Τα βυζαντινά Επτάνησα, το Ναυτικό Θέμα Κεφαλληνίας και οι νορμανδικές επιδρομές στη Δυτική Ελλάδα

Αν και έχουμε γράψει μέχρι σήμερα πολλά άρθρα για τη βυζαντινή περίοδο, δεν έχουμε ασχοληθεί ιδιαίτερα με την κατάσταση στα νησιά του Ιονίου κατά τη διάρκειά της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το χρονικό διάστημα από τον 11ο ως τις αρχές του 13ου αιώνα στα Επτάνησα. Τότε αυτά δέχτηκαν συνεχείς επιδρομές Νορμανδών, Μουσουλμάνων και άλλων. Θα ξεκινήσουμε όμως το άρθρο μας με μια εκτενή αναφορά στο Ναυτικό Θέμα Κεφαλληνίας. Πηγή για το άρθρο αυτό αποτελεί το εξαιρετικό βιβλίο του κορυφαίου Βυζαντινολόγου, ομότιμου Καθηγητή του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου κ. Αλέξιου Γ.Κ. Σαββίδη με τίτλο «ΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ 11ος - αρχές 13ου αιώνα», ΑΘΗΝΑ, ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΩΝ, 2007. Ευχαριστούμε και από εδώ τον κ. Σαββίδη για την πολύτιμη βοήθειά του.

Το Ναυτικό Θέμα Κεφαλληνίας (ΝΘΚ)

Το Ναυτικό Θέμα Κεφαλληνίας (στο εξής ΝΘΚ) ιδρύθηκε στα μέσα του 8ου αιώνα από τους Ισαύρους, πιθανότατα από τον Κωνσταντίνο Ε' (741-775), έχοντας ως βάση (διοικητική στρατιωτική και ναυτική) την Κεφαλονιά. Περιλάμβανε επίσης τη Ζάκυνθο, τη Λευκάδα, την Ιθάκη, την Κέρκυρα και, πιθανότατα, και μικρότερα νησιά: Παξοί, Αντίπαξοι, Οθωνοί, Ερείκουσσα, Μεγανήσι, Στροφάδες, Άτοκος, Αρκούδι (και τα δύο βρίσκονται βόρεια της Ιθάκης) και άλλα. Ως τα τέλη του 9ου αιώνα το ΝΘΚ περιλάμβανε επίσης ορισμένα από τα παράλια της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας και της Ηπείρου. Με την ίδρυση του Θέματος Νικοπόλεως το 899 φαίνεται ότι οι παραπάνω περιοχές και ίσως η Κέρκυρα εντάχθηκαν σε αυτό.

Η ύπαρξη του ΝΘΚ πάντως, χωρίς αυτό να είναι διοικητικά αυτοτελές, χρονολογείται από την εποχή της βασιλείας του Νικηφόρου Α' και συγκεκριμένα το 809/810, καθώς τότε έχουμε την πρώτη σαφή αναφορά σε στρατιωτικό αξιωματούχο του, τον Παύλο. Φαίνεται ότι το ΝΘΚ ως τότε, ήταν υποδιαίρεση του παλαιού Θέματος Ελλάδος που είχε ιδρυθεί μεταξύ 687 και 695. Τα Θέματα, για όσους δεν γνωρίζουν, ήταν διοικητικές περιφέρειες στο Βυζάντιο. Σκοπός της ίδρυσης του ΝΘΚ ήταν η ανάγκη προστασίας της ναυσιπλοΐας στην Αδριατική και το Ιόνιο, καθώς και της διαφύλαξης των δυτικών παραλίων του ελλαδικού χώρου. Κυρίως η Ζάκυνθος και η Κέρκυρα είχαν δεινοπαθήσει από επιδρομές των Βανδάλων της Βόρειας Αφρικής (5ος αι.), των Οστρογότθων της Ιταλίας (6ος αι.) και, πολύ λιγότερο, των Σλάβων (6ος-7ος αι.).

Όπως γράφει ο αείμνηστος βυζαντινολόγος και ακαδημαϊκός Διονύσιος Ζακυθηνός (1905-1993), το ΝΘΚ ιδρύθηκε στο πλαίσιο μιας σειράς ενεργειών για τη δημιουργία από τους Βυζαντινούς μιας μεγάλης ναυτικής ζώνης που ξεκινούσε από τα ΒΔ παράλια των Βαλκανίων και δια μέσου των νησιών του Ιονίου και των δυτικών και νότιων παραλίων της Πελοποννήσου εκτεινόταν προς την Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου.

Το ΝΘΚ φαίνεται ότι αρχικά περιλάμβανε επίσης και εδάφη της ΝΑ Ιταλίας, ιδιαίτερα την περιοχή της Βάρης, του σημερινού Μπάρι, η οποία εξελίχτηκε και οργανώθηκε στα τέλη του 9ου αιώνα στο Θέμα Λογγοβαρδίας.

