Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος και η «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους»
Η ζωή του πρώτου ιστορικού που ασχολήθηκε συστηματικά με το ελληνικό έθνος – Πού οφείλεται ο ελληνοκεντρικός χαρακτήρας του έργου του και ποια η σημασία του;
Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, ο συγγραφέας της μνημειώδους «Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους» είναι από τους πρώτους που διατύπωσαν την άποψη ότι η νεότερη Ελλάδα αποτελεί συνέχεια της αρχαίας αλλά και του Βυζαντίου. Βέβαια γι’ αυτό έχουν διατυπωθεί πολλές αντικρουόμενες απόψεις από διάφορους επιστήμονες. Και φυσικά, σε πολλά άρθρα μας στο protothema.gr υπάρχουν διάφορα σχόλια αναγνωστών, ακόμα και όταν δεν κάνουμε καμία απολύτως αναφορά σε αυτόν. Θα δούμε σήμερα τη ζωή του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, το συγγραφικό του έργο και τη σημασία που έχει η «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους».
Τα δύσκολα παιδικά χρόνια του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου
Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1815. Ο πατέρας του Δημήτριος καταγόταν από τη Βυτίνα. Εγκαταστάθηκε στην Πόλη μετά τα Ορλοφικά (1770) και απέκτησε σημαντική περιουσία ως τραπεζίτης. Έτσι ο Κωνσταντίνος έλαβε προσεγμένη ανατροφή κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Όμως σε ηλικία έξι ετών βίωσε μία φρικτή εμπειρία. Μία εβδομάδα περίπου πριν τον απαγχονισμό του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ κι ενώ είχε ξεσπάσει η Ελληνική Επανάσταση στις παραδουνάβιες ηγεμονίες είδε τον πατέρα του, τον αδελφό του Μιχαήλ και δύο θείους του να λιντσάρονται και ύστερα να θανατώνονται από τον τουρκικό όχλο.
Οι σκηνές αυτές αποτυπώθηκαν στο μυαλό του και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της συμπεριφοράς του. Έπειτα από το γεγονός αυτό η μητέρα του Ταρσία, το γένος Νικοκλή, πήρε τον Κωνσταντίνο και τα εννιά αδέλφια του (Δημήτριος, Σκαρλάτος, Νικόλαος, Πέτρος, Λουκία, Ζωή, Ραλλού, Ελένη, Ευφροσύνη) και εγκαταστάθηκε στην Οδησσό όπου ανθούσε το ελληνικό στοιχείο. Εκεί ο Κωνσταντίνος μαζί με τον αδελφό του Πέτρο γράφτηκε στο περίφημο, τότε, γαλλικό Λύκειο Richelieu όπου έδειξε ιδιαίτερη έφεση στην Ιστορία. Ανάμεσα στους συμμαθητές του ήταν και ο Αλέξανδρος Ρίζος-Ραγκαβής. Το 1830 η οικογένεια μετανάστευσε ξανά και εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο. Ο Κωνσταντίνος γράφτηκε στο «Κεντρικόν Σχολείον» της Αίγινας διευθυντής του οποίου ήταν ο Γεώργιος Γεννάδιος. Εκεί όμως οι επιδόσεις του δεν ήταν καλές, κάτι που απογοήτευσε όσους πίστευαν σε αυτόν.
