Η ελληνική τηλεόραση από το 1981 ως το 1985

Στις 18 Οκτωβρίου 1981 το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου κέρδισε θριαμβευτικά τις εκλογές. Τον εκλογικό αυτό θρίαμβο του ΠΑΣΟΚ διαδέχθηκε μία περίοδος αναμονής στα κανάλια με υψηλές προσδοκίες, όπως άλλωστε και σε όλους σχεδόν τους τομείς.

Σε συζήτηση που είχε γίνει στη Βουλή το 1978 για την τηλεόραση, ο Ανδρέας Παπανδρέου ως αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης είχε κατηγορήσει τη Νέα Δημοκρατία του Κωνσταντίνου Καραμανλή ότι μετέτρεψε την τηλεόραση σε όργανο κομματικής προπαγάνδας και πλύσης εγκεφάλου, προβάλλοντας στις ειδήσεις μόνο την κυβερνητική δραστηριότητα, εγκαίνια κολυμβητηρίων και δηλώσεις γενικών γραμματέων υπουργείων.

Έκανε λόγο επίσης για διείσδυση τυχοδιωκτών και μεσαζόντων στις παραγωγές εκπομπών και στην παρουσίαση μιας κομματικής εφημερίδας με την ψευδεπίγραφη μορφή των ειδήσεων. Πρότεινε επίσης την καθιέρωση συμβουλίου δημοσιογράφων για τον προγραμματισμό των εκπομπών και για την επιλογή των πολιτικών θεμάτων και ενός συμβουλίου καλλιτεχνών για τις πολιτιστικές εκπομπές. Πρότεινε τέλος την ολοσχερή κατάργηση των διαφημίσεων τις οποίες χαρακτήρισε ως ηχορύπανση, γιατί εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα των καναλιών και υπονόμευαν την ανεξαρτησία της Ελλάδας, υποσχέθηκε δε ότι θα θεραπεύσει τα πάντα όταν το ΠΑΣΟΚ ανέβει στην εξουσία.

Η τηλεόραση… της Αλλαγής

Μετά την ορκωμοσία της κυβέρνησης άρχισαν οι διαβουλεύσεις για την τοποθέτηση ηγεσίας στα δύο τότε τηλεοπτικά κανάλια, την ΕΡΤ και την ΥΕΝΕΔ. Προϊστάμενος των μέσων ήταν ο πανίσχυρος Μένιος Κουτσόγιωργας. Υφυπουργός Τύπου ο Δημήτρης Μαρούδας και Γενικός Γραμματέας ο Σωτήρης Κωστόπουλος, εκδότης της κομματικής εφημερίδας “Εξόρμηση”. Γενικός διευθυντής της ΕΡΤ τοποθετήθηκε ο Γιώργος Ρωμαίος, αναπληρωτής γενικός διευθυντής ο Βασίλης Βασιλικός και διευθυντής τηλεόρασης ο Νίκος Αλευράς, ανιψιός του νέου Προέδρου της Βουλής Γιάννη Αλευρά.

Επικεφαλής στην ΥΕΝΕΔ ανέλαβε ένας στρατιωτικός ( ο τελευταίος στην ιστορία της) ,ο Κώστας Τριανταφύλλου, ο οποίος πλαισιώθηκε από τον δημοσιογράφο Γ. Βουτσίνο ως διευθυντή τηλεόρασης και τον ηθοποιό Λάκη Κομνηνό ως υπεύθυνο προγράμματος. Τέσσερις μήνες αργότερα επικεφαλής της ΥΕΝΕΔ ανέλαβε για πρώτη φορά ένα πολιτικό πρόσωπο, ο δημοσιογράφος Νίκος Αλεξίου με τον Ροβήρο Μανθούλη στη θέση του αναπληρωτή και τον ηθοποιό Γιάννη Μόρτζο ως υπεύθυνο προγράμματος.

Πρώτη απόφαση της νέας διοίκησης ήταν η διακοπή της πετυχημένης αμερικανικής σαπουνόπερας της ΕΡΤ «Ντάλας». Η απόφαση που προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις πάρθηκε από τον Βασίλη Βασιλικό. Ανάμεσα στους δυσαρεστημένους όπως ανέφερε ο ίδιος ο κύριος Βασιλικός ήταν και ο πρέσβης της Τουρκίας καθώς το «Ντάλας», το οποίο δεν προβαλλόταν στη γειτονική χώρα, παρακολουθούσαν και πολλοί Τούρκοι στα μικρασιατικά παράλια. Τελικά ο Β. Βασιλικός επανέφερε τη σειρά, αφού πρώτα διοργάνωσε μία συζήτηση στρογγυλής τραπέζης για τις αμερικανικές σαπουνόπερες και την ιδεολογία τους. Επισπεύστηκε το τέλος σίριαλ που προβάλλονταν ( «Μεθοριακός Σταθμός», «Ο Φιλαράκος» κ.ά.), ενώ άρχισε να προβάλλεται η σατιρική σειρά του BBC «Μάλιστα Κύριε Υπουργέ».