Στα χρόνια της Μακεδονικής Δυναστείας έδρασαν με επιτυχία στο Ιόνιο και τη Σικελία εναντίον Μουσουλμάνων πειρατών σπουδαίοι Βυζαντινοί αξιωματούχοι. Ο Ναύαρχος (Δρουγγάριος Πλωίμου) Νικήτας Ωορύφας (στα χρόνια του Βασίλειου Α' (867-886), που εκδίωξε τους Σαρακηνούς από την Αδριατική, κατέστρεψε με το υγρό πυρ τον στόλο των Αράβων και εκδίωξε τους πειρατές από τον Κορινθιακό Κόλπο αιφνιδιάζοντάς τους, αφού πέρασε τα πλοία από τον Σαρωνικό στον Κορινθιακό από τη στεριά, μέσω του Δίολκου.

Ο Πορφυρογέννητος γράφει ότι ο Ωορύφας ήταν «πρηστήριος, κεραυνός», δηλαδή κεραυνός που κατακαίει. Τον Ωορύφα διαδέχτηκε ως Αρχιναύαρχος ο "αραβογενής", συριακής καταγωγής πιθανότατα, Βασίλειος Νάσαρ (883), ο οποίος συνέτριψε τον αραβικό στόλο στο Ιόνιο και την Αδριατική. Δυστυχώς ο Νάσαρ είναι γνωστός μόνο σε όσους λύνουν σταυρόλεξα και όχι από τα σχολικά βιβλία… Δύο ακόμα σημαντικοί αξιωματούχοι που έδρασαν στην περιοχή ήταν ο Στρατηγός Κεφαλληνίας Μουσουλίκης (γύρω στο 880) και ο "μονοστράτηγος", πέντε θεμάτων Νικηφόρος Φωκάς, πρόγονος του συνονόματού του μεταγενέστερου αυτοκράτορα (έδρασε γύρω στο 885/86). Συνολικά, από τα διάφορα μολυβδόβουλα από τον 8ο ως τα τέλη του 11ου αιώνα είναι γνωστοί 23 αξιωματούχοι του ΝΘΚ, 18 επώνυμοι και 5 ανώνυμοι. Αυτοί ήταν στρατιωτικοί (έπαρχοι, ύπατοι, στρατηγοί, πρωτοσπαθάριοι και σπαθάριοι) και διοικητικοί/οικονομικοί υπάλληλοι (κομμερκιάριοι, κριτές, κένσορες, εξάκτορες).

Επιδρομές Νορμανδών και Μουσουλμάνων στο ΝΘΚ από το 1081

Η δεύτερη περίοδος του ΝΘΚ συμπίπτει με τις τέσσερις μεγάλες νορμανδικές εισβολές στο Βυζάντιο (1081-5, 1107-8, 1147-9 και 1185-6), που συμπίπτουν με την περίοδο των Κομνηνών (1081-1185) στον θρόνο του Βυζάντιου.

Και πριν όμως από τις επιδρομές αυτές γίνεται αναφορά του ΝΘΚ σε διάφορες πηγές. Το 1009 ο Λογγοβάρδος ευπατρίδης Μέλης υποκίνησε τους συμπατριώτες του στο Μπάρι σε εξέγερση εναντίον των Βυζαντινών. Αυτή έγινε σε δύο κύριες φάσεις: 1009-1011 και 1017-1019.

Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β' ο Βουλγαροκτόνος (976-1025) έστειλε εναντίον του τους στρατηγούς Κεφαλληνίας Τορνίκιο Κοντολέοντα και Σάμου Βασίλειο Αργυρό, όμως ο Μέλης πέτυχε σημαντική νίκη εναντίον τους. Το 1017 ο στασιαστής εισέβαλε στις βυζαντινές κτήσεις της Απουλίας, με συμμάχους Νορμανδούς τυχοδιώκτες. Τελικά, ο Κοντολέων με τη συνδρομή του νέου κατεπάνω (ανώτατου πολιτικού και στρατιωτικού άρχοντα) Ιταλίας Βασιλείου Βοϊωάννη κατέπνιξε την εξέγερση.

Το 1032/33, επί Ρωμανού Γ' Αργυρού (1028-1034), Σαρακηνοί πειρατές της Σικελίας έκαναν επιδρομές στις ιλλυρικές ακτές μέχρι την Κέρκυρα, την οποία πυρπόλησαν και λεηλάτησαν. Όμως ο πατρίκιος και στρατηγός Ναυπλίου Νικηφόρος Καραντηνός κατέστρεψε τον στόλο τους στο Σικελικό Πέλαγος.

