Ηρακλής Θεσσαλονίκης: Η ένδοξη άγνωστη ιστορία ενός μεγάλου σωματείου
Ο «Όμιλος Φιλομούσων Θεσσαλονίκης» (1899) - Η μετατροπή του σε αθλητικό σύλλογο - Τα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας - Από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης ως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο - Ο ποδοσφαιριστής-φαινόμενο Βασίλης Χατζηπαναγής και οι άδικοι υποβιβασμοί
Η ενασχόληση του Αλέξη Κούγια με τα διοικητικά του Ηρακλή, σε συνεργασία με τους Στράτο Ευγενίου και Τομ Παπαδόπουλο, έφερε στο προσκήνιο τον ιστορικό Ηρακλή Θεσσαλονίκης, ένα σωματείο το ποδοσφαιρικό τμήμα του οποίου ταλαιπωρείται αφάνταστα τα τελευταία χρόνια, καθώς από την περίοδο 2017-2018 αγωνίζεται σε μικρότερες κατηγορίες και όχι στη Super League όπως του αξίζει.
Σκεφτήκαμε λοιπόν να ασχοληθούμε με την άγνωστη ιστορία του Ηρακλή Θεσσαλονίκης που ξεκινάει πριν από το 1908, αντίθετα με ό,τι νομίζουν οι περισσότεροι.
Ο Όμιλος «Φιλομούσων»
Ο Όμιλος «Φιλομούσων» ιδρύθηκε στην τουρκοκρατούμενη τότε Θεσσαλονίκη το 1899. Στην αρχή δεν ήταν καθαρά αθλητικό σωματείο. Ήταν περισσότερο φιλολογικό και μουσικό. Σκοπός του ήταν η εθνική διαμόρφωση και διάπλαση των νέων εκείνης της εποχής.
Από τα πρώτα μέλη του Ομίλου ήταν οι Γ. Γρηγοριάδης, Γ. Χάλας, Π. Τσιατσιαπάς, Δ. Κοντορέπας, Χ. Τσακιράκης, αδελφοί Μάνου, αδελφοί Καλού, αδελφοί Ζουμετίκου, Χ. Οικονόμου, Ν. Μπέλλας, Γ. Διβόλης, Δ. Δίγκας, Α. Καμπίτογλου, Γ. Δημάδης, Γ. Μωραϊτόπουλος και άλλοι.
Ο Όμιλος ήταν από τα σωματεία στα οποία δύσκολα μπορεί να γίνει κάποιος μέλος. Για την εγγραφή νέου μέλους απαιτούνταν μυστική ψηφοφορία ανάμεσα στα μέλη του Ομίλου «Φιλομούσων». Αξιέπαινες ήταν οι προσπάθειες για εξεύρεση πόρων από τον Όμιλο. Στις 12 Φεβρουαρίου 1900 ο Όμιλος έδωσε την πρώτη του παράσταση στο κεντρικό τότε Παρθεναγωγείο με το δράμα «Σαμψών και Δαλιδά». Στην παράσταση αυτή πήραν μέρος ερασιτέχνες ηθοποιοί, μέλη του Ομίλου. Ταυτόχρονα, έρανοι μεταξύ των μελών του Ομίλου συνέβαλαν σημαντικά στα οικονομικά του.
Τον Μάρτιο του 1900 ιδρύθηκε το μουσικό τμήμα του Ομίλου με πρώτο δάσκαλο τον Α. Μάνο. Αργότερα προσλήφθηκαν οι μουσικοδιδάσκαλοι Σώμας και Πέργουλας. Στις 22 Ιουλίου 1902 ο Όμιλος έδωσε την πρώτη του συναυλία στην αίθουσα «Ολύμπια» με ιδιαίτερη επιτυχία. Πιθανότατα την ίδια χρονιά τα μέλη του «Ομίλου Φιλομούσων» αποφάσισαν τη συνένωση με την ομάδα «Ολυμπία» και τη δημιουργία αθλητικών τμημάτων.
Ο Όμιλος ίδρυσε ναυτικό τμήμα, οι κολυμβητές του οποίου ξεντύνονταν σε μια αίθουσα του θεάτρου «Ζευς» και έπεφταν στην ανοιχτή θάλασσα που βρισκόταν απέναντι από τα γραφεία του. Οι κολυμβητές του Ομίλου διακρίθηκαν επανειλημμένα σε διάφορους αγώνες.
