Γεώργιος Ιβάνωφ - Σαϊνόβιτς: Ο Ελληνοπολωνός κορυφαίος σαμποτέρ του Β' Παγκοσμίου Πολέμου

Ένα από τα ιστορικότερα αθλητικά σωματεία της χώρας μας είναι ο Ηρακλής Θεσσαλονίκης. Ιδρύθηκε, ως αθλητικός σύλλογος το 1908, ανέδειξε πολλούς σπουδαίους αθλητές και προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες με τα διάφορα τμήματα που σαν σύλλογος διατηρεί, τόσο σε τοπικό όσο και εθνικό επίπεδο. Τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω έλλειψης ικανών παραγόντων και οικονομικών προβλημάτων ο ιστορικός «Γηραιός», στο ποδόσφαιρο, αγωνίζεται σε μικρότερες κατηγορίες. Τη φετινή σεζόν συμμετέχει στον Βόρειο Όμιλο της Σούπερ Λιγκ 2.

Ο μπασκετικός Ηρακλής, και άλλα τμήματα του συλλόγου, έχουν ως έδρα τους το Ιβανώφειο Κλειστό Γυμναστήριο της Θεσσαλονίκης, το οποίο κατασκευάστηκε το 1987 και έχει χωρητικότητα 2.500 θέσεων. Ο Ηρακλής στο μπάσκετ, τη φετινή σεζόν 2022-2023 μετέχει στην Elit League, την Α2 κατηγορία δηλαδή.

Πώς όμως και γιατί το ιδιόκτητο κλειστό γυμναστήριο του Ηρακλή έλαβε το όνομα Ιβανώφειο; Προφανώς αυτό το οφείλει σε κάποιον Ιβάνωφ. Ίσως ελάχιστοι γνωρίζουν την ιστορία του, οι υπόλοιποι θα εκπλαγούν όταν μάθουν ότι ο Γεώργιος Ιβάνωφ - Σαϊνόβιτς που έδωσε το όνομά του στο Ιβανώφειο, ήταν ο μεγαλύτερος σαμποτέρ των Συμμάχων στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ποιος ήταν ο Γεώργιος Ιβάνωφ - Σαϊνόβιτς;

Ο Γεώργιος Ιβάνωφ - Σαϊνόβιτς γεννήθηκε στη Βαρσοβία στις 14 Δεκεμβρίου 1911. Πατέρας του ήταν ο Συνταγματάρχης του τσαρικού στρατού Βλαντίμιρ Ιβάνωφ και μητέρα του η Πολωζένα Λεονάρδα Σαϊνόβιτς. Οι γονείς του χώρισαν, όταν ο πατέρας του υπηρετούσε στον Καύκασο κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμιου.

Η μητέρα του παντρεύτηκε τον Έλληνα έμπορο Ιωάννη Λαμπριανίδη. Έμειναν για λίγο καιρό στην Πολωνία και το 1926 ήρθαν στη Θεσσαλονίκη. Μαζί τους ζούσαν και τα δύο ετεροθαλή αδέλφια του Γεώργιου Ιβάνωφ, Αντώνης και Αλέκος Λαμπριανίδης. Ο Ιβάνωφ ως αθλητής του Ηρακλή πήρε μέρος σε πανελλήνιους και διεθνείς κολυμβητικούς αγώνες και σε ιστιοπλοϊκές ρεγκάτες (σ' αυτές μαζί με τον ετεροθαλή αδελφό του Αντώνιο), όπου διακρίθηκε ιδιαίτερα.

Σπούδασε γεωπόνος μηχανικός στο Πανεπιστήμιο της Λουβέν του Βελγίου και διακρίθηκε ξανά ως κολυμβητής, αλλά και ως πολίστας της Εθνικής Πολωνίας. Μετά τις μεταπτυχιακές σπουδές του στο Ινστιτούτο Αποικιακής Γεωπονίας στο Παρίσι, ο Γεώργιος Ιβάνωφ επέστρεψε στην Ελλάδα. Η κατάληψη της Πολωνίας από τους ναζί φούντωσε μέσα του τα πατριωτικά αισθήματα και την ανάγκη να πολεμήσει για τις δύο πατρίδες του: την Πολωνία και την Ελλάδα.

Η εκπαίδευση και η δράση του Γεώργιου Ιβάνωφ

Όταν οι Γερμανοί μπήκαν στην Αθήνα, τον Απρίλιο του 1941, ο Ιβάνωφ βρισκόταν στη Χάιφα. Εκεί, εκπαιδεύτηκε στη Σχολή Μυστικών Πρακτόρων της SOE (Special Operations Executive) και ανέλαβε τον συντονισμό της δράσης των διάφορων αντιστασιακών ομάδων, την οργάνωση δικτύου πληροφοριών και την εκτέλεση δολιοφθορών (σαμποτάζ) στην Ελλάδα.