Ο νεαρός Κωνσταντίνος ήταν αντίθετος στο καθεστώς Καποδίστρια. Υπάρχει μάλιστα ένα χαρακτηριστικό γεγονός που έχει καταγραφεί. Κάποτε ο Κωνσταντίνος επισκέφθηκε το γραφείο του Κυβερνήτη όπου υπηρετούσε ως γραμματέας ο αδελφός του Σκαρλάτος. Όταν μπήκε σε αυτό ο Καποδίστριας ,τα δύο αδέλφια σηκώθηκαν όρθια σε ένδειξη σεβασμού. Μετά τις συστάσεις που έκανε ο αδελφός του, ο Κυβερνήτης που γνώριζε τις απόψεις του Κωνσταντίνου, τον πλησίασε και αφού τον χάιδεψε στο κεφάλι του είπε: «Κι εσύ λογιότατε, είσαι αντικυβερνητικός; Φρόντισε να μάθεις γράμματα και θα δεις που θα αλλάξεις γνώμη». Πραγματικά μετά από πολλά χρόνια ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος έγραψε τα εξής: «Η περί του Κυβερνήτου αλήθεια δεν θέλει αποκαλυφθεί ενόσω το ελληνικόν έθνος δεν εννοήσει τι εστί κυβέρνησις. Ο Ιωάννης Καποδίστριας ήτο εκ των πολιτικών ανδρών εκείνων, οίτινες αναλαμβάνοντας εις καιρούς κρισίμους την των πραγμάτων κυβέρνησιν ή σώζουσιν την πολιτείαν ή θνήσκουσιν».
Μετά το τέλος των εγκύκλιων σπουδών του, ο Παπαρρηγόπουλος έφυγε για το εξωτερικό. Σπούδασε νομικά στη Γαλλία και τη Γερμανία και επέστρεψε στη συνέχεια στην Ελλάδα. Το 1833 προσλήφθηκε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης. Παντρεύτηκε τη Μαρία, κόρη του Γεώργιου Αφθονίδη και απέκτησε τρία παιδιά: τον Δημήτριο, την Αγλαΐα και την Ελένη. Μεγάλο του πάθος ήταν όμως η Ιστορία. Το πρώτο του ιστορικό κείμενο, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα του Ναυπλίου «Τριπτόλεμος» και ήταν σχετικό με τον λόρδο Βύρωνα. Το πρώτο σημαντικό έργο του είναι το «Περί της εποικήσεως σλαβικών τινών φυλών εις την Πελοπόννησον» (1843), στο οποίο ανασκεύασε τις θεωρίες του Φαλμεράιερ. Τον επόμενο χρόνο έγραψε τη μελέτη «Το τελευταίον έτος της ελληνικής ελευθερίας, στο οποίο απέδειξε ότι η Κόρινθος κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους το 145 π.Χ. και όχι το 146 π.Χ.
Όμως το 1845 απολύθηκε από το Υπουργείο Δικαιοσύνης όπου είχε φθάσει στον βαθμό του Ταγματάρχη επειδή βάσει του νόμου δεν ήταν «αυτόχθων» δεν είχε γεννηθεί δηλαδή μέσα στα όρια του Ελληνικού Βασιλείου αλλά «ετερόχθων». Το ίδιο συνέβηκε και με τέσσερα από τα αδέλφια του που υπηρετούσαν στο Δημόσιο. Αν και τελικά αναγνωρίσθηκε το λάθος, καθώς ο πατέρας τους είχε γεννηθεί στην Αρκαδία, ο Παπαρρηγόπουλος προτίμησε να μην επιστρέψει στο Υπουργείο Δικαιοσύνης αλλά να γίνει καθηγητής Ιστορίας στο «Εν Αθήναις Γυμνάσιον». Έτσι μπορούσε να ασχοληθεί απερίσπαστος με τη μελέτη της Ιστορίας. Το 1846 μετέφρασε και εξέδωσε τον τόμο «Στοιχεία της γενικής ιστορίας κατά το σύστημα του Γάλλου Λευί».
