Η μάχη του Σκρα τον Μάιο του 1918 και ο θρίαμβος της Ελλάδας

Μία από τις σημαντικότερες ελληνικές νίκες στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν ο θρίαμβος στη μάχη του Σκρα (του σημερινού νομού Κιλκίς), τον Μάιο του 1918.

Οι βουλγαρικές οχυρώσεις στο Σκρα
Το όρος Σκρα(ντι Λέγκεν) (υψόμ. 1.096 μ.) και το γειτονικό ομώνυμο χωριό βρίσκονται στον νομό Κιλκίς και απέχουν λίγα χιλιόμετρα από τα σύνορα. Από τον Δεκέμβριο του 1915 γερμανοβουλγαρικές δυνάμεις είχαν πλησιάσει στο σημείο αυτά τα ελληνικά σύνορα και την άνοιξη του 1916 οι Σύμμαχοι άρχισαν να προχωρούν προς την περιοχή του χωριού που τότε λεγόταν Λούμνιτσα με σκοπό να καθηλώσουν τις γερμανικές δυνάμεις ώστε να μην κινηθούν προς το Δυτικό Μέτωπο.

Το Σκρα ντι Λέγκεν (λίκνο των βράχων στη βλαχική διάλεκτο) βρίσκεται δυτικά του Αξιού και αποτελούσε «εξέχουσα» του βουλγαρικού μετώπου και παρατηρητήριο μεγάλης αξίας. Ήταν ισχυρότατη αμυντική τοποθεσία, φυσικά οχυρή, ενισχυμένη με πολλά τεχνικά έργα, έναν πραγματικό λαβύρινθο χαρακωμάτων και ορυγμάτων, διπλές και τριπλές σειρές συρματοπλεγμάτων και πολυβολεία μέσα σε βράχους ή προστατευμένα από μπετόν, ώστε να αντέχουν ακόμα και στις βολές από βαρύ πυροβολικό. Επίσης ήταν εφοδιασμένο με πάρα πολλά πολυβόλα και όλμους έτσι ώστε να αποκρουστεί κάθε επίθεση εναντίον του μετώπου του αλλά και των πλευρών του και με διπλή γραμμή άμυνας.

Ο Αρχιστράτηγος Γκιγιομά
Τον Δεκέμβριο του 1917 ο Γάλλος πρωθυπουργός Ζορζ Κλεμανσό βλέποντας τη μεγάλη σημασία που είχε για τους Συμμάχους το Μακεδονικό Μέτωπο εισηγήθηκε να ανατεθεί η διοίκηση της Στρατιάς της Ανατολής στον Στρατηγό Adolphe Guillanmat (Αντόλφ Γκιγιομά) που αντικατέστησε τον Στρατηγό Saraill. Ο Γκιγιομά (1863-1940) ήταν ίσως ο κορυφαίος Γάλλος στρατιωτικός της εποχής. Η εφημερίδα «Μακεδονία» έγραφε στις 10.12.1917: «Η ΕΛΛΑΣ ΧΑΙΡΕΤΑ… Ευγνώμων πάντοτε και προς την Γαλλίαν και προς τα εκλεκτά της τέκνα η Ελλάς υπόσχεται να ενισχύσει το έργον του Αρχιστρατήγου Γκιγιομά δια να συντριβεί ο ζυγός όστις πιέζει την Βαλκανικήν. Με την υπόσχεσιν ταύτην εύχεται ο ελληνικός το «ως ευ αρέστη» εις τον Στρατηγόν Γκιγιομά».

