος είχε, έμμεση βέβαια, σχέση με την Ελλάδα. Στενή συνεργάτιδα του και δεύτερη σύζυγος του ήταν η Ελληνίδα Αμαλία Κουτσούρη, ενώ στη χώρα μας η Ακαδημία Αθηνών, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά και άλλοι φορείς, τον τίμησαν για την σημαντικότατη προσφορά του στην ανθρωπότητα. Ας δούμε με περισσότερες λεπτομέρειες ποιος ήταν ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ, ποια η σχέση του με την Ελλάδα και ποια ήταν η Αμαλία Φλέμινγκ.
Ποιος ήταν ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ;
Ο σερ Αλεξάντερ Φλέμινγκ (sir Alexander Fleming) ήταν νομπελίστας Σκωτσέζος γιατρός και μικροβιολόγος. Είναι παγκοσμίως γνωστός από την ανακάλυψη της πενικιλίνης (1928) , που θεωρείται η πρώτη ευρέως αποτελεσματική αντιβιοτική ουσία στον κόσμο.
Γεννήθηκε στις 6 Αυγούστου 1881 στη φάρμα Lochfield, κοντά στο Darvel, στο Ayrshire της Σκωτίας. Ήταν το τρίτο από τα τέσσερα παιδιά του αγρότη Hugh Fleming και της Grace Stirling Morton. Ο πατέρας του που είχε τέσσερα επιζώντα παιδιά από τον πρώτο γάμο του, έφυγε από τη ζωή του 1888. Ο Αλεξάντερ, πήγε στο Loudoun Moor School και στο Darvel School και κέρδισε μια διετή υποτροφία για την Ακαδημία του Κιλμάρνοκ. Στη συνέχεια, μετακόμισε στο Λονδίνο όπου φοίτησε στο Βασιλικό Πολυτεχνικό Ίδρυμα. Εργάστηκε σε ναυτιλιακό γραφείο, ενώ το 1901 κληρονόμησε κάποια χρήματα από ένα θείο του. Με προτροπή του μεγαλύτερου αδελφού του Τομ, γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή του νοσοκομείου St Mary στο Πάντινγκτον. Αποφοίτησε με πτυχίο MBBS (Ιατρικής και Χειρουργικής) και διάκριση το 1906. Στη συνέχεια έγινε βοηθός βακτηριολόγου, του sir Almroth Wright, πρωτοπόρου στην ανοσολογία και τους εμβολιασμούς. Ο Φλέμινγκ το 1908 απέκτησε πτυχίο BSc με χρυσό μετάλλιο στη Βακτηριολογία και έγινε λέκτορας στο St Mary΄s ως το 1914. Υπηρέτησε στο Ιατρικό Σώμα του Βασιλικού Στρατού, αρχικά (1914) ως Υπολοχαγός και αργότερα (1917) ως Λοχαγός. Από όσα είδε κατά τη θητεία του αυτή, στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου βέβαια, συμπέρανε ότι το αντισηπτικά που χρησιμοποιούσαν οι συνάδελφοι του για τη θεραπεία των τραυματισμένων στρατιωτών, επιδείνωναν τα τραύματα πολλών από αυτούς και οδηγούσαν κάποιους και στον θάνατο. Πρότεινε, για την θεραπεία των τραυμάτων αλατούχα διαλύματα, όμως δεν εισακούστηκε.
Ωστόσο, ολοκλήρωσε τη θητεία του με διάκριση, καθώς είχε πάρει μέρος, ως γιατρός, στο πεδίο των μαχών στη Δυτική Γαλλία. Το 1918 επέστρεψε στις έρευνες και στη διδασκαλία στο St Mary΄s Hospital. Το 1919 εκλέχθηκε λέκτορας και το 1928 καθηγητής στο Βασιλικό Κολέγιο Χειρουργικής.
