«Αυτά που είδα στον δρόμο δεν περιγράφονται... Ξυπνάω στον ύπνο μου ιδρωμένος. Σκυλιά να τρώνε πτώματα, δεν υπήρχε κάποιος να τους σκεπάσει»... Ο δρ Μαγκντί-Μάκης Ουανής, Ελληνοσουδανός μαιευτήρας-γυναικολόγος, είναι ένας από τους περίπου 170 Ελληνες που έζησαν την κόλαση του Σουδάν. Ενας από αυτούς που κατάφεραν να αποδράσουν από την κόλαση και να επιστρέψουν στα ελληνικά χώματα με τα ελληνικά φτερά.
Αυτή η απόδραση ήταν και η τελευταία έξοδος. Ηταν η τελευταία πράξη της εξαφάνισης του ελληνικού στοιχείου από την αφρικανική χώρα, η οποία έχει άρρηκτους δεσμούς με τον Ελληνισμό, που κάποτε μεγαλουργούσε σε αυτή και καθόριζε -καλώς εννοουμένως- τη μοίρα της. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι από αυτούς για τους οποίους έγινε η επιχείρηση εκκένωσης, μόνο περίπου 60 είναι οι μόνιμοι κάτοικοι που διατηρούσαν οικογένειες ή και επιχειρήσεις στο Σουδάν. Οι υπόλοιποι ήταν εργαζόμενοι που βρίσκονταν εκεί για συγκεκριμένο διάστημα.
Η επιστροφή: Ελληνες ομογενείς αποβιβάζονται από το μεταγωγικό αεροσκάφος της Πολεμικής Αεροπορίας
Η ακμή
«Αλλη γλώσσα μιλάμε, μάζεψέ τα να πάμε πιο καλά στο Χαρτούμ», έλεγε ο Δάκης στο τραγούδι του «Αλαλούμ». Διόλου τυχαία, καθώς, ως Αιγυπτιώτης, ο ίδιος ήξερε πως για τους Ελληνες της Αιγύπτου το Χαρτούμ, όπως και ολόκληρο το Σουδάν, ήταν κάποτε ο νούμερο ένα προορισμός. Αλλωστε η ελληνική κοινότητα του Σουδάν έχει τις ρίζες της μισό αιώνα μετά την αιγυπτιακή και τουρκική κατάκτηση της χώρας το 1820. Τότε ήταν που οι πρώτοι Ελληνες, κυρίως έμποροι και στρατιωτικοί, εγκαταστάθηκαν στο Σουδάν.
Αυτή όμως η πρώτη γενιά Ελλήνων δεν ήταν γραφτό να ριζώσει στη χώρα η οποία ήδη σπαρασσόταν από τις εμφύλιες συγκρούσεις μεταξύ των φυλάρχων. Και ενώ ήδη είχαν αναπτύξει φιλικούς δεσμούς με τους ντόπιους φέρνοντας νέες μεθόδους στην αγροτική παραγωγή και είχαν αποκτήσει οικονομική δύναμη, το 1885 κλήθηκαν να πρωτοστατήσουν στην υπεράσπιση του Χαρτούμ.
Ηταν η χρονιά που οι Σουδανοί Δερβίσηδες, υπό την ηγεσία του αυτοαποκαλούμενου Ελ Μάχντι (το όνομά του σημαίνει «Ο Μεσσίας»), επιχείρησαν να καταλάβουν την πόλη. Ο Βρετανός στρατηγός Τσαρλς Τζορτζ Γκόρντον, ο οποίος επιχειρούσε να εγκαταστήσει τη Βρετανική Αυτοκρατορία στην πόλη, όρισε τους Ελληνες ως επίλεκτη φρουρά και υπεύθυνο οργάνωσης της άμυνας του Χαρτούμ τον Ελληνα πρόξενο Νικόλαο Λεοντίδη. Ωστόσο, οι περισσότεροι Ελληνες έπεσαν στα χέρια του Ελ Μάχντι, ο οποίος και τους σφαγίασε.