Ο έμπειρος και σπουδαίος Γάλλος Αρχιστράτηγος, βαθύς γνώστης της πολεμικής τέχνης, θιασώτης της σκληρής εργασίας και της απόλυτης πειθαρχίας όταν ανέλαβε τη διοίκηση της Στρατιάς της Ανατολής, γνωρίζοντας την μακροχρόνια έχθρα Ελλήνων και Βουλγάρων, αν και ήταν επικεφαλής στρατευμάτων από πολλές χώρες (δείτε σχετικό μας άρθρο στις 7/8/2022), απαίτησε από τον βασιλιά Αλέξανδρο που είχε διαδεχθεί στον θρόνο τον πατέρα του Κωνσταντίνο όταν αυτός εγκατέλειψε την Ελλάδα και τον Ελευθέριο Βενιζέλο, να τεθεί στη διάθεσή του το σύνολο του Ελληνικού Στρατού. Αφού χαρτογράφησε το σημείο του χτυπήματος μεταξύ Αξιού και Βορειοδυτικής Μακεδονίας και μετά από προσωπική εξέταση της περιοχής και αξιοποίηση πληροφοριών, αποφάσισε η επίθεση να γίνει στο Σκρα ντι Λέγκεν (Πηγή: KOZANILIFE. GR).
Η επίθεση εναντίον του Σκρα προετοιμάστηκε προσεκτικά.

Σύμφωνα με το σχέδιο η κύρια επίθεση θα διεξαγόταν από τη Μεραρχία Αρχιπελάγους και θα συνδυαζόταν με δευτερεύουσες επιθέσεις ενός Συντάγματος της Μεραρχίας Κρήτης προς τα ανατολικά και ενός άλλου Συντάγματος της ίδιας Μεραρχίας ανατολικότερα, της 122ας Γαλλικής Μεραρχίας πιο ανατολικά και της Μεραρχίας Σερρών στα δυτικά, ενώ θα γίνονταν και αντιπερισπασμοί από τη βρετανική στρατιά και τον σερβικό στρατό στους τομείς τους. Επικεφαλής των ελληνικών δυνάμεων ήταν ο Αντιστράτηγος Εμμανουήλ Ζυμβρακάκης και των συμμαχικών ο Γάλλος Στρατηγός Ζερόμ.

Η μάχη του Σκρα (29-30 Μαΐου 1918)
Στις 5.10 της 16/29 Μαΐου 1918 άρχισε σφοδρός βομβαρδισμός των εχθρικών θέσεων από το συμμαχικό πυροβολικό ο οποίος συνεχίστηκε με αραιότερες βολές όλη τη νύχτα. Στις 17/30 Μαΐου 1918 ο βομβαρδισμός εντάθηκε από τις 4.30 και στις 4.55 άρχισε βολή κινητού φραγμού για την προστασία του Πεζικού. Αμέσως μετά άρχισε η έφοδος του Πεζικού της Μεραρχίας Αρχιπελάγους (επικεφαλής Μέραρχος της οποίας ήταν ο Υποστράτηγος Δημήτριος Ιωάννου) με τα τρία Συντάγματά της συμπαραταγμένα και διαταγμένα σε βάθος. Ο βουλγαρικός στρατός είχε παρατάξει στην περιοχή επτά Συντάγματα.

Μέσα σε δύο ώρες η Μεραρχία Αρχιπελάγους κατόρθωσε να καταλάβει όλους τους αντικειμενικούς της στόχους. Οι αντίπαλοι εκδήλωναν συνεχείς αντεπιθέσεις που όμως αποκρούστηκαν, με σοβαρές απώλειες. Συνολικά οι άνδρες της Μεραρχίας Αρχιπελάγους συνέλαβαν 1.835 αιχμαλώτους και κυρίευσαν άφθονο πολεμικό υλικό (44 πυροβόλα διαφόρων τύπων κ.ά.)

Όμως οι απώλειες της Μεραρχίας ήταν πολύ μεγάλες. 338 νεκροί, ανάμεσά τους και ο Διοικητής του 1ου Τάγματος του 5ου Τάγματος, Ταγματάρχης Βασίλειος Παπαγιάννης, 1.777 τραυματίες και 164 αγνοούμενοι. Και οι απώλειες των Βουλγάρων ήταν όμως σημαντικές. Μόνο στις θέσεις που καταλήφθηκαν υπήρχαν περισσότεροι από 400 νεκροί.

Να σημειώσουμε ότι Διοικητής του 3ου Τάγματος, του 6ου Συντάγματος της Μεραρχίας Αρχιπελάγους ήταν ο, τότε Ταγματάρχης, Νικόλαος Πλαστήρας.

