Πόσο... χορτοφάγοι ήταν ο Πυθαγόρας και οι μαθητές του;

Ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους, μαθηματικούς και φυσικούς όλων των εποχών είναι αναμφίβολα ο Πυθαγόρας. Γεννήθηκε στη Σάμο γύρω στο 580 π.Χ. και πέθανε στο Μεταπόντιο της Κάτω Ιταλίας γύρω στο 496 π.Χ. Σύμφωνα με την παράδοση γνώρισε τις διδασκαλίες του Θαλή, του Αναξίμανδρου και του Φερεκύδη του Σύριου και αργότερα πραγματοποίησε μακροχρόνια ταξίδια στην Αίγυπτο και την Περσία όπου διεύρυνε τον ορίζοντα των γνώσεών του, τόσο με μαθηματικές και αστρονομικές θεωρίες ,όσο και τις ηθικοθρησκευτικές δοξασίες των Αιγυπτίων και των Βαβυλωνίων. Πιθανότατα ανήκε στις οικογένειες των αριστοκρατικών της Σάμου οι οποίες εναντιώθηκαν στην τυραννίδα του Πολυκράτη κι έτσι αναγκάστηκε να εγκατασταθεί στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας γύρω στο 532 π.Χ. Εκεί κινήθηκε στους αριστοκρατικούς κύκλους και επιβλήθηκε ως επιστημονική αυθεντία. Χαρακτηριστική είναι η φράση «αυτός έφα» («αυτός το είπε»).

Στον Κρότωνα ίδρυσε μια «οργάνωση» στην οποία έδωσε μορφή ηθικοθρησκευτικού κινήματος, επιστημονικής κοινότητας και πολιτικής «εταιρείας». Συνδέθηκε έτσι με την κατευθυνόμενη από τους αριστοκρατικούς πολιτική επιβολής του Κρότωνα στις γειτονικές περιοχές. Αυτό κορυφώθηκε με την καταστροφή της Σύβαρης από τους Κροτωνιάτες (511- 510 π.Χ.) . Αυτό το γεγονός προκάλεσε τεράστιες αντιδράσεις, έτσι ο Πυθαγόρας και οι οπαδοί του ανταγωνίστηκαν να μετοικήσουν στο Μεταπόντιο όπου πέθανε ο μεγάλος φιλόσοφος (στοιχεία από ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ, τ.8., ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ) . Η ζωή και το έργο του Πυθαγόρα θα αποτελέσουν σύντομα θέμα ενός (τουλάχιστον…) άρθρου μας. Σήμερα θα ασχοληθούμε με μία πτυχή μόνο της πυθαγόρειας διδασκαλίας, συγκεκριμένα με την «πυθαγόρεια διατροφή». Πόσο αληθινά είναι όσα γράφονται για αρχές της χορτοφαγίας και του βιγκανισμού στον Πυθαγόρα;

Τι γράφεται για τον Πυθαγόρα και τη χορτοφαγία;

Να ξεκαθαρίσουμε ότι ο Πυθαγόρας δεν άφησε γραπτά κείμενα, σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, έτσι όσα αποδίδονται σε αυτόν είναι ψευδεπίγραφα και γράφτηκαν πολλούς αιώνες αργότερα. Η αρχαία παράδοση πρόσθεσε στο πρόσωπο του Πυθαγόρα στοιχεία μυθιστορηματικού ήρωα με υπερφυσικές διαστάσεις: προφητείες, θαύματα, νεκραναστάσεις, μετενσωματώσεις, συνείδηση και ανάμνηση από βίους που έζησε παλαιότερα και διάφορα άλλα. Η διδασκαλία του Πυθαγόρα για μετενσωματώσεις δεν υπήρχε πριν από αυτόν. Πιθανότατα ο μεγάλος φιλόσοφος μετέφερε ιδέες από την Εγγύς Ανατολή και άλλες που συνδέονται με τους ορφικούς, ούτε για τους οποίους όμως υπήρχαν κείμενα πριν τον Πυθαγόρα. Μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο, «Πυθαγόρας, χορτοφαγία», έχει ως αποτέλεσμα την προβολή χιλιάδων σχετικών αποτελεσμάτων. Ανάμεσα στα δημοσιεύματα, υπάρχουν σε ορισμένα, ιδιαίτερα σε όσα υποστηρίζουν τη χορτοφαγία, φράσεις και ιδιότητες που δεν έχουν καμία σχέση με τον μεγάλο Σάμιο φιλόσοφο.