Στις 13 Οκτωβρίου 1941, το βρετανικό υποβρύχιο «Thunderbolt» αποβίβασε τον Ιβάνωφ στην ακτή μεταξύ Αγίου Ανδρέα και Νέας Μάκρης για να αναλάβει δράση ως σαμποτέρ με τον κωδικό 033Β. Η συνεργασία του με αντιστασιακές οργανώσεις σταμάτησε άδοξα, καθώς στις 19 Δεκεμβρίου 1941 συνελήφθη από τους Γερμανούς μετά από προδοσία του παιδικού του φίλου Ντίνου Πάντου.

Κλείστηκε στις φυλακές «Αβέρωφ» κατάφερε όμως να δραπετεύσει με κινηματογραφικό τρόπο. Οι ναζί τον επικηρύσσουν με το σημαντικό για την εποχή ποσό των 500.000 δραχμών και στις 29 Δεκεμβρίου αφίσες του τοιχοκολλούνται σε όλη την Αθήνα. Ο Ιβάνωφ όμως δεν δείλιασε. Με τη βοήθεια της Λέλας Καραγιάννη και διάφορων αντιστασιακών οργανώσεων, κρύβεται σε διάφορα σπίτια και κυκλοφορεί μεταμφιεσμένος.

Με τη βοήθεια των αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού Κοντόπουλου και Μαλιόπουλου και της Γαβριέλας, νεαρής φοιτήτριας Χημείας, στέλνουν σημαντικές πληροφορίες στη Μέση Ανατολή, με τη χρήση των οποίων καταστρέφονται πολεμοφόδια και άλλα υλικά που προορίζονταν για τον Ρόμελ.

Τα μεγάλα σαμποτάζ του Ιβάνωφ

Την άνοιξη του 1942 ο Ιβάνωφ έπιασε δουλειά στα ναυπηγεία Σκαραμαγκά με το ψευδώνυμο Κυριάκος Παρίσης.

Στις 15 Μαρτίου 1942 ανατίναξε το γερμανικό υποβρύχιο U-133 με απίστευτο τρόπο. Τοποθέτησε μια ωρολογιακή βόμβα στο στήθος του, κολύμπησε αρκετά, καθώς ήταν δεινός κολυμβητής και την κόλλησε στα ύφαλα του υποβρυχίου που βρισκόταν σε προβλήτα των ναυπηγείων και στη συνέχεια κολυμπώντας βγήκε στην ακτή της Ελευσίνας! Το υποβρύχιο θα μετέφερε πιθανότατα Ιταλούς βατραχανθρώπους στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας για δολιοφθορές.

Τον Μάιο του 1942 ο Ιβάνωφ τοποθέτησε βόμβα στα ύφαλα του ισπανικού οπλιταγωγού «San Isidore», το οποίο βρισκόταν στο λιμάνι του Πειραιά, κολυμπώντας στα βουρκόνερα. Το πλοίο που ήταν φορτωμένο με πυρομαχικά για λογαριασμό των Γερμανών ανατινάχθηκε το επόμενο πρωί έξω από το λιμάνι.

Στις 3 Αυγούστου 1942, τοποθέτησε μαγνητική νάρκη στο υποβρύχιο U-372 προκαλώντας καταστροφές, εξαιτίας των οποίων το U-372 δεν μπορούσε πλέον να καταδυθεί, καθιστώντας το ουσιαστικά άχρηστο.

Το πιο σημαντικό όμως από όλα τα σαμποτάζ του Ιβάνωφ ήταν αυτό στο εργοστάσιο «Μαλτσινιώτη» στην περιοχή Κοπανά του σημερινού Δήμου Δάφνης - Υμηττού. Στο εργοστάσιο αυτό επισκευάζονταν φθαρμένοι κινητήρες των αεροπλάνων της «Luftwaffe» και συναρμολογούνταν καινούργιοι με εξαρτήματα σταλμένα από τη Γερμανία. Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, ο Ιβάνωφ εμφανιζόταν σε καφενείο έξω από το εργοστάσιο σαν κουτσός ζητιάνος, με μπλε γυαλιά και κλονισμένη υγεία, προκαλώντας οίκτο. Αυτός όμως έδινε στους εργαζόμενους στον «Μαλτσινιώτη» τα «υλικά» του σαμποτάζ.