Η Μεραρχία Κρήτης ενισχυμένη με ένα Τάγμα του 45ου γαλλικού Συντάγματος είχε ως αποστολή να επιτεθεί και να καταλάβει το ύψωμα 789 και στη συνέχεια, ανάλογα με την εξέλιξη της κατάστασης να κινηθεί προς το ύψωμα 459. Την κατάληψη του υψώματος 789 ανέλαβε το 7ο Σύνταγμα Κρητών, με κύρια προσπάθεια προς το ύψωμα Μόσιο (Καγιού Μπαν), ενώ το 8ο Σύνταγμα Κρητών ανέλαβε την κατάληψη του υψώματος 459. Το 29Ο Σύνταγμα Πεζικού, η δύναμη του οποίου ήταν ενάμιση Τάγμα, θα κάλυπτε το δεξιό της Μεραρχίας σε επαφή με τη γαλλική XXII (122α) Μεραρχία. Το 3ο Τάγμα παρέμεινε ως εφεδρεία της Μεραρχίας.

Μετά την προπαρασκευή του πυροβολικού άρχισε στις 4.55 της 17.30 Μαΐου 1918 η επίθεση της Μεραρχίας, οι άνδρες της οποίας ακολουθούσαν τον κινητό προστατευτικό φραγμό του πυροβολικού. Σε λιγότερο από μία ώρα (!), ως τις 5.40 οι άνδρες του 7ου Συντάγματος είχαν καταλάβει όλους τους αντικειμενικούς στόχους, εκτός από το ύψωμα Μπάρα (Μποσέτ). Αυτό καταλήφθηκε από τον 5ο Λόχο του εφεδρικού 2ου Τάγματος μέσα σε δέκα λεπτά (!), από τις 10.40 ως τις 10.50! Η Μεραρχία Κρήτης είχε σχετικά μικρές απώλειες: 71 νεκροί και 314 τραυματίες. Συνελήφθησαν 210 αιχμάλωτοι και κυριεύθηκε σημαντικό πολεμικό υλικό, ανάμεσα στο οποίο υπήρχαν και αρκετά πολυβόλα.

Η Μεραρχία Σερρών είχε αναλάβει την κατάληψη της γραμμής χωριό Λαγκάδια-ύψωμα Σαγράδα (Μποά ντε Μπολκάρ)-ύψωμα Μπλοκ Ροσέ. Στις 4.55 το 2ο Σύνταγμα της Μεραρχίας ξεκίνησε την επίθεσή του. Ως τις 6.15 είχε καταλάβει όλους τους στόχους που είχαν τεθεί χωρίς ισχυρή εχθρική αντίσταση. Όμως ο σύνδεσμος με τη Μεραρχία Αρχιπελάγους δεν επετεύχθη καθώς το 5ο Σύνταγμα της δεχόταν συνεχείς εχθρικές επιθέσεις. Για ενίσχυση της Μεραρχίας Αρχιπελάγους, η Μεραρχία Σερρών έστειλε την εφεδρική Διλοχία του 3ου Τάγματος του 2ου Συντάγματος και έναν Λόχο Μηχανικού που βρισκόταν στην Όσσιανη (σήμερα Αρχάγγελος) που συνέβαλαν αποφασιστικά στην απόκρουση των εχθρικών επιθέσεων. Να σημειώσουμε ότι διοικητής του 1ου Τάγματος της Μεραρχίας Σερρών ήταν ο γνωστός και από την πολιτική του δράση αργότερα, Γεώργιος Κονδύλης που είχε το 1918 τον βαθμό του Αντισυνταγματάρχη.

Οι απώλειες της Μεραρχίας Σερρών ήταν 32 νεκροί και 113 τραυματίες. Συνελήφθησαν 18 αιχμάλωτοι ενώ κυριεύθηκε μικρή ποσότητα πολεμικού υλικού.