Οι ανακαλύψεις του Αλεξάντερ Φλέμινγκ
Το 1922 προσδιόρισε και απομόνωσε μαζί με τον συνεργάτη του A.Allison, το ένζυμο λυσοζύμη το οποίο απαντά σε ορισμένους ζωικούς ιστούς όπως είναι τα δάκρυα και το σάλιο και ανακάλυψε την αντιβιοτική του δραστηριότητα (αναστατική δραστηριότητα στη δράση των βακτηρίων). Το 1928, ενώ μελετούσε βακτήρια σταφυλόκοκκου, παρατήρησε σ΄ένα τρίβλιο (πιατάκι εργαστηρίου) με καλά αναπτυγμένη καλλιέργεια του βακτηρίου, μια περιοχή γύρω από μια αποικία μούχλας που είχε μολύνει την καλλιέργεια, στην οποία δεν υπήρχαν βακτήρια. Μελετώντας περισσότερο το φαινόμενο, ανακάλυψε μια ουσία στον μύκητα που παρεμπόδιζε την ανάπτυξη του βακτηρίου ακόμα κι όταν αραιωνόταν κατά 800 φορές. Ονόμασε την ουσία αυτή πενικιλίνη. Το 1929 δημοσίευσε τα αποτελέσματα των ερευνών του στο περιοδικό British Journal of Experimental Pathology. Το πρώτο αντιβιοτικό στην ανθρώπινη ιστορία, η πενικιλίνη, είχε ανακαλυφθεί… Ωστόσο, η βιομηχανική παραγωγή της έγινε πολύ αργότερα, το 1945. Το ίδιο έτος, ο Φλέμινγκ μαζί με τον Αυστραλό Χ.Γ. Φλόρεϊ και τον Βρετανό Ε.Μ. Τσέιν τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής και Φυσιολογίας «για την ανακάλυψη της πενικιλίνης και της θεραπευτικής της δράσης εναντίον ποικίλων λοιμωδών νοσημάτων». Η αναγνώριση του Φλέμινγκ όμως είχε γίνει νωρίτερα (ας μην ξεχνάμε ότι μεσολάβησε και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος). Το 1943 εκλέχθηκε μέλος της Βρετανικής Βασιλικής Εταιρείας και το 1944 χρίστηκε Ιππότης. Το 1951 εκλέχθηκε Πρύτανης του Πανεπιστημίου όπου δίδασκε.
Η Αμαλία Κουτσούρη - Φλέμινγκ
Το 1915 ο Φλέμινγκ παντρεύτηκε μια εκπαιδευόμενη νοσοκόμα, τη Sarah Mc Elroy (1874 – 1949). Το 1914, είχαν αποκτήσει το μοναδικό παιδί τους, τον Ρόμπερτ (1914 - 2015), που έγινε εξαιρετικός γενικός γιατρός. Ποια ήταν η, έμμεση έστω, σχέση του Φλέμινγκ με την Ελλάδα;
Ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο την Ελληνίδα συνεργάτιδά του Αμαλία Κουτσούρη, στις 9 Απριλίου 1953. Ποια ήταν όμως η Αμαλία Κουτσούρη, που έγινε γνωστή ως Αμαλία Φλέμινγκ;
Η Αμαλία Φλέμινγκ, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη του 1912. Πατέρας της ήταν ο εξαίρετος δερματολόγος Χαρίκιος Κουτσούρης. Το 1914 ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ανέβηκαν στην εξουσία φυλετικά μισαλλόδοξοι οπαδοί του παντουρκισμού, οι οποίοι ξεκίνησαν τις διώξεις εναντίον των άλλων εθνοτήτων που ζούσαν σ’ αυτή. Ανάμεσα στους άλλους, θύμα των διώξεων ήταν και ο πατέρας της Αμαλίας. Οι οθωμανικές Αρχές κατέσχεσαν το σπίτι και το ιατρείο του και ο Χαρίκιος Βουρέκας με την οικογένειά του ήρθαν στην Αθήνα.
Πρόκειται για τους πρώτους διωγμούς του τουρκικού κράτους εναντίον των Ελλήνων της Πόλης οι οποίοι κατείχαν τα ηνία στην οικονομική πνευματική, και όχι, μόνο ζωή της. Οι διωγμοί κορυφώθηκαν με το πογκρόμ του Σεπτεμβρίου το 1955, αν και η ελληνική μειονότητα στην Κων/πολη προστατευόταν από τη Συνθήκη της Λοζάνης (1923). Σήμερα,, αντί η Τουρκία να είναι κατηγορούμενη για μια ακόμα γενοκτονία, βρίσκεται η χώρα μας απολογούμενη για, δήθεν παραβιάσεις των δικαιωμάτων της μουσουλμανικής (και όχι τουρκικής…) μειονότητας της Θράκης… Ας επανέλθουμε όμως στην Αμαλία Φλέμινγκ Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικεύτηκε στη Βακτηριολογία. Από το 1938 ως το 1944 εργάστηκε ως βακτηριολόγος