Αυτοί τα έκρυβαν στο στόμα τους και στη συνέχεια τα τοποθετούσαν στους κινητήρες. Όλα αυτά έμπαιναν στα γρανάζια ακριβείας των κινητήρων των αεροσκαφών, εμποδίζοντάς τα να ανυψωθούν. Έτσι τα γερμανικά αεροπλάνα καρφώνονταν στο έδαφος! Οι απώλειες των ναζί ήταν τεράστιες. Κατά την πρώτη εκδοχή έπεσαν 148 γερμανικά αεροπλάνα και άλλα 400 περίπου αχρηστεύθηκαν! Άλλες πηγές αναφέρουν ότι η δολιοφθορά στοίχισε στους Γερμανούς 50 αεροσκάφη, ενώ μια τρίτη εκδοχή κάνει λόγο για 100 γερμανικά αεροσκάφη που καταστράφηκαν.

Ο Αντιναύαρχος ε.α. του Πολεμικού Ναυτικού Ξενοφών Μαυρογιάννης γράφει στο περιοδικό "Ναυτική Ελλάς": «Η δολιοφθορά προκάλεσε την πτώση 400-450 αεροσκαφών στη Β. Αφρική, σύμφωνα με γερμανικές εκτιμήσεις, σε διάστημα έξι μηνών και βοήθησε αποφασιστικά στη νίκη των Συμμάχων στο μέτωπο της Ερήμου. Οι καταστροφές αποτέλεσαν εφιάλτη στις γερμανικές μοίρες και προκάλεσαν πανικό στους πιλότους. Θεωρήθηκε το μεγαλύτερο σαμποτάζ του Β' Παγκοσμίου Πολέμου».

Οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν τι συνέβαινε στα αεροπλάνα τους μόνο όταν ένα από αυτά έπεσε στην Αττική.

Συνελήφθησαν τέσσερις εργάτες του εργοστασίου «Μαλτσινιώτη»: Αυρήλιος Βαρκάδος, 26 ετών, Βασίλειος Ιωαννίδης 19 ετών, Ηλίας Αλεβιζάκης, 19 ετών και ο δεκαπεντάχρονος Μανόλης Ρούσσος. Οι ναζί συγκέντρωσαν όλους τους εργάτες στην αυλή του εργοστασίου υποχρεώνοντάς τους να παρακολουθήσουν το στρατοδικείο για τους συναδέλφους τους.

Οι τρεις πρώτοι καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν σε ένα ανάχωμα μέσα στο εργοστάσιο, ενώ ο 15χρονος Ρούσσος, επειδή ήταν ανήλικος, καταδικάστηκε σε φυλάκιση δέκα ετών.

Η σύλληψη και η εκτέλεση του Ιβάνωφ

Οι Σύμμαχοι αντιλαμβανόμενοι ότι ο Ιβάνωφ κινδύνευε αποφάσισαν να τον φυγαδεύσουν με το ελληνικό υποβρύχιο "Τρίτων", καθυστέρησαν όμως. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1942 κι ενώ η επικήρυξή του έχει φτάσει στο τεράστιο ποσό των 2 εκατομμυρίων δραχμών, ο Ελληνοπολωνός σαμποτέρ συνελήφθη για δεύτερη φορά, πιθανότητα μετά από προδοσία του φίλου του Παντελή Λαμπρινόπουλου, αξιωματικού της Αστυνομίας. Το γερμανικό στρατοδικείο τον καταδίκασε τρις (τρεις φορές) σε θάνατο. Ο πρόεδρός του στο τέλος της δίκης είπε για τον Ιβάνωφ:

«Το δικαστήριον εκτιμά δεόντως την κατά την παρούσαν δίκην ειλικρινή και γενναιόφρονα συμπεριφοράν του κατηγορούμενου. Εγώ προσωπικώς λυπούμαι, διότι η φορά των πραγμάτων έφερε τοιούτον άνδρα εις εχθρικόν προς ημάς στρατόπεδον».

Τη Δευτέρα 4 Ιανουαρίου 1943 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής έφτασαν αυτοκίνητα με το εκτελεστικό απόσπασμα και τους κατάδικους που επρόκειτο να εκτελεστούν. Μαζί με τον Γεώργιο Ιβάνωφ ήταν και οι συνεργάτες του Βασίλης Μαλιόπουλος και Γιάννης Κοντόπουλος αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού και οι δύο. Ξαφνικά ο Ιβάνωφ αφού απαλλάχτηκε με μαεστρικό τρόπο από τις χειροπέδες του, όρμησε στους Γερμανούς ρίχνοντας κάτω δύο από αυτούς. Σε ελάχιστα δευτερόλεπτα κρύφτηκε μέσα στα δέντρα, όμως από τους πυροβολισμούς των ναζί τραυματίστηκε στο πόδι και στα πλευρά. Προχώρησε λίγο αιμορραγώντας και έπεσε κάτω. Οι Γερμανοί τον έπιασαν, τον έσυραν και τον έδεσαν σ' έναν πάσσαλο.