Ξενοδοχείο «Ακρόπολη»: Το ελληνικό ξενοδοχείο, στην πρωτεύουσα του Σουδάν, είναι το πιο γνωστό της χώρας
Οταν ιδρύθηκε το αγλλοαιγυπτιακό Σουδάν, το 1898, μετά την ήττα των Οθωμανών από τους ντόπιους, ήταν η εποχή που άκμασε το ελληνικό στοιχείο. Στο αποικιακό κράτος οι Ελληνες μεγαλούργησαν ως γιατροί, διοικητικοί υπάλληλοι, μηχανικοί, τεχνίτες, έμποροι και επιχειρηματίες, καθώς δημιούργησαν σοβαρές περιουσίες από την (εμπορική) τροφοδοσία με τρόφιμα και νερό των στρατιωτικών δυνάμεων με καμήλες.
Από τότε άρχισε η συστηματική εγκατάσταση και ανάπτυξη του ελληνικού στοιχείου στο Σουδάν. Το 1902 η βρετανική διοίκηση αποδέχτηκε την αίτηση 134 Ελλήνων για τη δημιουργία της ελληνικής κοινότητας του Χαρτούμ. Γρήγορα αναπτύχθηκε αυτή η κοινότητα (τρία χρόνια αργότερα ιδρύθηκε το ελληνικό σχολείο και το 1908 η Μητρόπολη), καθώς οι Ελληνες συμπέραιναν ότι ήταν πολύ ευπρόσδεκτοι από τους ιθαγενείς στη μαγική αυτή μακρινή χώρα.
Ετσι ίδρυσαν, έως το 1908, την Ελληνική Λέσχη, τον Σκοπευτικό Σύλλογο, τον Ελληνικό Γυμναστικό Σύλλογο, τη Λεσβιακή Αδελφότητα, την Ηπειρωτική Αδελφότητα, τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο, τον Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο «Ομόνοια» και άλλα σωματεία, συλλόγους και λέσχες. Και αυτός ο δεσμός που ξεκίνησε καλά, έγινε αδελφικός, καθώς οι Ελληνες βρέθηκαν δίπλα στους Σουδανούς σε κάθε δύσκολη στιγμή της ιστορίας τους.
Ελληνικά αναψυκτικά: Τα πιο δημοφιλή αναψυκτικά του Σουδάν παρασκευάζονται από τη βιομηχανία Πασγιανός
Μάλιστα, όταν το 1930 η βρετανική διοίκηση έδωσε οικονομικά κίνητρα για την εγκατάσταση Ευρωπαίων στη χώρα, οι Ελληνες επωφελήθηκαν από τις ευνοϊκές συνθήκες και δημιούργησαν κοινότητες και στο Νότιο Σουδάν, στην Τζούμπα (1926) και το Ουάου (1939).
Τα επόμενα χρόνια η ελληνική παροικία άκμασε σε τέτοιον βαθμό που εξελίχθηκε στη μεγαλύτερη κοινότητα αλλοδαπών στο Σουδάν. Ετσι, όταν η χώρα απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1956, οι Ελληνες που ζούσαν εκεί έφταναν στους 7.000 (εκ των οποίων οι περισσότεροι από τη Λέρο, την Κάλυμνο, τη Λέσβο και 1.000 από την Κύπρο). Η πρώτη κυβέρνηση του ελεύθερου και ανεξάρτητου Σουδάν ανέθεσε στον Ελληνα αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Δοξιάδη να καταρτίσει το γενικό σχέδιο ανάπτυξης του αστικού Χαρτούμ. Ο Δοξιάδης το κατέθεσε το 1958 και, μολονότι δεν εφαρμόστηκε συστηματικά, ο ίδιος αναγνωρίστηκε ως ο πατέρας της νέας επέκτασης του Αμαράτ.
Στην πρωτεύουσα της ανεξάρτητης, πια, χώρας, το ελληνικό στοιχείο ήταν τόσο έντονο που θύμιζε την Αλεξάνδρεια των 50s. Παντού έβλεπε κανείς επιγραφές στα ελληνικά. Στο κέντρο του Χαρτούμ υπήρχαν ελληνικά ξενοδοχεία, καφενεία, σινεμά, εστιατόρια, εμπορικά καταστήματα. Και φυσικά, μπορούσε κανείς να βρει και να διαβάσει πολύ εύκολα τις τρεις ελληνικές εφημερίδες, όπως ο «Σουδανικός Κήρυξ».