Το 1847 έγινε διευθυντής στην εφημερίδα «Εθνική» που ήταν φιλικά προσκείμενη στον Ιωάννη Κωλέττη. Το 1848 υπέβαλε αίτηση για να προσληφθεί ως Υφηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο. Η αίτησή του απορρίφθηκε όμως γιατί υπήρχαν δύο προβλήματα: δεν είχε πτυχίο Ιστορίας και η Έδρα της Ιστορίας δεν ήταν κενή. Αποφασιστική ήταν τότε η βοήθεια που πρόσφερε στον Παπαρρηγόπουλο ο Κ.Δ. Σχινάς που κατείχε την Έδρα. Παραιτήθηκε από αυτήν και έγινε πρεσβευτής της Ελλάδας στο Μόναχο. Φρόντισε μάλιστα τον Δεκέμβριο του 1849 το Πανεπιστήμιο της γερμανικής πόλης να δώσει στον Παπαρρηγόπουλο διδακτορικό δίπλωμα in absentia ,δηλαδή χωρίς την παρουσία εκείνου,όταν έγραψε ένα υπόμνημα στα Λατινικά προς τη Φιλοσοφική Σχολή του Μονάχου.
Κλείσιμο
Το 1850 ο Κ. Παπαρρηγόπουλος συνίδρυσε μαζί με τον Αλέξανδρο Ρίζο-Ραγκαβή και τον Νικόλαο Δραγούμη το περιοδικό «Πανδώρα» ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά περιοδικά του 19ου αιώνα στο οποίο δημοσίευσε τις ιστορικές του μελέτες. Στις 6 Μαρτίου 1851 διορίστηκε Έκτακτος Καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κάτι που προκάλεσε την οργή των ενδιαφερομένων καθώς κατείχε πτυχίο Νομικής και όχι Ιστορίας και υποσκέλισε ιστορικούς καριέρας.
Το 1855 έγινε Τακτικός Καθηγητής και τα μαθήματά του τα παρακολουθούσαν και μη φοιτητές. Μάλισταοι παραδόσεις του δημοσιεύονταν στον Τύπο κάτι που εξόργισε τον Καθηγητή Μιστριώτη. Επί δύο χρόνια (1858-1859) διετέλεσε διευθυντής της δικής του εφημερίδας «Ο Έλλην» μέσα από τις σελίδες της οποίας υποστήριζε τον Όθωνα. Παράλληλα, συνέχισε το έργο του με την έκδοση της πραγματείας «Περί της αρχής και της διαμορφώσεως των φυλών του αρχαίου ελληνικού κόσμου». Επρόκειτο για μια επίθεση εναντίον των απόψεων του Γερμανού ιστορικού Karl Otfried Muller ο οποίος υποστήριζε ότι οι Δωριείς ήταν η κύρια ελληνική ιστορική παρουσία στην προκλασική εποχή. Ο Παπαρρηγόπουλος θεωρούσε ότι οι Αχαιοί έφτασαν πριν τους Δωριείς. Το ζήτημα αυτό προκάλεσε διεθνή σάλο ιδιαίτερα στη Γερμανία, καθώς Ευρωπαίοι ιστορικοί τον κατηγόρησαν για διαστρέβλωση της ιστορίας αποδίδοντάς του μομφή για εθνικισμό. Όμως ο Παπαρρηγόπουλος συνέχισε την έρευνά του και το 1860 εξέδωσε τον πρώτο τόμο της «Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των νεωτέρων».
Το έργο έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από τον κόσμο. Το 1862 κυκλοφόρησε ο δεύτερος τόμος που είχε επίσης μεγάλη επιτυχία. Όμως η επιτυχία του έργου αλλά και τα νέα στοιχεία που αποκάλυπτε έκαναν τον Παπαρρηγόπουλο να ολοκληρώσει την «Ιστορία» του σε πέντε τόμους και έναν «Επίλογο» το 1876. Για την έκδοση του μνημειώδους αυτού έργου υπήρξε σημαντική συμβολή από την Πολιτεία, το Πανεπιστήμιο και ιδιώτες. Μεταξύ 1885 και 1887 κυκλοφόρησε νέα έκδοση του έργου εμπλουτισμένη με πολλούς σημαντικούς προλόγους. Επανειλημμένες εκδόσεις έγιναν και μετά τον θάνατό του, είτε αμετάβλητες με βάση την έκδοση του 1885-1887 είτε σχολιασμένες και αναθεωρημένες. Το 1983 κυκλοφόρησε η «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» στη δημοτική, με τους συμπληρωματικούς τόμους που έγραψε ο Παύλος Καρολίδης και φτάνουν ως τη δεκαετία του 1930. Ένα έργο του με βάση τον «Επίλογο» κυκλοφόρησε το 1878 και στα γαλλικά με τίτλο «Histoire de la civilization hellenique» («Ιστορία του Ελληνικού Πολιτισμού»).