στο Δημοτικό Νοσοκομείο Αθηνών. Τότε παντρεύτηκε τον αρχιτέκτονα Μανώλη Βουρέκα. Γι’ αυτό σε πολλές πηγές αναφέρεται ως Αμαλία Κουτσούρη – Βουρέκα Φλέμινγκ. Στα χρόνια της Κατοχής ανέπτυξε σημαντική αντιστασιακή δράση. Συνελήφθη από τους Ιταλούς και αργότερα από την Γκεστάπο και καταδικάστηκε σε θάνατο. Το 1944 τα βρετανικά στρατεύματα που είχαν εισέλθει στη χώρα μας, την απελευθέρωσαν. Η Αμαλία χάρη σε μια υποτροφία του Βρετανικού Συμβουλίου, έφυγε για μεταπτυχιακές σπουδές στο St Mary΄ s Hospital στο Λονδίνο. Μεταξύ 1947 και 1952 έγραψε εννιά ερευνητικές δημοσιεύσεις και συνεργάστηκε με τον Αλεξάντερ Φλέμινγκ. Η Αμαλία, εκτός από εξαίρετη επιστήμονας ήταν πολύ ωραία και κομψή γυναίκα. «Καρυάτιδα» την αποκαλούσαν οι Βρετανοί. Έτσι δεν άφησε ασυγκίνητο και τον Φλέμινγκ, ο οποίος το 1949 έχασε τη σύζυγό του. Ο γάμος της Αμαλίας με τον Μανώλη Βουρέκα τελείωσε νωρίς. Σε ένα ταξίδι του στην Αθήνα το 1953, ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ πρότεινε στην Αμαλία να την παντρευτεί. Εκείνη δέχτηκε. Ο γάμος τους έγινε τον ίδιο χρόνο. Τον Μάρτιο του 1955 όμως, ο Φλέμινγκ πέθανε. Η Αμαλία έχοντας διπλή υπηκοότητα (ελληνική -βρετανική), έμεινε αρχικά στο Λονδίνο. Μετά το 1962, άρχισε να έρχεται τακτικά στην Ελλάδα και το 1967 εγκαταστάθηκε οριστικά στη χώρα μας.
Ανέπτυξε αντιδικτατορική δράση, φυλακίστηκε από τη χούντα και απελάθηκε στο Λονδίνο, όπου μαζί με τις Μελίνα Μερκούρη και Ελένη Βλάχου, διοργάνωσε διαρκή εκστρατεία εναντίον της δικτατορίας.. Με την πτώση της Χούντας επέστρεψε στην Ελλάδα. Εντάχθηκε στο ΠΑΣΟΚ και εκλέχθηκε Βουλευτής Επικρατείας το 1977 και Βουλευτής Α΄ Αθηνών το 1981 και το 1985. Νωρίτερα όμως, δεν είχε διστάσει να αντιτεθεί στην απόφαση του Ανδρέα Παπανδρέου για διαγραφές στελεχών της Δημοκρατικής Άμυνας και του ΠΑΚ.
Πέθανε στις 28 Φεβρουαρίου 1986 στην Αθήνα.
Η Φλέμινγκ θεωρούσε ότι είναι Ελληνίδα πατριώτισσα και υπερασπίστρια της δημοκρατίας και της ανεξαρτησίας. Δήλωνε μάλιστα: «Γεννήθηκα Ελληνίδα και αυτή είναι μια ανίατη ασθένεια που κανείς δεν μπορεί να θεραπεύσει ή να αλλάξει».
Το 1986, ιδρύθηκε στα Μελίσσια το νοσοκομείο «Αμαλία Φλέμινγκ», γνωστό σήμερα ως «ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΙΣΜΑΝΟΓΛΕΙΟ – ΑΜΑΛΙΑ ΦΛΕΜΙΝΓΚ». Για την ιστορία και οι Κωνσταντίνος και Αναστάσιος Σισμανόγλου ήταν Κωνσταντινουπολίτες εθνικοί ευεργέτες…
Η Αμαλία Φλέμινγκ, η οποία δεν χρησιμοποίησε ποτέ τον τίτλο της Λαίδης που είχε (καθώς ο Αλεξάντερ είχε τον τίτλο του Σερ), ίδρυσε το Ελληνικό Ίδρυμα Βασικών Βιολογικών Ερευνών «Alexander Fleming» και δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία του Ερευνητικού Κέντρου Βιοϊατρικών Επιστημών «Alexander Fleming Biomedical Sciences Research Center», το οποίο λειτουργεί σήμερα στη Βάρη.
Ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ και η Ελλάδα
Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήρθαν η καταξίωση και οι διακρίσεις για τον Φλέμινγκ. Αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας σε περισσότερα από 30 πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής. Το 1946 αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών και το 1951 επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Αθηνών (πρόεδρός της εκείνο το έτος ήταν ο Γεώργιος Μαριδάκης).
Χρόνια πολλά και καλή χρονιά με υγεία σε όλες και όλους.