Ο ιστορικός και συγγραφέας Αντώνης Χαλδαίος μιλώντας για τους Ελληνες του Σουδάν έχει εξηγήσει ότι «σταδιακά οι Ελληνες μετακινήθηκαν προς τα νότια σε όλη τη μεγαλύτερη χώρα της Αφρικής και εγκαταστάθηκαν ακόμη και στις πιο ερημωμένες περιοχές, όπου κανένας Ευρωπαίος δεν είχε επισκεφτεί ποτέ. Εκτός από την πολυπληθέστερη ευρωπαϊκή κοινότητα, οι Ελληνες ήταν από τους πρωταγωνιστές της πολιτικής και οικονομικής ιστορίας του Σουδάν».
Η Μητρόπολη: Στον ελληνορθόδοξο ναό, στο κέντρο του Χαρτούμ, βρήκαν καταφύγιο από τη φρίκη οι τελευταίοι ομογενείς του Σουδάν
Εμφύλιος και παρακμή
Κι όμως, τα αμέσως επόμενα χρόνια η ελληνική κοινότητα του Σουδάν οδηγήθηκε σε ταχύτατη αριθμητική, και όχι μόνο, παρακμή. Κύρια αιτία γι’ αυτό ήταν η διαρκώς εντεινόμενη διαμάχη μεταξύ των Σουδανών. Στο Νότιο Σουδάν οι εξεγέρσεις διαδέχονταν η μία την άλλη και στο Χαρτούμ οι κυβερνήσεις απαντούσαν με βίαιες αντεπαναστάσεις. Ταυτόχρονα, έτρεχαν προγράμματα κρατικοποιήσεων επιχειρήσεων ενώ είχαν επιβληθεί οι σκληροί νόμοι της ία, με αποτέλεσμα οι Ελληνες να οδηγηθούν στην έξοδό τους από τη χώρα.
Τον Μάιο του ’69 ο στρατηγός Γκααφάρ αλ Νιμέιρι εγκατέστησε στρατιωτικό καθεστώς στη χώρα μετά από βίαιο πραξικόπημα. Το καθεστώς Νιμέιρι αρχικά ακολουθούσε μια πολιτική εθνικοποιήσεων κρατικοποιώντας τις περισσότερες από τις επιχειρήσεις που ήταν στα χέρια ξένων ή και «ξένων» όπως ήταν τα μέλη της ελληνικής κοινότητας.
Με τους Ελληνες του Σουδάν να κατέχουν κάποιες από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις - βιομηχανίες της χώρας και να κρατούν τα ηνία του εμπορίου, η κρατικοποίηση των επιχειρήσεών τους ώθησε τους περισσότερους στη μετανάστευση σε άλλες χώρες της Αφρικής. Διόλου τυχαία, μόλις έναν χρόνο μετά το πραξικόπημα, η ελληνική κοινότητα απαριθμούσε μόλις 2.000 άτομα. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα του σημαντικότερου οικονομικού παράγοντα του Σουδάν, του Γεράσιμου Κοντομίχαλου, τα εργοστάσια του οποίου κρατικοποιήθηκαν αναγκάζοντάς τον να πάρει και αυτός τον δρόμο της εξόδου.
Ο πανίσχυρος Ελληνας: «Οδός Κοντομίχαλος», γράφει η πεσμένη, καμένη από τις μάχες ταμπέλα στο Χαρτούμ. Ο Γεράσιμος Κοντομίχαλος υπήρξε ο ισχυρότερος, πλουσιότερος άνθρωπος του Σουδάν. Σήμερα, το «στρατηγείο» των επιχειρήσεών του έχει παραδοθεί στη φθορά του χρόνου
Το ίδιο συνέβη και με άλλους Ελληνες που διατηρούσαν σούπερ μάρκετ και επιχειρήσεις εμφιάλωσης αναψυκτικών και ποτών, όπως ο Γεωργαντέλης, ο Τσακίρογλου, ο Κουτσουρίδης, οι αδελφοί Λοΐζου, ο Καπάτος κ.ά. Επιβίωσαν ελάχιστες επιχειρήσεις, όπως το εργοστάσιο Μπαζιάνος. Ετσι, το1974 η ελληνική κοινότητα του Πορτ Σουδάν διαλυόταν πουλώντας τα ακίνητά της και μεταφέροντας τα κεφάλαια στο Χαρτούμ, αφού παραχωρούσε την τοπική εκκλησία του Αγίου Μάρκου στους κόπτες.