Αρχές Φεβρουαρίου 1982 εγκρίθηκαν τα πρώτα σίριαλ της Αλλαγής. Επρόκειτο για «Τα Λαυρεωτικά» του Γιώργου Μιχαηλίδη, την «Επιστροφή» του Αντώνη Τέμπου, τη διασκευή του έργου «Μύλων Φυρίκης» του Νίκου Τσιφόρου από τον Πάνο Γλυκοφρύδη και το σίριαλ «Οι Δικηγόροι» των Βαγγέλη Κατσάνη- Πολ Σκλάβου. Λίγες μέρες αργότερα ανακοινώθηκαν και τα πρώτα σίριαλ της ΥΕΝΕΔ: «Τα αρραβωνιάσματα» του Δημήτρη Μπόγρη σε διασκευή και σκηνοθεσία Κώστα Καραγιάννη και η «Κούρσα του θανάτου» του Κώστα Ανδρίτσου με τον Γιώργο Φούντα.

Σύμφωνα με αποφάσεις των νέων διοικήσεων των καναλιών κανένα σίριαλ δεν θα μπορούσε να ξεπερνά σε διάρκεια τα 13 επεισόδια. «Τα Λαυρεωτικά» που ξεκίνησαν να προβάλλονται στις 20 Απριλίου 1982 ήταν μία εξαιρετική σειρά με πολύ καλό καστ (Β. Διαμαντόπουλος, Σ. Ξενίδης, Β. Πάλλης, Έρση Μαλικένζου, Α. Γρηγοριάδου κ. ά.) που όμως ένωνε αυθαίρετα δύο διαφορετικά ιστορικά γεγονότα: τα λεγόμενα λαυρεωτικά του 1873, όταν η ελληνική κυβέρνηση υπέκυψε στις αξιώσεις ευρωπαϊκών χωρών για εκμετάλλευση του υπεδάφους του Λαυρίου και τη μεγάλη εργατική απεργία των μεταλλωρύχων της πόλης το 1896. Η επιτυχία της σειράς έδωσε πράσινο φως στον Γιώργο Μιχαηλίδη και για ένα δεύτερο σίριαλ με τίτλο «Η Κάθοδος». Το σίριαλ αυτό που αποτελούσε μία ελεύθερη διασκευή του «Έγκλημα και Τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι ξεκίνησε να προβάλλεται την Τρίτη 4 Ιανουαρίου 1983.

Το καστ ήταν πολύ καλό (Ζ. Ρόχας, Π. Σταθακοπούλου, Β. Πάλλης, Ν. Γαροφάλλου, Έρση Μαλικένζου). Σύμφωνα με το σενάριο ο Άγγελος, ένας νέος φοιτητής της Νομικής εγκαταλείπει τις σπουδές του και ζει απομονωμένος σε ένα δωμάτιο κυριευμένος από έντονες ιδέες και εμμονές επιθυμεί να καθαρίσει την κοινωνία από κάθε “σάπιο κύτταρο”. Εντοπίζει ως θύμα του έναν τοκογλύφο, έμπορο ναρκωτικών και ομοφυλόφιλο τον οποίο και δολοφονεί μαζί με τον εραστή του. Οι κοινωνικές αντιδράσεις που προκλήθηκαν ήταν πολύ μεγάλες.

Το περιοδικό «Κράξιμο» απηύθυνε ανοιχτή επιστολή στον Γιώργο Μιχαηλίδη με την οποία του ανακοινώνει ότι τον θεωρεί ηθικό αυτουργό για κάθε μελλοντική δολοφονία ομοφυλόφιλου. Το τηλεφωνικό κέντρο της ΕΡΤ κατακλύστηκε από τηλεφωνήματα διαμαρτυρίας, ενώ οι αναρχικοί των Εξαρχείων διαμήνυσαν στον Μιχαηλίδη να μην τολμήσει να περάσει από την περιοχή γιατί θα τον ξυλοκοπήσουν. Οι αντιπολιτευόμενες εφημερίδες βρήκαν ευκαιρία να καταγγείλουν την κυβέρνηση, ενώ η ΕΡΤ με διάφορες αλχημείες στο μοντάζ μετέτρεψε τα δεκατρία επεισόδια της σειράς σε οκτώ, αφού πρώτα την εξοβέλισε στη μεταμεσονύχτια ζώνη ,μετά το δελτίο ειδήσεων των 12.