Κλείσιμο
Επίσης ο Όμιλος διοργάνωνε οδοιποιρικές εκδρομές των μελών του στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης. Οι εκδρομές δεν είχαν μόνο σκοπό την αναψυχή αλλά και τη συνάντηση Ελλήνων της Θεσσαλονίκης με Έλληνες άλλων περιοχών της Μακεδονίας που υπέφεραν από τις βουλγαρικές επιδρομές. Έτσι έγιναν εκδρομές στον Χορτιάτη, στο Ασβεστοχώρι, στα Βασιλικά, στις παρυφές της Χαλκιδικής, στο Λιτόχωρο και την Κατερίνη (ατμοπλοϊκώς). Επίσης ο Όμιλος συμμετείχε στη μεγάλη σιδηροδρομική εκδρομή του 1907 κατά την οποία σύσσωμος ο ελληνισμός της Θεσσαλονίκης, του Μοναστηρίου, της Κοζάνης και άλλων περιοχών συναντήθηκαν στη Βέροια.
Ωστόσο το τμήμα που ενθουσίαζε τα μέλη του «Ομίλου Φιλομούσων» ήταν το ποδοσφαιρικό.
Είναι άγνωστο πότε ήρθε το ποδόσφαιρο στη Θεσσαλονίκη. Η πρώτη ομάδα που ιδρύθηκε στη συμπρωτεύουσα ήταν η «Ουνιόν Σπορτίφ» που την αποτελούσαν κυρίως ξένοι. Όμως η ποδοσφαιρική ομάδα του «Ομίλου Φιλομούσων» ήταν ισχυρότατη. Βασικά μέλης της οι: Ν. Πίνδος, Κ. Τορνιβούκας, Α. Παπαβασιλείου, Α. Τέγος, Ι. Καλός, Γ. Βαπόρης, Δ. Σαμαράς, Α. Κοσμόπουλος, Γ. Σωτηριάδης, Ν. Καραγκουνίδης, Ν. Λιόντας, Γ. Διαβόλης, Ι. Άββοτ, Σ. Χρυσίδης κ.ά. Οι προπονήσεις του Ομίλου γίνονταν τακτικά στον μπροστινό χώρο του Παπάφειου. Στις 23 Απριλίου 1905 ο Όμιλος, οι παίχτες του οποίου είχαν κυανόλευκη στολή αντιμετώπισε σε επίσημο αγώνα την Ουνιόν Σπορτίφ την οποία και νίκησε 3-0.
Η Μεσολυμπιάδα της Αθήνας (1906) και η «γέννηση» του Ηρακλή
Στη Μεσολυμπιάδα της Αθήνας (1906) ο «Όμιλος Φιλομούσων» έστειλε την ποδοσφαιρική του ομάδα και άλλους αθλητές. Όλοι οι αθλητές όπως και οι μουσικοί του Μοναστηρίου που συμμετείχαν στους αγώνες φορούσαν μαύρη στολή σε ένδειξη πένθους για τη σκλαβιά που βίωνε ο τότε αλύτρωτος ελληνισμός. Οι αθλητές αναχώρησαν με τις ευχές όλων των Ελλήνων της Θεσσαλονίκης. Στον Βόλο και την Αθήνα τους επιφυλάχθηκε θερμή υποδοχή. Η μετακίνηση των αθλητών του «Ομίλου Φιλομούσων» και της Φιλαρμονικής Μοναστηρίου έγινε με πλοίο που είχε σημαιοστολιστεί.
Στη Μεσολυμπιάδα η ομάδα του «Ομίλου Φιλομούσων» αντιμετώπισε τον Εθνικό Αθηνών από τον οποίο ηττήθηκε 4-0 και την ομάδα των Άγγλων Σμύρνης από την οποία έχασε 9-0. Επειδή αποκλείστηκε όμως από τη διοργάνωση ο Εθνικός, ο «Όμιλος Φιλομούσων» κατέλαβε την τρίτη θέση. Το σχετικό δίπλωμα είχε την υπογραφή του διαδόχου τότε Κωνσταντίνου και φυλασσόταν στα γραφεία του Ομίλου μετέπειτα του Ηρακλή, ως τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Πάντως οι Οθωμανοί αντέδρασαν στη συμμετοχή του Ομίλου ως ελληνικής ομάδας στη Μεσολυμπιάδα.
