Εισβολή στην Κύπρο - Επιχείρηση «Νίκη»: Η «αποστολή αυτοκτονίας» που οδήγησε στην κατάρριψη του Noratlas από φίλια πυρά
20.07.202318:20
Λίγες ώρες μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο η Ελλάδα θέλοντας να αιφνιδιάσει τα τουρκικά στρατέυματα προέβη σε μία κίνηση που εκ του αποτελέσματος αποδείχθηκε μοιραία
Χαράματα της 20ης Ιουλίου, σαν σήμερα πριν 49 χρόνια.Ώρα 05:30 το πρωί άρχισε η απόβαση τουρκικών στρατευμάτων - τουλάχιστον 40.000 ανδρών - στην παραλία «Πέντε Μίλι» της Κερύνειας, σε μια συνδυασμένη επιχείρηση από θάλασσα και αέρα. Η Τουρκία είχε δώσει στην εισβολή της στη Μεγαλόνησο την κωδική ονομασία «Αττίλας».
Το σύνθημα για την έναρξη της εισβολής ήταν: «Η Αϊσέ μπορεί να πάει διακοπές». Η χούντα των Αθηνών η οποία είχε βοηθήσει στην ανατροπή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου πέντε ημέρες νωρίτερα πιάστηκε κυριολεκτικά στον ύπνο και η αντίδρασή της ήρθε με μεγάλη καθυστέρηση αν και το ελληνικό Πεντάγωνο φαίνεται να γνώριζε για τις τουρκικές προθέσεις εκτιμούσε ότι η Άγκυρα έπαιζε το παιχνίδι της μπλόφας.
Είναι ενδεικτικό ότι η απόβαση άρχισε στις 05:30 και η Αθήνα έπειτα από τρεις ώρες και κάτι - 08:40 π.μ - έδωσε εντολή για να εφαρμοστούν τα πολεμικά σχέδια. Παράλληλα η κρατική ΕΙΡΤ μετέδωσε την είδηση στις 11:00 το πρωί. Όπως ήταν φυσικό η ελληνική καθυστέρηση βοήθησε τα τουρκικά στρατεύματα να εδραιώσουν τις θέσεις τους και να προχωρήσουν στη δημιουργία προγεφυρώματος από το Πέντε Μίλι της Κερύνειας προς τον Άγιο Ιλαρίωνα, έχοντας ως αντικειμενικό στόχο τη σύνδεσή του με τον τουρκοκυπριακό θύλακα της Λευκωσίας.
Στο μεταξύ δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς της Κύπρου και της ΕΛΔΥΚ όταν κινητοποιήθηκαν άρχισαν να πολεμούν με αυταπάρνηση. Και μάλιστα χωρίς να έχουν αεροπορική κάλυψη. Η δύναμη ήταν 12.000 άνδρες (Έλληνες και Ελληνοκύπριοι) και τη διοίκησή τους είχε αναλάβει ο ταξίαρχος Μιχαήλ Γεωργίτσης, ο οποίος ήταν εκείνος που είχε το γενικό πρόσταγμα στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου. Παράλληλα στις μάχες συνέδραμε ο ελληνοκυπριακός ανδρικός πληθυσμός με όσα μέσα διέθετε ο καθένας. Πολλοί εξ αυτών ανέβηκαν στις στέγες των σπιτιών τους πυροβολώντας κατά των Τούρκων αλεξιπτωτιστών.
Την ίδια στιγμή στην Αθήνα η κυβέρνηση «μαριονέτα» υπό τον Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο αιφνιδιασμένη παρουσίαζε εικόνα διάλυσης. Το μόνο που έκανε ήταν να κηρύξει γενική επιστράτευση η οποία κατέληξε στο απόλυτο φιάσκο μιας και αποδείχθηκε η τραγική κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει ο ελληνικός στρατός.
Αργά το βράδυ, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εξέδωσε το υπ’ αριθμόν 353 ψήφισμα, με το οποίο καλούσε σε κατάπαυση του πυρός και σε αποχώρηση από την Κύπρο του «ξένου στρατιωτικού δυναμικού». Αν και υπήρξε ομόφωνη έγκρισή του, αγνοήθηκε από την Τουρκία, η οποία έχοντας την πρωτοβουλία των κινήσεων επειγόταν να εφαρμόσει πλήρως τα σχέδια της.