Αυτό, όμως, δεν ήταν η χαριστική βολή στην ελληνική παροικία. Ο Νιμέιρι επέβαλε το 1983 τους «Νόμους του Σεπτεμβρίου» ως ερμηνεία της ία. Νέα καταστροφή για τους επιχειρηματίες που διατηρούσαν εστιατόρια, νυχτερινά κέντρα ή και ξενοδοχεία (έλεγχαν το 80% της τοπικής αγοράς), καθώς απαγορεύτηκε η ιδιοκτησία και λειτουργία τέτοιων καταστημάτων. Και όσα απέμεναν, έβλεπαν τα οινοπνευματώδη τους να χύνονται στον Νείλο!
Μετά τους «Νόμους του Σεπτεμβρίου» απέμεναν μόλις 1.000 Ελληνες, οι οποίοι μειώθηκαν στο 50% το 1989, όταν ο στρατηγός Ομάρ αλ Μπασίρ, υποστηριζόμενος από τον ηγέτη των ισλαμιστικών δυνάμεων Χασάν αλ Τουράμπι, έριξε τον Νιμέιρι με πραξικόπημα. Ηταν και η οικονομική κρίση που έστειλε όλο και περισσότερους στην Ελλάδα, μετά την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας.
Το 1995 το Ελληνικό Λύκειο του Χαρτούμ είχε 29 μαθητές, το 1996 η ελληνική κοινότητα αριθμούσε μόλις 300 άτομα, το 2000 οι μαθητές του Λυκείου ήταν μόλις 11 και η ελληνική κοινότητα μετά βίας αριθμούσε δύο εκατοντάδες ανθρώπους. Η διχοτόμηση του Σουδάν και η ανεξαρτησία του Νότιου Σουδάν ήταν η αρχή του τέλους. Οι σημερινές άγριες συγκρούσεις μεταξύ του στρατού του Σουδάν και των παραστρατιωτικών Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης, στο πλαίσιο του ανταγωνισμού τους για την εξουσία, είναι το τέλος της τελευταίας πράξης.
Η «Ακρόπολη»
Εχει Ακρόπολη το Χαρτούμ; Ναι, έχει! Στο κέντρο της πρωτεύουσας του Σουδάν, από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, δεσπόζει ένα ξενοδοχείο με την επιγραφή «Acropole Hotel». Η «Ακρόπολη», δημιούργημα του Γιώργου Παγουλάτου, Ελληνα του Σουδάν, είναι το κέντρο αναφοράς της πόλης, το ιστορικότερο ξενοδοχείο του Χαρτούμ και το πιο αγαπητό. Η «Ακρόπολη» έζησε και καλές μέρες, όταν λειτουργούσε και ως νυχτερινό κέντρο, αλλά και τις πιο κακές: από το χύσιμο του αλκοόλ στον Νείλο, τις οικονομικές κρίσεις, τις προσπάθειες κρατικοποίησής του μέχρι την ανατίναξή του από τους ισλαμιστές του Οσάμα μπιν Λάντεν, για να το ξαναχτίσουν οι Παγουλάτοι απέναντι από εκεί όπου βρισκόταν.
Ο επιχειρηματίας Ξενοφών Ξενουδάκης
Και αφού έχει «Ακρόπολη» το Σουδάν, έχει η Ελλάδα φυλάρχους του Σουδάν; Ναι, έχει! Ή, τουλάχιστον, είχε. Με δεδομένο ότι περίπου το 90% των Ελλήνων του Νότιου Σουδάν παντρεύονταν ντόπιες, οι Ελληνοσουδανοί είναι πολλοί ακόμη και σήμερα. Μάλιστα, στον εμφύλιο που ακολούθησε την ανεξαρτησία του Σουδάν, το 1956, οι περισσότεροι Ελληνες πολέμησαν στο πλευρό των ανταρτών-αυτονομιστών του Νότου.