Το 1906 ο «Όμιλος Φιλομούσων» βρισκόταν στο απόγειο της δόξας του. Σταδιακά, εσωτερικές διαφωνίες οδήγησαν στη διάσπασή του. Ο Όμιλος φυτοζωούσε για λίγο καιρό όμως το 1908 συμμετείχε με τη μαντολινάτα του εκπροσωπώντας τους Έλληνες της Θεσσαλονίκης στη μεγάλη «γιορτή της πόλης» που διοργάνωσε ο γιος του τότε Δημάρχου Χαβδήλ Βέη.
Ήταν όμως φανερό ότι έπρεπε να ιδρυθεί στη Θεσσαλονίκη Γυμναστικός Σύλλογος με δικό του γυμναστήριο που θα παρακολουθούσε τις ραγδαίες εξελίξεις στα αθλητικά δρώμενα της εποχής. Μέλη του «Ομίλου Φιλομούσων» εξασφάλισαν από την ελληνική κοινότητα της Θεσσαλονίκης γήπεδο στην περιοχή «Ξυλάδικα» και το καλοκαίρι του 1908 ιδρύθηκε ο «Μακεδονικός Γυμναστικός Σύλλογος». Στις 29 Νοεμβρίου 1908 εκλέχθηκε το πρώτο Δ.Σ. του Συλλόγου με πρόεδρο τον γιατρό Α. Μάλτο, γραμματέα τον Ι.Γ. Αντωνιάδη και μέλη τους Π.Μ. Κοντογιάννη, Γυμνασιάρχη, Α. Κόπανο, Δ. Χατζόπουλο, Δ. Κοντορέπα και Ι. Κύρου.
Το συμβούλιο ασχολήθηκε αμέσως με την περίφραξη του γηπέδου. Αν και ανήκε στην ελληνική κοινότητα, αξιώσεις γι’ αυτό είχε και η μουφτεία λόγω του γειτονικού μικρού μουσουλμανικού νεκροταφείου. Η περίφραξη ανατέθηκε στον εργολάβο Ι. Κύρου έναντι 40 λιρών. Ταυτόχρονα άρχισε η ισοπέδωση του χώρου γιατί το γήπεδο ήταν ανώμαλο και μέσα απ’ αυτό περνούσε χαντάκι που έπρεπε να ισοπεδωθεί και η ροή των νερών να στραφεί σε άλλη κατεύθυνση. Η ισοπέδωση έγινε με άροτρο που έσερναν βόδια (!) ενώ σ’ αυτήν συμμετείχαν και οι αθλητές του συλλόγου.
Το Κίνημα των Νεότουρκων είχε δημιουργήσει πολλά προβλήματα στους Έλληνες. Πολλοί εγκατέλειψαν τη Θεσσαλονίκη για να μην καταταγούν στον οθωμανικό στρατό. Το 1910 ο «Μακεδονικός Γυμναστικός Σύλλογος» μετονομάστηκε σε «Οθωμανικός Ελληνικός Γυμναστικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης ο Ηρακλής 1910» για να προσαρμοστεί με τις απαιτήσεις των Νεότουρκων.
Ποιος είχε την ιδέα για το όνομα Ηρακλής είναι άγνωστο. Φαίνεται ότι η λέξη «Μακεδονικός» δεν άρεσε στους Νεότουρκους γι’ αυτό απαλείφθηκε ενώ ο ημίθεος Ηρακλής της μυθολογίας μας λείανε τις αντιδράσεις τους…
Ο Ηρακλής επέδειξε τα επόμενα χρόνια σημαντική πρόοδο. Μάλιστα στις 22 Σεπτεμβρίου 1912 λίγο πριν την απελευθέρωση της πόλης, διοργανώθηκαν από τον Ηρακλή στη Θεσσαλονίκη διεθνείς κολυμβητικοί αγώνες και λεμβοδρομίες.
Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης
Στις 24 και 26 Απριλίου 1913 έγιναν συνελεύσεις του συλλόγου στις οποίες αποφασίστηκε να διατηρήσει το όνομα «Ηρακλής». Το 1914 ο σύλλογος πήρε μέρος στους Πανελλήνιους Αγώνες που έγιναν στην Αθήνα. Οι αθλητές του αποθεώθηκαν από τους φιλάθλους της πρωτεύουσας. Το καταστατικό του εγκρίθηκε με την απόφαση 1106 του 1914 του Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης και καταχωρήθηκε στο βιβλίο αναγνωρισμένων σωματείων με αριθμό 1720 στις 11 Ιανουαρίου 1915.