Για να δούμε τι ακριβώς συμβαίνει, θα ανατρέξουμε σε όσα γράφουν αρχαίοι και μεταγενέστεροι συγγραφείς για τον Πυθαγόρα και τους μαθητές τους και τη σχέση τους με τη χορτοφαγία. Στα «Χρυσά Έπη» του Πυθαγόρα (πρόκειται για 71 στίχους που απήγγειλαν κάθε μέρα οι «Πυθαγόρειοι σπουδασταί του Ομοακοείου»), υπάρχουν και οι εξής: «Μη εσθίειν όσα μη θέμις», δηλαδή «να μην τρως όσα δεν επιτρέπεται». Αφορά όσα είναι αντίθετα με ό,τι πίστευαν οι Πυθαγόρειοι σχετικά με τη μετεμψύχωση. «Εμψύχων απέχεσθαι». Αυτό ερμηνεύεται ως απέχθεια σε τροφές που προέρχονται από έμψυχα και σχετίζεται πάλι με την πεποίθηση του Πυθαγόρα ότι ενδεχομένως στο σώμα ζώων είχε μετενσαρκωθεί ψυχή ανθρώπου. «Κυάμων απέχεσθαι» ή «Κυάμους αποστρέφεσθαι». Δηλαδή να μην τρως κουκιά ή να αποφεύγεις τα κουκιά. Σε αυτό ο Πυθαγόρας επηρεάστηκε από τους Αιγύπτιους, οι οποίοι δεν έσπερναν και δεν έτρωγαν κουκιά, οι δε ιερείς τους δεν ήθελαν ούτε να τα δουν καθώς τα θεωρούσαν ακάθαρτα. Ίσως η αποφυγή των κουκιών σχετίζεται με τον κυαμισμό, καθώς όσοι πάσχουν από αυτή την ασθένεια εμφανίζουν αιμολυτική αναιμία αν καταναλώσουν κουκιά ή έρθουν σε επαφή με κάποιες χημικές ουσίες.

Οι δύο πρώτοι στίχοι που αναφέραμε αποτελούν τα βασικά επιχειρήματα των χορτοφάγων στην άποψη τους ότι ο Πυθαγόρας και οι μαθητές του δεν έτρωγαν κρέας. Τι γράφουν όμως δύο μεταγενέστεροι «βιογράφοι» του Πυθαγόρα, ο Πορφύριος (3ος μ.Χ. αιώνας) και ο Ιάμβλιχος (3ος /4ος μ.Χ. αιώνας). Στο έργο του «Πυθαγόρου Βίος» ο Πορφύριος αναφέρει (μεταφρασμένο κείμενο): «Όσο για τη διατροφή τους (ενν. τους μαθητές του Πυθαγόρα), το πρόγευμα αποτελούνταν από κηρήθρα ή μέλι και το δείπνο από ψωμί από κεχρί ή κριθάρι, σπανίως δε κρέας από ιερά σφάγια και μάλιστα όχι από οποιοδήποτε μέρος του ζώου» (παράγραφος 35). Παραθέτουμε και το πρωτότυπο κείμενο στο σημείο που αναφέρεται στο κρέας: «… σπανίως δε κρέας ιερειών θυσίμων και τούτο ουδ’ εκ παντός μέρους».

Περισσότερα και πιο κατατοπιστικά είναι όσα γράφει ο Ιάμβλιχος στο έργο του «Περί του Πυθαγορείου Βίου».

Ας δούμε μερικά από αυτά (παρ. 106 -109 στο έργο του).