Η τουρκική πλευρά αν και διέθετε υπεροχή στο πεδίο της μάχης αντιμετώπισε σημαντικά προβλήματα. Ενδεικτικό είναι ότι από ασυνεννοησία η τουρκική αεροπορία βύθισε το αντιτορπιλικό Κοτσατεπέ (D-354), νομίζοντας ότι επρόκειτο για ελληνικό πλοίο και προκάλεσε ζημιές σε άλλα δύο τουρκικά αντιτορπιλικά.
Η «επιχείρηση Νίκη» που οδήγησε στην κατάρριψη του Noratlas
Στις 21 Ιουλίου 1974 η κυβέρνηση των Αθηνών διέταξε να ενισχυθούν οι δυνάμεις στην Κύπρο. Το κωδικό όνομα της επιχείρησης ήταν «Νίκη». Με αυτό τον τρόπο η κυβέρνηση πίστευε ότι η τουρκική πλευρά θα αιφνιδιαζόταν. Ο σχεδιασμός της επιχείρησης προέβλεπε την αερομεταφορά της Α' Μοίρας καταδρομέων κατά τη διάρκεια της νύχτας - σε απόλυτη σιγή ασυρμάτου - πτήση σε χαμηλό ύψος - χωρίς συνοδεία μαχητικών - προσγείωση - αποβίβαση καταδρομέων - επιστροφή στη Σούδα. Ήταν τόσο τολμηρό το σχέδιο που εφαρμόστηκε με τον διεθνή Τύπο να χαρακτηρίζει αργότερα την συγκεκριμένη επιχείρηση «αποστολή αυτοκτονίας»...
Η προετοιμασία έγινε στην αεροπορική βάση της Σούδας στην Κρήτη και περιλάμβανε:
20 αεροσκάφη Nord 2501D Noratlas
10 αεροσκάφη C-47 Dakota
Τα μεταγωγικά Noratlas ανήκαν στην 354η Μοίρα Μεταφορών «Πήγασος» και τα 10 αεροσκάφη Dacota στην 355η Μοίρα Μεταφορών και είχαν έδρα την 112η Πτέρυγα Μάχης στην Ελευσίνα. Τα αεροσκάφη θα μετέφεραν και θα αποβίβαζαν στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας την Α' Μοίρα Καταδρομών με τον πλήρη οπλισμό της αποτελούμενη από Έλληνες καταδρομείς.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειώσουμε ότι λόγω των μέτρων επιφυλακής και των μετασταθμεύσεων που πραγματοποιούνταν τις προηγούμενες ημέρες τα περισσότερα αεροσκάφη βρίσκονταν διάσπαρτα σε διάφορες μονάδες της Αεροπορίας ανά την Επικράτεια.
Την 21η Ιουλίου και ώρα 22:40 η αποστολή ξεκίνησε με χρονικό περιορισμό τα μεσάνυκτα της ίδιας μέρας. Μόνο όμως τα 15 αεροσκάφη Noratlas από τα 20 απογειώθηκαν στο χρονικό περιθώριο το οποίο προέβλεπε το σχέδιο. Τα υπόλοιπα αεροσκάφη (5 Noratlas και 10 C-47) παρέμειναν στο αεροδρόμιο της Σούδας.
Το πλήρωμα του κάθε Noratlas απαρτιζόταν από τέσσερα μέλη. Με τη σειρά της ιδιότητάς τους (Κυβερνήτης, Συγκυβερνήτης, Ιπτάμενος Μηχανικός, Ναυτίλος) ήταν τα ακόλουθα:
Αμέσως μετά την απογείωση των Noratlas από τη Σούδα, δόθηκε σήμα από το Κέντρο επιχειρήσεων πρός το Γ.Ε.Ε.Φ. Λευκωσίας με τη φράση «έρχονται τα 15 πορτοκάλια». Το «Νίκη 13» με πλήρωμα τους Β. Νικολάου, Γ. Χατζηδάκη, Α. Κλεφτογιάννη και Β. Γκορέζη δεν έφτασε ποτέ στην Κύπρο. Προσγειώθηκε στη Ρόδο.