Άλλα σίριαλ που ξεχώρισαν στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ‘80 ήταν: «Ουράνιο τόξο» του Βασίλη Γεωργιάδη (1983), «Γιάννης και Μαρία» του Πάνου Γλυκοφρύδη (1982), «Ο Πατούχας» του Αλέξη Δαμιανού, δημιουργού της θρυλικής «Ευδοκίας», το οποίο αποτέλεσε διασκευή της ομώνυμης νουβέλας του Ιωάννη Κονδυλάκη, «Αρχαία Σκουριά» του Κώστα Αριστοπούλου (1983), «Η Κυρία Ντορεμί» του Νίκου Κουτελιδάκη (1983), βασισμένο στο ομώνυμο έργο της Λιλίκας Νάκου, «Το Γυμνό Κορίτσι» του Φράνσις Κάραμποτ (1982), «Το Πάθος», «Τα Αδέρφια» του Πολ Σκλαβου και «Το μυστικό του Άσπρου Βράχου» του Μιχάλη Παπανικολάου.

Στα σίριαλ αυτά τα οποία γυρίστηκαν κυρίως από κινηματογραφικούς σκηνοθέτες εμφανίστηκαν όχι μόνο καταξιωμένοι ηθοποιοί της εποχής αλλά και νέοι τότε, δημοφιλέστατοι σήμερα. Έτσι στο «Γυμνό Κορίτσι», διασκευή της ομότιτλης νουβέλας του Ν. Αθανασιάδη, πρωταγωνιστές ήταν ο Ντίνος Αυγουστίδης και η Μαρία Τζομπανάκη, γονείς του επίσης δημοφιλούς ηθοποιού Ορφέα Αυγουστίδη.

«Το μινόρε της αυγής»: ένα σπουδαίο σίριαλ

Κορυφαίο σίριαλ της πρώτης περιόδου του ΠΑΣΟΚ ήταν «Το μινόρε της αυγής» σε σενάριο Βαγγέλη Γκούφα- Φώτη Μεσθεναίου και σκηνοθεσία Φώτη Μεσθεναίου. Το σίριαλ ξεκίνησε να προβάλλεται την Παρασκευή 14 Ιανουαρίου 1983. Σ’ αυτό εξιστορούνταν η ζωή των λαϊκών μουσικών και τραγουδιστών των δεκαετιών 1930- 1960 και ακούγονταν πολλά ρεμπέτικα τραγούδια. Πρωταγωνιστές ήταν οι: Αντώνης Καφετζόπουλος, Δημήτρης Καταλειφός, Γιάννης Ζαβραδινός, Τίμος Περλέγκας, Ντίνα Κώνστα, Ρίκα Βαγιάνη, Θέμις Μπαζάκα, Χρυσούλα Διαβάτη κ. ά. Το σίριαλ τελείωσε μετά την προβολή 13 επεισοδίων, η μεγάλη του επιτυχία όμως οδήγησε τη διοίκηση της ΕΡΤ στην έγκριση ενός δεύτερου κύκλου 13 επεισοδίων ( που τελικά έγιναν 14) που ξεκίνησε να προβάλλεται με την ίδια επιτυχία την Παρασκευή 29 Απριλίου 1984.

Τους ηθοποιούς της σειράς ντουμπλάριζαν στις ερμηνείες τους τα μέλη της «Αθηναϊκής κομπανίας». Στο περιθώριο του σίριαλ ήρθε στην επιφάνεια το ζήτημα του μεγάλου Στέλιου Καζαντζίδη, ο οποίος εκείνη την εποχή λόγω διαφωνιών του με τον ιδιοκτήτη εταιρείας δίσκων στην οποία ανήκε είχε αποσυρθεί από το τραγούδι. Όταν σε μία συνέντευξή του στους θρυλικούς «Ρεπόρτερς» ο Καζαντζίδης εξέφρασε το παράπονό του, ο Γιώργος Λιάνης πρότεινε «να κοινωνικοποιηθεί η φωνή του» να γίνει δηλαδή ο Στέλιος Καζαντζίδης ο πρώτος “σοσιαλιστής τραγουδιστής” που θα πληρώνεται από το κράτος!