Ο καθολικός ιερέας πατήρ Νταλέζ που πήγε στις φυλακές για να εξομολογήσει τον Ιβάνωφ και ήταν παρών διαμαρτυρήθηκε γιατί η εκτέλεση πληγωμένου αποτελούσε παράβαση του Διεθνούς Δικαίου. Οι Γερμανοί τον αγνόησαν. ο Ιβάνωφ κοιτούσε περιφρονητικά, ενώ συνέχισε να αιμορραγεί, το εκτελεστικό απόσπασμα. Σε λίγο, μετά από μια ομοβροντία πυροβολισμών ο ήρωας έπεσε νεκρός. Τα τελευταία του λόγια πριν πεθάνει ήταν: «Ζήτω η Ελλάς! Ζήτω η Πολωνία!» Ο Ιβάνωφ "αναπαύεται" σήμερα στο 3ο Νεκροταφείο της Νίκαιας, μαζί με άλλους Έλληνες ήρωες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου...

Οι μεταθανάτιες τιμές στον Γεώργιο Ιβάνωφ

Στις 30 Μαρτίου 1945 η Πολωνία τίμησε τον Ιβάνωφ με το παράσημο «Virtuti Miltari». Στις 5 Μαρτίου 1962 του απονεμήθηκε το «Πολεμικό Βρετανικό Μετάλλιο του Βασιλέως Γεωργίου του 6ου», από τη Μεγάλη Βρετανία.

Στις 25 Μαΐου 1976 ο τότε Υπουργός Εθνικής Αμύνης Ευάγγελος Αβέρωφ τίμησε τον Ιβάνωφ με το «Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας». Ο Ηρακλής Θεσσαλονίκης διοργανώνει κάθε χρόνο τα "Ιβανώφεια", κολυμβητικούς αγώνες, ενώ στο γήπεδο ("Ιβανώφειο") που φέρει το όνομά του, υπάρχει και προτομή του Γεώργιου Ιβάνωφ στην είσοδο.

Στις 30 Οκτωβρίου 1985 έγιναν στη Θεσσαλονίκη τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Γεώργιου Ιβάνωφ, δώρο του πολωνικού λαού. Στην Πολωνία πολλοί δρόμοι, συνοικίες, σχολεία και ομάδες φέρουν το όνομα του Γεώργιου Ιβάνωφ.

Το 1972 γυρίστηκε η πολωνική ταινία με τίτλο «Agent nr 1» για τη ζωή και τη δράση του Γεώργιου Ιβάνωφ. Σκηνοθέτης της ταινίας ήταν ο Zbigniew Kuzminski και πρωταγωνιστές οι: Karol Strasburger, Adriana Andreeva, Barbara Bargielowska κ.ά. Η ταινία προβλήθηκε και στη χώρα μας με τον τίτλο «ΙΒΑΝΩΦ ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΠΡΑΚΤΩΡ ΥΠ' ΑΡΙΘ. 1». Χαρακτηριστικό είναι ότι η ταινία, αν και οι πρωταγωνιστές ήταν Πολωνοί, γυρίστηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος της στην Ελλάδα και προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Το σενάριο της ταινίας βασίζεται στο βιβλίο «Agent No 1» του Στανισλάβ Στριούμφ Βοϊτκιέβιτς που γράφτηκε το 1969.

Επίλογος

Ο Γεώργιος Ιβάνωφ-Στοϊνόβιτς, ήταν ένας ωραίος ψηλός νεαρός, με ιδιαίτερες διακρίσεις στον αθλητισμό. Ήταν ιδιαίτερα μορφωμένος, γνώριζε μάλιστα έξι γλώσσες (ελληνικά, πολωνικά, ρωσικά, αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά).

Θεωρείται ως ο μεγαλύτερος σαμποτέρ του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν οξυδερκής, με μεγάλη αντοχή και ψυχραιμία, αναλάμβανε πολύ δύσκολες αποστολές τις οποίες έφερνε εις πέρας με εξαιρετικό τρόπο. Δεν επιδίωξε ποτέ ούτε δόξα, ούτε κέρδη και έδωσε τη ζωή του για τα πιστεύω και τα ιδανικά του...





Βασική πηγή μας ήταν το άρθρο «Γεώργιος Ιβάνωφ Σαϊνόβιτς - Πράκτωρ Νο 1», του Αντιναυάρχου ε.α. του Πολεμικού Ναυτικού Ξενοφώντος Μαυρογιάννη στο περιοδικό "ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ", ΑΡ. ΤΕΥΧΟΥΣ 964, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2014.
Ευχαριστούμε θερμά την Διευθύντρια Σύνταξης του περιοδικού "Ναυτική Ελλάς" κυρία Πολυξένη Χρ. Χούση για την πολύτιμη βοήθειά της.