Οι προσγειώσεις στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας ξεκίνησαν στις 01:52 της 22ης Ιουλίου. Πρώτο προσγειώθηκε το «Νίκη 2» στις 01:52 και ακολούθησε το «Νίκη 1» το οποίο ακούμπησε το διάδρομο της Λευκωσίας στις 01:55. Ωστόσο το Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων άργησε να ενημερώσει για την επιχείρηση του Γ.Ε.Ε.Φ Λευκωσίας) με αποτέλεσμα τα αντιαεροπορικά εκτός του αεροδρομίου να μην προλάβουν να ενημερωθούν.
Αποτέλεσμα ήταν να θεωρήσουν ότι τα αεροσκάφη που πετούσαν πάνω από τον αεροδιάδρομο ήταν εχθρικά. Έτσι λοιπόν άρχισαν να πυροβολούν εναντίον τους με αποτέλεσμα το «Νίκη 4» που βρισκόταν στη διαδικασία προσγείωσης να αρπάξει φωτιά και να συντριβεί 3 χιλιόμετρα πριν τον διάδρομο προσγείωσης. Τρίτο προσγειώθηκε το «Νίκη 7» στις 02:18. Ακολούθησε το «Νίκη 3» το οποίο λόγω βλάβης στον έναν κινητήρα έφυγε από το ίχνος πτήσης του «Νίκη 4» και τελευταίο προσγειώθηκε το «ΝΙΚΗ 7».
Το «Νίκη 6» εβλήθη σε πολλαπλά σημεία της ατράκτου και σχεδόν χωρίς μηχανές και χάρη στις προσπάθειες των πιλότων κτάφερε να προσγειωθεί. Από ελληνοκυπριακά πυρά εβλήθη και το «Νίκη 12» με τους πιλότους να το προσγειώνουν χωρίς ανθρώπινες απώλειες. Τα υπόλοιπα αεροσκάφη κατάφεραν και αυτά να προσγειωθούν με λιγότερες ζημιές.
Όλα τα πληρώματα μετά έβλεπαν κάποια φωτιά στο λόφο της Μακεδονίτισσας και εκ των υστέρων έμαθαν ότι πρόκειται για το «Νίκη 4». Τελευταίο προσγειώθηκε το «Νίκη 15» το οποίο και είχε απογειωθεί από τη Σούδα με καθυστέρηση και παρά τις εντολές να μην εκτελέσει την αποστολή.
Το «Νίκη 13» ήταν αεροσκάφος κατηγορίας «Ζ» μακράς απόθεσης. Όμως είχε προβλήματα πλεύσης (ολίσθαινε) με αποτέλεσμα στην πτήση από Ελευσίνα προς Σούδα να παρεκκλίνει προς Ρέθυμνο. Έτσι στη διαδρομή από Σούδα προς Λευκωσία παρέκκλινε της πορείας του και έφτασε μεταξύ Κύπρου και Τουρκίας και μετά από την περιπλάνησή του στις 04:15 ξεκίνησε την επιστροφή του όπου προσγειώθηκε στη Ρόδο στις 07:40.
Το «Νίκη 14» έφτασε αφού είχε πλέον ξημερώσει και δεν προσγειώθηκε καθόλου, ακολούθησε εντολές και επέστρεψε πίσω στο Καστέλι στις 07:30 όπου ανεφοδιάστηκε και επέστρεψε στη Σούδα. Το τελευταίο «Νίκη 15» απογειώθηκε από τη Λευκωσία στις 04:02 και επέστρεψε στη Σούδα στις 07:40.
Όσα αεροσκάφη ήταν σε πτητική ικανότητα απογειώθηκαν για τη επιστροφή στην Ελλάδα, παίρνοντας μαζί τα πληρώματα των αεροσκαφών ΝΙΚΗ 3» και «Νίκη 6», τα οποία είχαν βληθεί στους κινητήρες. Το πλήρωμα του αεροσκάφους «Νίκη 12» που είχε χτυπηθεί στον αριστερό κινητήρα και είχε τεθεί εκτός λειτουργίας, δεν μπόρεσε να επιβιβαστεί σε κάποιο από τα Noratlas που επέστρεφαν.