Το τμήμα ποδοσφαίρου είχε πολλές αξιόλογες στιγμές. Το 1927 ο Ηρακλής αναδείχθηκε πρωταθλητής της ΕΠΣ Μακεδονίας. Το 1934 κατέλαβε τη δεύτερη θέση στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα αφού ηττήθηκε σε διπλό τελικό από τον Ολυμπιακό. Το 1938-1939 αναδείχθηκε πρωταθλητής της ΕΠΣ Μακεδονίας και δεύτερος στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα αφού ηττήθηκε σε διπλό τελικό από την ΑΕΚ. Το 1940 αναδείχθηκε πρωταθλητής στην ΕΠΣ Μακεδονίας.
Το 1947 κατέλαβε τη δεύτερη θέση στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα ποδοσφαίρου, πίσω από τον Ολυμπιακό.
Το 1950-1951 και το 1951-1952 αναδείχθηκε πρωταθλητής της ΕΠΣ Μακεδονίας. Το 1957 ήταν φιναλίστ του Κυπέλλου Ελλάδας στον τελικό του οποίου ηττήθηκε από τον Ολυμπιακό. Το 1961 ήταν η πρώτη ελληνική ομάδα που αγωνίστηκε στο Κύπελλο Εκθέσεων, το μετέπειτα Κύπελλο ΟΥΕΦΑ με αντίπαλο τη γιουγκοσλαβική Νόβι Σαντ. Το 1976 αναδείχθηκε Κυπελλούχος Ελλάδας μετά από ένα συγκλονιστικό τελικό με τον Ολυμπιακό επικρατώντας 6-5 στα πέναλτι (το σκορ της παράτασης ήταν 4-4). Το 1980 ηττήθηκε στον τελικό Κυπέλλου από την Καστοριά και το 1987 από το ΟΦΗ. Το 1983-84 κατέλαβε την 3η θέση στο Πρωτάθλημα της Α’ Εθνικής Κατηγορίας, ενώ το 1984-85 αναδείχτηκε Κυπελλούχος Βαλκανίων επικρατώντας σε διπλό τελικό της ρουμανικής Άρτζες Πιτέστι.
Οι υποβιβασμοί του Ηρακλή
Το 1980-1981 ο Ηρακλής αγωνίστηκε στη Β’ Εθνική (νυν Σούπερ Λιγκ 2) μετά τη δωροδοκία (;) του διεθνή ποδοσφαιριστή του ΠΑΟΚ Φιλώτα Πέλλιου από παράγοντές του. Η απόφαση χρεώνεται στον Αχιλλέα Καραμανλή, τότε υπουργό Πολιτισμού, πατέρα του τέως υπουργού Μεταφορών Κώστα Καραμανλή και τους αθλητικούς δικαστές Ζέπο, Πορτοκαλά και Ρουμπή.
Στις 8 Ιουνίου 1980, 5.000 Ηρακλειδείς έφτασαν στον Κολινδρό Πιερίας όπου ο τότε πρωθυπουργός Γεώργιος Ράλλης εγκαινίαζε βιομηχανική μονάδα. Οι φίλαθλοι του «Γηραιού» φώναζαν: «Ράλλη, σώσε τον Ηρακλή μας». Στη διάρκεια της ομιλίας του τον διέκοπταν συχνά με διάφορα συνθήματα. Ο Γ. Ράλλης ενοχλήθηκε και τους είπε: «Εγώ δεν είμαι Ηρακλής, είμαι Παναθηναϊκός». Οι Ηρακλειδείς εξοργίστηκαν και πήραν τον δρόμο της επιστροφής προς τη συμπρωτεύουσα.
Στη Β’ Εθνική ο Ηρακλής έκανε περίπατο. Τερμάτισε πρώτος με 58 βαθμούς (26 νίκες που τότε έδιναν δύο βαθμούς, 6 ισοπαλίες και 6 ήττες, συντελεστής τερμάτων 99-22). Ο Ηρακλής πάντως δικαιώθηκε αργότερα στα πολιτικά δικαστήρια για την υπόθεση δωροδοκίας.