«Επειδή και η διατροφή παίζει μεγάλο ρόλο για την άριστη παιδεία, όταν γίνεται καλά και με τάξη, ας εξετάσουμε τι όρισε και γι’ αυτήν. Από τις τροφές γενικά αποδοκίμαζε όσες προκαλούσαν, φούσκωμα και αναταραχές, ενώ τις αντίθετες τις επιδοκίμαζε και πρότεινε να τις καταναλώνουν, όσες, δηλαδή, ηρεμούν και καταπραΰνουν τον οργανισμό, γι’ αυτό θεωρούσε και το κεχρί κατάλληλη τροφή. Αποδοκίμαζε επίσης συνολικά οτιδήποτε ξένο προς τους θεούς, επειδή πίστευε ότι μας απομακρύνει από την ομοίωσή μας με αυτούς… Απέρριπτε επίσης όσες τροφές ήταν αντίθετες στην αγνότητα και θόλωναν την καθαρότητα της ψυχής αλλά και τα οράματα του ύπνου. Αυτές ήταν οι γενικές οδηγίες του σχετικά με τη διατροφή. Ιδιαιτέρως για τους πιο μυημένους φιλοσόφους και αυτούς που είχαν φτάσει στο ύψιστο σημείο της διδασκαλίας απαγόρευσε δια παντός τα περιττά και αντίθετα με το δίκαιο φαγητά, υποδεικνύοντας να μην τρώνε ποτέ έμψυχα και να μην πίνουν καθόλου κρασί ούτε να θυσιάζουν ζώα στους θεούς ούτε και να τα βλάπτουν με κανένα τρόπο και να τηρούν απαρέγκλιτα τη δικαιοσύνη απέναντί τους».

Παραθέτουμε εδώ και το αρχαίο κείμενο της τελευταίας υποπαραγράφου (από λ. Ιδιαιτέρως έως απέναντί τους):

«… ιδία δε της θεωρητικοτάτοις των φιλοσόφων και ότι μάλιστα ακροτάτοις καθάπαξ περιήρει τα περιττά και άδικα των εδεσμάτων, μήτε οίνον όλως πίνειν μήτε θύειν ζώα θεοί. Μήτε καταβλάπτειν μηδ’ οτιούν αυτά, διασώζειν δε και την προς αυτά δικαιοσύνην επιμελέστατα». Στη συνέχεια γράφει ο Ιάμβλιχος:

«Με αυτό τον τρόπο έζησε κι εκείνος, αποφεύγοντας να τρέφεται με ζώα και προσκυνώντας αναίμακτους βωμούς προσπαθώντας να αποτρέψει και τους άλλους από τον φόνο των συγγενικών με μας ζώων και σωφρονίζοντας μάλλον τα άγρια ζώα και ημερώνοντας τα με λόγια και έργα χωρίς να τα βλάπτει με τιμωρίες…»

Αρχαίο κείμενο: «Και αυτός ούτω έζησεν, απεχόμενος της από των ζώων τροφής και τους αναιμάκτους βωμούς προσκυνών, και όπως μηδέ άλλοι αναιρήσωσι τα ομοφυή προς ημάς ζώα προθυμούμενος, τα τε άγρια ζώα σωφρονίζων μάλλον και παιδεύων δια λόγων και έργων, αλλ’ ουχί δια κολάσεως καταβλάπτων».

Κλείνοντας τη συγκεκριμένη παράγραφο ο Ιάμβλιχος γράφει: «Επίσης διέταξε τους πολιτικούς που έγραφαν τους νόμους να απέχουν από τα έμψυχα, επειδή αυτοί που θέλουν να εφαρμόζουν το δίκαιο μέχρις εσχάτων δεν θα έπρεπε βέβαια να αδικούν τα συγγενικά ζώα. Διότι, πώς θα μπορούσαν να πείσουν τους άλλους να είναι δίκαιοι, αν οι ίδιοι ήταν κυριευμένοι από πλεονεξία; Τα ζώα έχουν συγγενική σχέση με μας, αφού λόγω της κοινής ζωής, των στοιχείων τους και της σύστασης που δημιουργούν αναμειγμένα αυτά τα στοιχεία, συνδέονται με μας στα μέλη της ίδιας αδελφότητας. Στους υπόλοιπους, ωστόσο, επέτρεπε να τρώνε κάποια ζώα, όσοι δεν είχαν ζωή απόλυτα αγνή και αφιερωμένη στη θρησκεία και τη φιλοσοφία, αλλά και γι΄αυτούς όριζε κάποιο συγκεκριμένο χρόνο αποχής. Στους ίδιους θέσπισε ακόμα να μην τρώνε την καρδιά ούτε τον εγκέφαλο, και από αυτά να απέχουν όλοι οι Πυθαγόρειοι, γιατί είναι τα όργανα διακυβέρνησης και κάτι σαν σκαλί ή έδρα, θα λέγαμε της σκέψης και της ζωής».