Μετά τη μάχη
Μετά την κατάληψη της τοποθεσίας του Σκρα άρχισε η οργάνωση της με κατασκευές χαρακωμάτων, πολυβολείων, παρατηρητηρίων, ορυγμάτων συγκοινωνίας, οδών προσπέλασης και τηλεφωνικών γραμμών. Ορισμένα από αυτά έγιναν με επισκευές και βελτιώσεις των ήδη υπαρχόντων βουλγαρικών και άλλα φτιάχτηκαν από την αρχή. Η αμυντική οργάνωση της Μεραρχίας Σερρών έγινε κάτω από πυρά του εχθρικού πυροβολικού που της προξένησαν πολλές απώλειες.

Λίγο αργότερα η Μεραρχία Αρχιπελάγους με τα 5ο και 6ο Συντάγματα της, τη Διλοχία Μηχανικού, την Ημιλαρχία και τα 1ο και 3ο Ορεινά Χειρουργεία αποσύρθηκε στο χωριό Κάρπη για ανάπαυση και ανασυγκρότηση.

Το 1ο Σύνταγμα Σερρών επανήλθε στη Μεραρχία του. Η Μεραρχία Αρχιπελάγους παρέμεινε στο χωριό Κάρπη ως τις 10/23 Ιουλίου 1918 οπότε αντικατέστησε τη Μεραρχία Κρήτης. Η Μεραρχία Κρήτης αποσύρθηκε και αυτή για ανάπαυση και ανασυγκρότηση. Το 29ο Σύνταγμα Πεζικού της Μεραρχίας Κρήτης παρέμεινε υπό τις διαταγές της Μεραρχίας Αρχιπελάγους σε αναπλήρωση του 4ου Συντάγματος της που είχε αναλάβει μαζί με το 9ο Σύνταγμα Κρητών την τήρηση της δημόσιας τάξης.

Ο διεθνής θαυμασμός για την ελληνική νίκη στο Σκρα
Οι παράγοντες της νίκης στο Σκρα ήταν πολλοί. Κυριότερος όλων όμως ήταν το υψηλό ηθικό των ελληνικών στρατευμάτων και ιδιαίτερα η γενναιότητα του ελληνικού Πεζικού που αψηφώντας τα ισχυρά εχθρικά πυρά και τις βαριές απώλειες προέλαυνε ακάθεκτο και καταλάμβανε ταχύτατα όλους τους αντικειμενικούς στόχους.

Το Σκρα είχαν επιχειρήσει ανεπιτυχώς να καταλάβουν και γαλλικές δυνάμεις το 1917. Η ελληνική επιτυχία προκάλεσε τον θαυμασμό των επιτελείων των Συμμάχων, μεγάλο ενθουσιασμό σε όλη την Ελλάδα και συνέβαλε στην εξύψωση του φρονήματος και των ελληνικών μεραρχιών που συγκροτούνταν τότε. Ήταν η πρώτη φορά που το βουλγαρικό μέτωπο είχε διασπαστεί σε τόσο μεγάλο βάθος (1-2 χλμ.) και πλάτος (περίπου 12 χλμ.).
Η μεγαλύτερη σημασία πάντως της νίκης των Ελλήνων στη μάχη του Σκρα ήταν ότι οι Σύμμαχοι απέκτησαν μεγάλη εμπιστοσύνη στις ικανότητες του στρατού μας και ταυτόχρονα αποκαλύφθηκε ότι άρχισε να κάμπτεται το ηθικό του βουλγαρικού στρατού. Ενισχύθηκε έτσι η ιδέα ότι η καλά οργανωμένη επίθεση των Συμμάχων στο Μακεδονικό Μέτωπο μπορούσε να έχει αίσια κατάληξη, κάτι που θα επιδρούσε σημαντικά στην εξέλιξη του πολέμου.