Την περίοδο 2010-2011 ο Ηρακλής τερμάτισε 11ος στην Σούπερ Λιγκ. Ωστόσο λόγω του ότι σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΕΠΟ Σοφοκλή Πιλάβιο είχε καταθέσει πλαστή ασφαλιστική και φορολογική ενημερότητα για να κάνει μεταγραφές τον Ιανουάριο του 2011 υποβιβάστηκε και βρέθηκε τελικά στη Δ’ Εθνική την περίοδο 2011-2012. Στη Σούπερ Λιγκ αγωνίστηκε πάλι τις σεζόν 2015-2016 και 2016-2017, μετά το τέλος της οποίας, καθώς δεν εξασφάλισε ασφαλιστική ενημερότητα υποβιβάστηκε στη Γ’ Εθνική. Σήμερα ο Ηρακλής αγωνίζεται στον Βόρειο Όμιλο της Σούπερ Λιγκ 2, δεν φαίνεται όμως ότι μπορεί να ανέβει φέτος στη Σούπερ Λιγκ καθώς βρίσκεται 15 βαθμούς πίσω από τον πρωτοπόρο Πανσερραϊκό (20η αγωνιστική).
Στο ελληνικό ποδόσφαιρο πάντως παρανομούν όλοι και υποβιβάζεται μόνο ο Ηρακλής (η άποψη ενός ποδοσφαιρόφιλου…)
Ο θρυλικός Βασίλης Χατζηπαναγής
Τη φανέλα του Ηρακλή στα 100 και πλέον χρόνια ύπαρξής του φόρεσαν πολλοί μεγάλοι ποδοσφαιριστές. Χαρακτηριστικά, ο πρώτος επίσημος σκόρερ της Εθνικής Ελλάδας ποδοσφαίρου ήταν ο άσος του «Γηραιού» Αλβέρτος Να(χ)μίας (σκόραρε στο 60’ της αναμέτρησης Ελλάδα-Β’ Ιταλίας 1-4 στις 7/4/1929). Αναμφίβολα κορυφαίος όλων ήταν ο Βασίλης Χατζηπαναγής, ο «Νουρέγιεφ» του ελληνικού ποδοσφαίρου. Γεννήθηκε στις 26/10/1954 στην Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν που τότε ανήκε στην ΕΣΣΔ.
Από το 1972 ως τον Νοέμβριο του 1975 αγωνίστηκε στην Παχτακόρ Τασκένδης. Στις 22/11/1975 ήρθε στη Θεσσαλονίκη για λογαριασμό του Ηρακλή. Με τα κυανόλευκα του «Γηραιού» αγωνίστηκε 281 φορές από το 1976 ως το 1990 και σημείωσε 61 γκολ: 26 με σουτ, 24 πέναλτι, 2 με κεφαλιές, 4 με φάουλ και 5 με κόρνερ!
Η συμμετοχή στις Εθνικές Ομάδες της ΕΣΣΔ δεν του επέτρεψε με βάση τα ισχύοντα τότε να αγωνιστεί στην Εθνική Ελάδας παρά μόνο στο φιλικό παιχνίδι με την Πολωνία (1-1) στις 8/5/1976 και στο αποχαιρετιστήριο παιχνίδι προς τιμήν του με την Γκάνα (1-1) στις 14/12/1999. Η ΕΠΟ της εποχής εκείνης δεν έκανε τις κατάλληλες ενέργειες για να αγωνιστεί στην Εθνική Ελλάδας ο Χατζηπαναγής. Είναι βέβαιο ότι ο μεγάλος άσος θα μπορούσε να κάνει άνετα καριέρα σε μεγάλο ευρωπαϊκό σύλλογο ωστόσο δεν έφυγε ποτέ από τον Ηρακλή… Ο Βασίλης Χατζηπαναγής αγωνίστηκε επίσης σε 4 παιχνίδια της Εθνικής Ελπίδων το 1976.
Βέβαια ο Ηρακλής έχει άλλα τμήματα (βόλεϊ, μπάσκετ, στίβος, κολύμβηση κλπ.) με σημαντικές διακρίσεις. Ανάμεσα σε αυτούς που αγωνίστηκαν με τα χρώματα του ήταν και ο Γεώργιος Ιβάνοφ, κορυφαίος σαμποτέρ του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στον οποίο αφιερώσαμε πρόσφατα (21/01/2023) σχετικό άρθρο.
Με στόχο να φτάσουν τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα ακόμα και στην πιο απομακρυσμένη περιοχή του Αιγαίου πελάγους, η Κωτσόβολος ταξιδεύει με την Ομάδα Αιγαίου, κάνοντας REACT για έναν Καλύτερο Κόσμο.