Ο συγκυβερνήτης του «Νίκη 12», επισμηναγός Δημήτριος Χατζηπαναγιώτης, και ο μηχανικός, ανθυπασπιστής Ιωάννης Κομνιανός, έλαβαν διαταγή από το Γ.Ε.Ε.Φ. να καταστρέψουν τα τρία αεροσκάφη που είχαν μείνει στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας, καίγοντάς τα. Το πλήρωμα του «Νίκη 12» επέστρεψε στην Ελλάδα μετά από δέκα ημέρες με το πλοίο «Σαπφώ».
Σημειώνεται ότι από το «Νίκη 4» κατάφερε να επιζήσει μόνο ένας καταδρομέας και να χάσουν τη ζωή τους 30 επιβαίνοντες καταδρομείς ενώ από το «Νίκη 6» σκοτώθηκαν δύο καταδρομείς και τραυματίστηκαν εννέα ακόμη. Από τη δύναμη των 318 ανδρών της Α'Μοίρας καταδρομών 278 παρέμειναν στην Κύπρο και πολέμησαν.
Δείτε το ντοκιμαντέρ «Ήρωες χωρίς παράσημα..», με σπάνιο υλικό από την δράση της Α΄Μοιρας Καταδρομων στην Κύπρο το 1974, των δημοσιογράφων Γιάννη Σκάλκου και Γιάννη Φασουλά που περιέχει και υλικό από το βιβλίο «ΝΙΚΗ» στη Νεκρή Ζώνη».
«Άνοιξα τη πόρτα του αεροσκάφους και πήδηξα στο κενό»
Ο Θανάσης Ζαφειρίου, που πήδηξε από το φλεγόμενο αεροσκάφος σε ένα χωράφι χωρίς αλεξίπτωτο και κατάφερε να σωθεί πολλά χρόνια αργότερα, σύμφωνα με την «Μηχανή του Χρόνου» δήλωσε ότι «οι χειριστές ήταν νεκροί και το αεροσκάφος ακυβέρνητο δεχόταν πυρά. Είχαν πάρει φωτιά τα κασόνια με τις χειροβομβίδες δίπλα μου και ένιωθα να καίγομαι, κοίταζα για αλεξίπτωτο, αλλά δεν βρήκα πουθενά. Άνοιξα την πόρτα του αεροσκάφους και πήδηξα στο κενό. Οι γονείς μου έκαναν την κηδεία και τα εννιάμερα, ενώ ήμουν ζωντανός».
«Ρε σεις, τι κάνατε, χτυπήσατε δικό μας αεροπλάνο;»
Το ίδιο συγκλονιστική και η μαρτυρία του Κυριάκου Λάρκου, χειριστή στα κυπριακά αντιαεροπορικά πυροβόλα: «Μας είχαν δώσει διαταγή να είμαστε συνεχώς πάνω στο αντιαεροπορικό και όταν ακούσουμε βόμβο αεροπλάνου να ρίξουμε. Στη συνέχεια ήρθε μια δεύτερη διαταγή που έλεγε ότι αν δείτε πράσινη φωτοβολίδα να βάλλετε, αν δείτε κόκκινη να δεσμεύσετε τα πυροβόλα. Τα μεσάνυχτα ακούσαμε τις μηχανές των αεροσκαφών, είδαμε την πράσινη φωτοβολίδα και αρχίσαμε και ρίχναμε. Χτυπήσαμε ένα αεροπλάνο, έπεσε, αλλά εμείς δεν το είδαμε. Ήρθε ένας αξιωματικός και με οργισμένα ύφος μας είπε: «Ρε σεις, τι κάνατε, χτυπήσατε δικό μας αεροπλάνο;’ Έχω τύψεις γι’ αυτό που κάναμε. Εμείς εκτελούσαμε διαταγές και για μια διαταγή που δεν εκτελέσαμε, κοντέψανε να μας εκτελέσουν», είχε πει.
«Μόλις πλησίασε, το σκόπευσα, του έριξα και αυτό ήταν»
Συγκλονιστική, επίσης, είναι και η διήγηση του Γιώργου Καλογήρου ο οποίος ήταν αυτός που κατέρριψε το Νοράτλας. «Λίγο πριν νυχτώσει ήρθε κάποιος και μου είπε ότι η σημερινή νύχτα είναι επικίνδυνη. Υπάρχουν πληροφορίες ότι τη νύχτα ενδέχεται να έρθουν τούρκικα αεροπλάνα και ζήτησε να έχουμε τα μάτια μας δεκατέσσερα και να μην αφήσουμε να προσγειωθεί κανένα. Όταν άκουσα τον βόμβο του αεροπλάνου δεν μπόρεσα να το δω, είχε όλα τα φώτα σβηστά και ήμουν έτοιμος να το καταρρίψω. Μόλις πλησίασε, το σκόπευσα, του έριξα και αυτό ήταν. Το αεροπλάνο κατερρίφθη», είχε αναφέρει.