Το αρχαίο κείμενο στο κομμάτι με bold: «…τοις μέντοι άλλοις επέτρεπε τινων ζώων άπτεσθαι όσοις ο βίος μη πάνυ ην εκκεκαθαρμένος και ιερός και φιλόσοφος και τούτοις χρόνον τίνα ώριζεν της αποχής ωρισμένον…»

Τέλος ο Πυθαγόρας συνιστούσε την αποφυγή της μολόχας, την αποχή από το μελανούρι και το λυθρίνι. Βλέπουμε δηλαδή ότι σύμφωνα με τον Πορφύριο και τον Ιαμβλίχο ο Πυθαγόρας, τόσο ο ίδιος όσο και οι πιο μυημένοι φιλόσοφοι και όσοι είχαν φτάσει στο ύψιστο σημείο διδασκαλίας δεν έτρωγαν έμψυχα, ενώ στους υπόλοιπους επιτρεπόταν να τρώνε κάποια ζώα, με συγκεκριμένο χρόνο αποχής.

Σύμφωνα δε με τον Γεώργιο Σακελλαρίου στο βιβλίο του «ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ Ο ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ» : «Ούτε πάρα πολύ, ούτε πολύ ολίγον να καταναλίσκεις έλεγεν, ως προς το ποτόν δ’ ο Πυθαγόρας δεν εκώλυε τους μαθητάς του από το να πίνουν οίνον ή να τρώγωσιν κρέας

(Διογένης Λαέρτιος ΙΙΙ, 37) , αφήνων εις αυτούς μόνοι να κατανοήσωσι τι το επωφελές, καθορίσας γνώμονας και κριτήρια ηθικής διαγωγής και ερμηνεύων τους λόγους της αληθείας των…».

Επίλογος

Αναμφίβολα ο Πυθαγόρας είναι ένας από τους μεγαλύτερους σοφούς όλων των εποχών. Και ναι μεν ο ίδιος και όσοι είχαν μυηθεί βαθιά στις διδασκαλίες του δεν έτρωγαν κρέας, όμως τουλάχιστον από όσα αναφέραμε, δεν προκύπτει, ούτε καν ως σύσταση, η αποχή από το κρέας, ούτε για τους μαθητές του. Όσες και όσοι βέβαια έχουν άλλη, τεκμηριωμένη, άποψη, ας την παραθέσουν. Ο καθένας και η καθεμία μπορούν να τρώνε ό,τι θέλουν και να μην τρώνε ό,τι δεν θέλουν, ωστόσο δεν έχουν δικαίωμα, ιδιαίτερα με το πρόσχημα ακτιβιστικών δράσεων, να στερήσουν οποιοδήποτε είδος τροφής από τους άλλους…

Πηγές: «ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ: ΠΟΡΦΥΡΙΟΥ: Πυθαγόρου Βίος, ΙΑΜΒΛΙΧΟΥ: Περί του Πυθαγορείου Βίου» , ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ 1999
ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ: «ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ, Ο ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΔΙΟΘΕΑΤΡΟΝ, ΑΘΗΝΑ 1963

Ειδήσεις σήμερα:

Χάος στο Ιράν, αναφορές για τουλάχιστον 11 νεκρούς - «Έπεσε» το ίντερνετ

«Ο Πούτιν φλερτάρει ξανά με τη ζοφερή προοπτική ενός πυρηνικού πολέμου» - Άμεση ανάλυση Guardian

Στο αρχείο η υπόθεση βιασμού της Γεωργίας Μπίκα από τον Άρειο Πάγο