Τι έγραψε ο Στρατηγός Γκιγιομά για την ελληνική νίκη
Ο ένθερμος φιλέλληνας Στρατηγός Γκιγιομά, Αρχιστράτηγος των συμμαχικών δυνάμεων στην ημερήσια διαταγή που εξέδωσε μετά την ελληνική νίκη στο Σκρα έγραφε τα εξής:

«Ο Αρχιστράτηγος των εν Ανατολή Συμμαχικών Στρατευμάτων απευθύνει τα συγχαρητήριά του προς την 1ην Ομάδα Μεραρχιών, ήτις, υπό την διοίκησιν του Στρατηγού Gerome, κατήγαγε λαμπράν επιτυχίαν, καταλαμβάνουσα, κατόπιν σκληρού αγώνος, τις ισχυράς αμυντικάς οργανώσεις του Σκρα ντι Λέγκεν.

Χάριν εις την απαράμιλλον ανδρείαν του και την υπέροχον αυτού ορμητικότητα, το Ελληνικόν Πεζικόν του Στρατηγού Ζυμβρακάκη (σημ. ο Εμμανουήλ Ζυμβρακάκης ήταν τότε Διοικητής του Σώματος Στρατού Εθνικής Αμύνης) εν στενώ συνδέσμω μετά πυροβολικού και αεροπορίας, άτινα, παρά τας δυσμενείς καιρικάς συνθήκας, επέτυχον να εκτελέσωσιν απάσας τας αποστολάς αυτών, υπερνίκησε άπαντα τα εφ’ ενός των πλέων ανωμάλων εδαφών συσσωρευμένα εμπόδια και επέτυχε την δια περιλάμπρου ενέργειας κατάληψιν των βουλγαρικών θέσεων επί μετώπου 12 χιλιομέτρων, συλλαμβάνον πλέον των 1.700 αιχμαλώτων και κυριεύον σημαντικόν υλικόν…».

Το όνομα Σκρα και η προέλευσή του

Το χωριό Σκρα, Λούμνιτσα ως το 1926, πήρε το όνομα του από το γειτονικό βουνό Σκρα ντι Λέγκεν. Στην εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ-ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ αναφέρεται ότι το όνομα αυτό δόθηκε στο βουνό από τους Γάλλους. Διεθνώς το Σκρα ντι Λέγκεν είναι γνωστό ως Skra di Legen. Λέξη legen δεν υπάρχει στη γαλλική γλώσσα, τουλάχιστον στο κορυφαίο γαλλικό λεξικό LE PETIT ROBERT, δεν βρήκαμε κάτι τέτοιο. Θα μπορούσε να είναι legende, «θρύλος», όμως δεν αναφέρεται πουθενά το βουνό ως Skra di legende. Ο Χαράλαμπος Π. Συμεωνίδης στο σπουδαίο δίτομο έργο του ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΟΙΚΩΝΥΜΙΩΝ, αναφέρει: Σκρα: λόγια μετονομασία του σλαβικού Λούμνιτσα<το βουνό *-Ίσκρα>το Σκρα «το φωτεινό»<σλαβ.* jbskra «σπινθήρας».

Αυτό όμως πιθανότατα δεν ισχύει. Γιατί να δοθεί το 1926 εκ νέου ένα σλαβικής προέλευσης όνομα σε ελληνικό χωριό που είχε ήδη σλαβικό όνομα; Για την ιστορία πάντως Iskra (σπίθα) ήταν το όνομα της πρώτης εφημερίδας που εξέδωσε το 1905 ο Λένιν. Αντίθετα η βλάχικη προέλευση του ονόματος Σκρα που αναφέραμε στην αρχή του άρθρου είναι η επικρατέστερη καθώς το Σκρα και τα γειτονικά χωριά Κούπα και Κάρπη κατοικούνται από Βλάχους, Βλαχομογλενούς συγκεκριμένα όπως αναφέρει ο αείμνηστος Αστέριος Κουκούδης στο βιβλίο του «ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΟΙ ΒΛΑΧΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΒΛΑΧΟΜΟΓΛΕΝΑ».

Πηγές: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τ. ΙΕ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
Δρ. Ιωάννης Παπαφλωράτος, «Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949)», Τόμος Ι, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2014
Ευχαριστούμε θερμά τον Δόκτορα Ιωάννη Σ. Παπαφλωράτο που μας έδωσε για μια ακόμη φορά, την άδεια να αντλήσουμε στοιχεία από τα βιβλία του.