Δύο επίσης πολύ καλά σίριαλ της πρώτης περιόδου του ΠΑΣΟΚ έφεραν την υπογραφή του Γιάννη Σμαραγδή: επρόκειτο για τον «Χατζημανουήλ», διασκευή του μυθιστορήματος του Θράσου Καστανάκη (1983) και το «Χαίρε Τάσο Καρατάσο» (1985). Στο σίριαλ αυτό εμφανιζόταν και ο αξέχαστος Κώστας Τσάκωνας στον ρόλο του χαφιέ κουρέα που ήταν απολαυστικός. Δύο αλλά σίριαλ της εποχής είχαν σκηνοθέτη τον Κώστα Κουτσομύτη. Επρόκειτο για τη διασκευή της νουβέλας «Ο Κατάδικος» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη και τον «Καπνισμένο Ουρανό» (1985), βασισμένο στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Κώστα Κοτζιά.

Η ΥΕΝΕΔ μετατρέπεται σε ΕΡΤ2

Πριν τις εκλογές του 1981 το ΠΑΣΟΚ είχε υποσχεθεί άμεση συγχώνευση του στρατιωτικού καναλιού με την ΕΡΤ, κάτι που δεν έγινε. Ο χρόνος κυλούσε και η χώρα μας βρισκόταν εκτεθειμένη στην ΕΟΚ ( Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, τη νυν Ευρωπαϊκή Ένωση). Μετά από διάφορες διεργασίες με μία τροπολογία στο νόμο 1288/1982 για την υγεία (3 Νοεμβρίου 1982) η ΥΕΝΕΔ μετατράπηκε σε ΕΡΤ2. Τη διοίκηση θα ασκούσε ένα πενταμελές Δ.Σ. ενώ υπήρχαν μεταβατικές διατάξεις για το προσωπικό που ανήκει στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας.

Πρώτος πρόεδρος του Δ.Σ. της ΕΡΤ 2 διορίστηκε ο Σούλης Αποστολόπουλος. Ωστόσο οι κυβερνητικές παρεμβάσεις δεν έλειψαν. το φθινόπωρο του 1983 κόπηκε στον αέρα η εκπομπή «Τα καμάκια» του δημοσιογράφου Γιάννη Μουτσοπούλου μετά από παρέμβαση του Μένιου Κουτσόγιωργα και καθώς δεν υπήρχε άλλο πρόγραμμα διαθέσιμο, στην οθόνη… έπεσε για αρκετό χρόνο μαύρο.

Η περίοδος Αναστάση Πεπονή

Στον ανασχηματισμό της 16/1/1984 δημιουργήθηκε θέση Υπουργού άνευ χαρτοφυλακίου με αρμοδιότητα τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα. Το Υπουργείο ανέλαβε ο Αναστάσης Πεπονής με εντολή από τον Ανδρέα Παπανδρέου να καθαρίσει την «κόπρο του αυγείου», να βάλει τέλος στην τηλεόραση της υποκουλτούρας και να τολμήσει καινοτόμο επέμβαση. Ο Πεπονής ( ο οποίος μία δεκαετία αργότερα ίδρυσε το ΑΣΕΠ) αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες ακόμα και στην τοποθέτηση διοικήσεων στα κανάλια. Το πρόβλημα όμως γιγαντώθηκε από την προβολή στην ΕΡΤ2 μιας ταινίας…

Πέφτουν οι σφαίρες, και όχι μόνο, σαν το χαλάζι

Το βράδυ του Σαββάτου 28 Απριλίου 1984 προβλήθηκε στην ΕΡΤ2 η ταινία του Νίκου Αλευρά «Πέφτουν οι σφαίρες σαν το χαλάζι και ο τραυματισμένος καλλιτέχνης αναστενάζει» (1977). Η ταινία είχε προβληθεί στους κινηματογράφους κόβοντας γύρω στα 19.500 εισιτήρια. Σε μία από τις πρώτες σκηνές της ταινίας ο σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής της Νίκος Αλευράς κουρνιασμένος στα στήθη μιας γυναίκας θήλαζε σαν μωρό… Τα τηλέφωνα διαμαρτυρίας που είχαν ξεκινήσει από την αρχή της προβολής της ταινίας πολλαπλασιάστηκαν μετά την επίμαχη σκηνή και έγιναν υβριστικά. Ο σκηνοθέτης ροής Νίκος Φραγκάκης επικοινώνησε με τον Σούλη Αποστολόπουλο και η προβολή διακόπηκε. Για να τηρηθούν τα προσχήματα «σκηνοθετήθηκε» τεχνική βλάβη.