Ο Κ. Παπαρρηγόπουλος δεν ήταν όμως ένας απλός ιστορικός (ή ιστοριοδίφης όπως τον θεωρούν άλλοι). Είχε μια διαρκή δράση στον κοινωνικό και τον πολιτικό τομέα με συγγραφές, ομιλίες, συμμετοχή σε συλλογικές δραστηριότητες και εκδηλώσεις καθώς και αποστολές στο εξωτερικό. Συμμετείχε στον «Σύλλογο προς διάδοσιν των ελληνικών γραμμάτων» από το 1869 και στο σωματείο «Εθνική Άμυνα». Με την εντολή του συλλόγου και την κυβερνητική έγκριση, κινήθηκε πολύ στη Δυτική Ευρώπη τον καιρό του Συνεδρίου του Βερολίνου (1878). Με εντολή του Χαρίλαου Τρικούπη πήγε στην Κωνσταντινούπολη το 1882 και το 1884 για συνεννοήσεις με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ο Παπαρρηγόπουλος έκανε επίσης εκστρατείες για αγορά όπλων.
Οι τραγικές απώλειες που «γονάτισαν» τον Κ. Παπαρρηγόπουλο
Δυστυχώς για τον Παπαρρηγόπουλος οι απώλειες δικών του, αγαπημένων προσώπων, σημάδεψαν τη ζωή του. Το 1872 πέθανε η κόρη του Ελένη σε ηλικία μόλις 18 ετών. Το 1873 ο γιός του Δημήτριος, καθιερωμένος πλέον ποιητής και θεατρικός συγγραφέας έδωσε τέλος στη ζωή του σε ηλικία 30 ετών. Το 1890 πέθαναν η γυναίκα του και η κόρη του Αγλαΐα. Τον Φεβρουάριο του 1891 έφυγε από τη ζωή ο αδελφός του Πέτρος ενώ στις 14 Απριλίου του ίδιου έτους πέθανε και ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος. Μετά τον θάνατό του, το 1899 δημοσιεύτηκε το βιβλίο του «Τα διδακτικώτερα πορίσματα της ιστορίας του ελληνικού έθνους» ,σε έναν πολυσέλιδο τόμο.
Μια αποτίμηση της «Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους»
Ο Κ. Παπαρρηγόπουλος επηρεάστηκε στα έργα του από τον Λευκαδίτη ιστορικό Σπυρίδωνα Ζαμπέλιο (1815-1881), τον εισηγητή του όρου «ελληνοχριστιανικός πολιτισμός». Έδωσε ελληνοκεντρικό χαρακτήρα στην ιστορία και κατηγορήθηκε γι’ αυτό. Απέκτησε φανατικούς θαυμαστές και εξίσου φανατικούς εχθρούς. Αν και αρκετά από τα γραφόμενά του αναθεωρήθηκαν από νεότερους ιστορικούς εξακολουθεί να είναι ο σημαντικότερος ιστοριογράφος της νεότερης Ελλάδας, ενώ από πολλούς θεωρείται ως «ο εθνικός μας ιστορικός».