Η Κατερίνα Κάκου, το 1899
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των Γιαλούρηδων, των απογόνων του Δημήτρη Γιαλούρη που μετανάστευσε από το Πλωμάρι στο Νότιο Σουδάν. Εκεί ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε μια γυναίκα από τη φυλή των Ντίνκα και έκαναν τρεις γιους. Ο Βασίλης, ο Γιάννης και ο Γρηγόρης ήταν από τους ισχυρούς πολέμαρχους του απελευθερωτικού κινήματος του Νότιου Σουδάν και τα παιδιά τους το ίδιο. Η οικογένεια Γιαλούρη έβγαλε και κυβερνήτη επαρχίας του Νότιου Σουδάν, καθώς και, το κυριότερο, και την πρώτη κυρία της χώρας!
Ο πρόξενος Νίκος Λεοντίδης
Ατελείωτη αιματοχυσία
Η σημερινή αιματοχυσία στο Σουδάν δεν είναι κάτι καινούριο, ούτε κάτι που εκπλήσσει τη διεθνή κοινότητα. Στη χώρα το αίμα ρέει άφθονο σε μια διαρκή, άγρια διαμάχη για την εξουσία και τον παραγκωνισμό της άλλης πλευράς. Τα τελευταία 20 χρόνια έχουν χάσει τη ζωή τους 20 εκατομμύρια Σουδανοί. Ποιοι είναι όμως οι αντιμαχόμενοι;
Σουδανοί εναντίον Σουδανών, φυσικά. Αλλά το μίσος είναι άσβεστο μεταξύ των δύο κύριων ρευμάτων, των αραβομουσουλμάνων του Βορρά και των χριστιανών και ανιμιστών του Νότου. Αυτό το μίσος γεννήθηκε από την εποχή της βρετανικής αποικιοκρατίας με τη σύγκρουσή της με τους εκφραστές του αραβικού-ισλαμικού εθνικισμού.
Οι διαμάχες συνεχίζονταν μέσα στα χρόνια, με τον Γκααφάρ αλ Νιμέιρι να βάζει φωτιά στη χώρα, όταν μετά το πραξικόπημα εφάρμοσε τους «Νόμους του Σεπτεμβρίου», με κύριο στόχο να βγάλει εκτός νόμου τους κομμουνιστές της χώρας που διεκδικούσαν την εξουσία και να συγκεντρώσει τις ισλαμοεθνικιστικές δυνάμεις του Σουδάν γύρω του. Το πέτυχε με αμέτρητες εκτελέσεις, όμως ταυτόχρονα άνοιξε και την πύλη της κόλασης, καθώς φούντωσε το μίσος μεταξύ των μουσουλμάνων, των χριστιανών και των ανιμιστών.
Ολα αυτά προκάλεσαν έναν ματωμένο εμφύλιο που οδήγησε το Νότιο Σουδάν σε απόσχιση. Η πλευρά των μουσουλμάνων είναι μάλλον η μεγάλη χαμένη. Και αυτό γιατί τον Ιούλιο του 2011 το Νότιο Σουδάν αναγνωρίστηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ως το 193ο μέλος του διεθνούς οργανισμού, ενώ η αμερικανική Γερουσία χαιρέτισε ως ιστορική την ανεξαρτησία της χώρας.
Το Νότιο Σουδάν, το οποίο κατέχει τα δύο τρίτα του πετρελαϊκού πλούτου της άλλοτε ενιαίας χώρας, τελεί υπό την προστασία των ΗΠΑ και γενικότερα των Δυτικών. Κάτι που δεν συμβαίνει με το Σουδάν, για το οποίο οι Δυτικοί καταγγέλλουν ότι το χάος είναι τεχνητό από τη Ρωσία. Και οι καταγγελίες είναι συγκεκριμένες, καθώς κατονομάζεται ανοιχτά ο πρώην σεφ του Βλαντιμίρ Πούτιν και νυν ισχυρός άνδρας της ομάδας Wagner, Γεβγκένι Πριγκοζίν, ότι βρίσκεται πίσω από την πρόκληση και τη συνέχιση του εμφυλίου στο Σουδάν.
Ο δε Γκι Φερχόφστατ υποστηρίζει ότι το Σουδάν είναι το «πρώτο πιάτο», καταγγέλλοντας ότι η Ρωσία έχει στείλει τη Wagner σε Σουδάν, Αλγερία, Λιβύη, Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Ζιμπάμπουε, Μοζαμβίκη, Μαδαγασκάρη, Καμερούν...