Οστά 16 καταδρομέων παραδόθηκαν στις οικογένειές τους
Στις 5 Οκτωβρίου 2016 πραγματοποιήθηκε τελετή υποδοχής των οστών 16 Ελλήνων καταδρομών που επέβαιναν στο «Νίκη 4». Η τελετή πραγματοποιήθηκε στην Αεροπορική Βάση Δεκέλειας παρουσία του τότε Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου, του τότε προέδρου της Βουλής των Ελλήνων Νίκου Βούτση, των τότε υπουργών Άμυνας Ελλάδας και Κύπρου, Πάνου Καμμένου και Χρ. Φωκαϊδη, του τότε υφυπουργού Εξωτερικών Ιωάννη Αμανατίδη, της τότε στρατιωτικής ηγεσίας του ελληνικού υπουργείου Εθνικής Άμυνας, του πρώην υφυπουργού άμυνας Θ. Δαβάκη εκ μέρους της Νέας Δημοκρατίας, του Αρχιεπίσκοπου Ιερώνυμου, της τότε βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Νίνας Κασιμάτη ως εκπροσώπου της επιτροπής Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών της Βουλής και συγγενών των πεσόντων.
Στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας τα οστά 15 Ελλήνων καταδρομέων
Υπενθυμίζεται ότι τα οστά 15 εκ των καταδρομέων που επέβαιναν στο «Νίκη 4» ενταφιάστηκαν στις 5 Ιουλίου του 2017 στο στρατιωτικό κοιμητήριο στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας στη Λευκωσία καθώς δεν έγινε κατέστη δυνατή η ταυτοποίηση τους. Η εκταφή των 15 σορών που είχαν σκεπαστεί μαζί με τα συντρίμμια του αεροσκάφους, τον Ιούλιο του 1974, ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2016 και τα οστά παραδόθηκαν μετά τις απαραίτητες επιστημονικές εξετάσεις στις οικογένειές τους.
Μιλώντας μετά το πέρας της τελετής, ο Επίτροπος Προεδρίας Φώτης Φωτίου είχε πει ότι στη διαδικασία που ακολουθήθηκε δεν μπορούσε να γίνει ταυτοποίηση όλων των οστών που ανευρέθηκαν, ιδιαίτερα των μικρών και πολύ μικρών σε μέγεθος. Αυτά, συνέχισε, βρίσκονται στα τρία κιβώτια και μετά από επιθυμία των οικογενειών των ηρώων τάφηκαν στη Κύπρο.
Σύμφωνα με τον Επίτροπο, απομένει η ταυτοποίηση τριών ακόμη νεκρών του Noratlas. «Ευχόμαστε σύντομα να έχουμε τις απαντήσεις για να ενημερώσουμε τις οικογένειές τους» είχε δηλώσει ο κ. Φωτίου.
Ακόμη είχε προσθέσει ότι στον ίδιο χώρο βρίσκονται ακόμα εννέα ομαδικοί τάφοι που περιλαμβάνουν μικρά, μη ταυτοποιηθέντα οστά αγνοουμένων, τα οποία εντοπίστηκαν σε ομαδικούς τάφους.
Σύμφωνα με τον κ. Φωτίου πρόκειται για άτομα που, είτε έπεσαν στο πεδίο των μαχών, είτε εκτελέστηκαν εν ψυχρώ στη συνέχεια, μετά τη σύλληψη και την αιχμαλωσία τους και η ταυτότητά τους παρέμεινε για δεκαετίες άγνωστη, λόγω της άρνησης της κατοχικής δύναμης να συνεργαστεί.
Με υλικό από το βιβλίο «ΝΙΚΗ» στη Νεκρή Ζώνη», των δημοσιογράφων Γιάννη Φασουλά και Γιάννη Σκάλκου και πληροφορίες από Wikipedia.