Το έργο του Παπαρρηγόπουλου ανταποκρινόταν απόλυτα στο πνεύμα της εποχής του. Γι’ αυτό τον λόγο αλλά και για το γλαφυρό του ύφος και τη σαφήνειά του διαβάστηκε και αγαπήθηκε από τις πλατιές λαϊκές μάζες. Ανάμεσα στους επικριτές του ήταν πολλοί συντηρητικοί υπερπατριώτες που τον κατηγορούσαν ως σλαβόφιλο αλλά και αρκετοί λόγιοι της τελευταίας γενιάς του Διαφωτισμού που δυσφορούσαν στην ένταξη του «βάρβαρου» και «θρησκόληπτου» Βυζαντίου ανάμεσα στην κλασική και τη νεότερη Ελλάδα, κάτι που συμμεριζόταν και ο ίδιος ο Κ.Π απαρρηγόπουλος «Ιστορίας» του. Οι παράγοντες που συντέλεσαν στη διαμόρφωση της ιστορικής συνείδησης του Παπαρρηγόπουλου ήταν οι εξής: η πανελλήνια αντίδραση στη θεωρία του Γιάκομπ Φίλιπ Φαλμεράιερ περί εκσλαβισμού των Ελλήνων, το κίνημα του ρομαντισμού που αποθέωσε την έννοια της εθνότητας και αναβίωσε το ενδιαφέρον για τον μεσαιωνικό κόσμο και τέλος η Μεγάλη Ιδέα που απηχούσε ιδέες και έννοιες όπως της εθνικής ενότητας, διαχρονικής και γεωγραφικής, της μοναδικότητας της ιστορικής αποστολής κάθε έθνους κ.ά.
Επηρεασμένος από όλα αυτά ο Παπαρρηγόπουλος, όπως όλοι οι εθνικοί ιστορικοί του 19ου αιώνα έγραψε την ιστορία του παρελθόντος σε συνάρτηση με τις εθνικές επιδιώξεις της εποχής του. Αν και στο έργο του υπάρχουν ακρότητες και αναιτιολόγητες και ατεκμηρίωτες προσπάθειες για απόδοση ελληνικότητας σε καθετί γύρω από τον ελλαδικό χώρο οι οποίες δικαιολογούνται από την εποχή που γράφτηκε το έργο, αυτό εξακολουθεί να είναι μέχρι σήμερα μνημείο της ελληνικής ιστοριογραφίας παρά τις αποστάσεις που έχουν λάβει μεταγενέστερα ιστορικοί. Όσο για το ζήτημα του εκσλαβισμού των Ελλήνων που υποστήριξε άκριτα και φανατισμένα ο Φαλμεράιερ, η αλήθεια ,κατά την άποψή μας, βρίσκεται πολύ πιο κοντά σε όσα έγραψε ο Παπαρρηγόπουλος (δείτε σχετικά άρθρα μας στις 18/6/2017 και 2/7/2017)
Με μια φιλοσοφία που αντικατοπτρίζει τη δέσμευση της ΑΒ Βασιλόπουλος να προσφέρει αξία σε κάθε πελάτη, ανεξαρτήτως μεγέθους καταστήματος, τα ΑΒ Shop & Go προβάλλουν ως μια έξοχη επιλογή για τις καθημερινές ανάγκες, όπου ισχύουν ό,τι ακριβώς σε όλα τα καταστήματα του δικτύου ΑΒ.
Η SKY express, η ελληνική αεροπορική με τον νεότερο στόλο αεροσκαφών στην Ελλάδα έχει κερδίσει τη διεθνή αναγνώριση, αλλά και μια θέση στην καρδιά κάθε ταξιδιώτη, αναβαθμίζοντας ταυτόχρονα τον τουρισμό και την οικονομία της χώρας.
Πες «ναι στο παιχνίδι» απολαμβάνοντας σούπερ προσφορές σε ένα σύγχρονο, γρήγορο και φιλικό περιβάλλον, με απόλυτη ασφάλεια για τις συναλλαγές σου και άμεση διευθέτηση