Κατέβηκαν οι διακόπτες και το κανάλι σταμάτησε να εκπέμπει με αποτέλεσμα να αρχίσουν οι φήμες για πραξικόπημα. Συνταξιούχος εισαγγελέας τηλεφώνησε στην Άμεση Δράση και ζήτησε άμεση κατάσχεση της ταινίας και σύλληψη των υπευθύνων. Καθώς δεν δήλωσε ότι είναι συνταξιούχος, περιπολικά έσπευσαν στο ραδιομέγαρο για να συλλάβουν τον σκηνοθέτη ροής τον οποίο γλίτωσε ο Σούλης Αποστολόπουλος. Στην ΕΡΤ έσπευσε και ο Πεπονής που λογομάχησε με τον πρόεδρο του Δ.Σ. της ΕΡΤ 2. Ακολούθησε παραίτηση όλων των μελών του Δ.Σ. της ΕΡΤ2. Νέος πρόεδρος ανέλαβε ο Γιώργος Τσουγιόπουλος. Ο Αναστάσης Πεπονής ήταν φανερό ότι είχε χάσει το παιχνίδι.

Λίγο πριν τις ευρωεκλογές του Ιουνίου 1984, συγκεκριμένα στις 30 Μαΐου δεκάδες οπαδοί του ΚΟΔΗΣΟ με επικεφαλής τη Λιάνα Κανέλλη(!) εισέβαλαν στα γραφεία της ΕΡΤ1 για να διαμαρτυρηθούν για μη ισόνομη μεταχείριση του κόμματός τους από την ΕΡΤ, κρατώντας πανό και μεγάφωνα. Όταν λίγες μέρες αργότερα ο Πεπονής αντέδρασε στη σαραντάλεπτη καθυστέρηση του δελτίου ειδήσεων για προβολή μαγνητοσκοπημένης προεκλογικής ομιλίας του Α. Παπανδρέου, ζητήθηκε η αποπομπή του. Ο Πεπονής παραιτήθηκε αμέσως μετά τις ευρωεκλογές. Η ΕΡΤ επανήλθε στο παλιό καθεστώς και γενικός διευθυντής της ΕΡΤ1 διορίστηκε ο Βάσος Μαθιόπουλος.

Το φθινόπωρο του 1984 ανακοινώθηκε αύξηση του ανταποδοτικού τέλους για την ΕΡΤ που εισέπραττε το κράτος μέσω των λογαριασμών της ΔΕΗ από 50% έως και 500%. Η Ν. Δ. με ηγέτη τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη πλέον οργάνωσε στις 21/11/1984 συλλαλητήριο διαμαρτυρίας μπροστά στο κτίριο της ΕΡΤ στην Αγία Παρασκευή. Νέο συλλαλητήριο διοργάνωσε η Ν. Δ. την 1/12/1984 στην οδό Κατεχάκη μπροστά στο κτίριο της ΕΡΤ. Λίγο πριν τη συγκέντρωση ανακαλύφθηκε εκρηκτικός μηχανισμός κάτω από την εξέδρα των ομιλητών. ΠΑΣΟΚ και Νέα Δημοκρατία αντάλλαξαν κατηγορίες για προβοκάτσια. Την επόμενη μέρα παραιτήθηκε η Μαρία Ρεζάν για εκπομπή της στο ραδιόφωνο η οποία θεωρήθηκε προσβλητική για την ΕΡΤ.

Ακολούθησε η παραίτηση του Βασίλη Βασιλικού, του 1980. Μετά την εκλογή του Χρήστου Σαρτζετάκη ως Προέδρου της Δημοκρατίας ( Μάρτιος 1985), με ουσιαστική αποπομπή του Κωνσταντίνου Καραμανλή ο οποίος παραιτήθηκε, ακολούθησε πολωμένη προεκλογική περίοδος που έληξε με τις εκλογές της 2ας Ιουνίου 1985 τις οποίες κέρδισε και πάλι το ΠΑΣΟΚ με 45,82% ( 161 έδρες), έναντι 40,85% της Νέας Δημοκρατίας (126 έδρες). 12 έδρες πήρε το Κ.Κ.Ε. και 1 το Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού.

Πηγή: Στάθης Βαλούκος, «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ», Εκδόσεις ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ, 2008.