Η πρώτη μεγάλη επίθεση κατά του ΝΘΚ έγινε στα τέλη του 11ου αιώνα από Νορμανδούς που είχαν κατακτήσει τα τελευταία βυζαντινά προπύργια στην Ιταλία και τις μουσουλμανικές κτήσεις στη Σικελία και στρέφονταν πλέον προς τα Βαλκάνια. Οι Νορμανδοί ξεκίνησαν το 1081 από το Οτράντο. Ο στόλος του δούκα της Απουλίας και Καλαβρίας Ροβέρτου Γυϊσκάρδου (1057-1085) και του πρωτότοκου γιου του Βοημούνδου νίκησε τον στόλο των Βυζαντινών και κατέλαβε σχεδόν χωρίς αντίσταση το λιμάνι της Κασσιόπης, στο βόρειο τμήμα της Κέρκυρας καθώς και την οχυρωμένη και απόκρημνη ακρόπολη της πρωτεύουσας του νησιού. Ακολούθησαν η μεγάλη ήττα του Αλέξιου Α’ Κομνηνού στις ιλλυρικές ακτές και η προσωρινή κατάληψη του Δυρραχίου από τους Νορμανδούς το 1092. Η κατάληψη της Κέρκυρας θορύβησε ιδιαίτερα τον Αλέξιο Α’ που για να εμψυχώσει τους κατοίκους της προήγαγε την Επισκοπή του νησιού σε Μητρόπολη. Επίσης ήλθε σε επικοινωνία με τον Βενετό δόγη Domeniko Silvo (1070-1084) εξασφαλίζοντας την υποστήριξη του εναντίον των Νορμανδών παραχωρώντας στη Γαληνοτάτη εμπορικά προνόμια (privilegia).

Στο λατινικό κείμενο της Συνθήκης του 1082 η Κέρκυρα, η Κορυφώ των βυζαντινών πηγών, αναφέρεται ως Chorifus. H κατάσταση άρχισε να βελτιώνεται για την Κέρκυρα καθώς ο Γυϊσκάρδος έφυγε εσπευσμένα για να αντιμετωπίσει εσωτερικά προβλήματα στο Δουκάτο του. Την άνοιξη του 1084 ο βενετικός στόλος με την υποστήριξη βυζαντινής ναυτικής μοίρας ξεκίνησε από το Δυρράχιο και ανακατέλαβε την Κέρκυρα εκτός από την ακρόπολή της την οποία υπεράσπιζε ισχυρή νορμανδική φρουρά. Ο Γυϊσκάρδος επέστρεψε όμως στις αρχές φθινοπώρου του 1084. Ξεκινώντας από το Μπρίντιζι αποβιβάστηκε στα ηπειρωτικά παράλια. Νίκησε σε ναυμαχία τους Βενετούς και ανακατέλαβε την Κασσιόπη και την πρωτεύουσα της Κέρκυρας λυτρώνοντας έτσι τη νορμανδική φρουρά της ακρόπολης του νησιού.

Στα τέλη του 1084-αρχές του 1085 μεγάλη επιδημία ελονοσίας έπληξε τους Νορμανδούς. Την άνοιξη του 1085 ο Γυϊσκάρδος με τον δευτερότοκο γιο του Ρογήρο, ετεροθαλή αδελφό του Βοημούνδου έφτασε στην Κεφαλονιά την οποία λόγω της στρατηγικής της θέσης ήθελε να την κάνει ορμητήριο για μελλοντική κατάληψη της Πελοποννήσου και της Κεντρικής Ελλάδας. Αποβιβάστηκε στο βόρειο άκρο της Χερσονήσου της Παλικής, τον Αθέρα και έστειλε τον Ρογήρο να καταλάβει την πρωτεύουσα του νησιού, τον Άγιο Γεώργιο χωρίς επιτυχία. Τον Ιούλιο του 1085 ο εβδομηντάχρονος Γυϊσκάρδος προσβλήθηκε από ελονοσία. Ανέβασε υψηλό πυρετό και πέθανε σε έξι μέρες από πλευρίτιδα ή τύφο. Ήταν 17 Ιουλίου 1085. Το πλοίο που μετέφερε τον νεκρό Γυϊσκάρδο έπεσε σε σφοδρή τρικυμία και παραλίγο να βουλιάξει. Πάντως η Κεφαλονιά έμεινε υπό βυζαντινή κυριαρχία. Οι επιδρομές εναντίον των νησιών του Ιονίου όμως συνεχίστηκαν.

Επιδρομές Πιζάνων-Γενουατών-Νορμανδών (Βοημούνδος)

Στα τέλη του 1098-αρχές 1099 τμήμα στόλου από την Πίζα τον οποίο οδηγούσε σταλμένος από τον Πάπα Ουρβανό Β’ (1088-1099) ο Αρχιεπίσκοπος Πίζας Δαϊμβέρτος-Δαγοβέρτος καθώς έπλεε προς τη Συρία επιχείρησε να λεηλατήσει τα Ιόνια Νησιά κάτι που πέτυχε σε μεγάλο βαθμό καθώς συγκέντρωσε πολλούς αιχμαλώτους που χρησιμοποιήθηκαν ως κωπηλάτες και δούλοι. Επιδρομές έγιναν πιθανότατα και τα επόμενα χρόνια. Ο μεγάλος γιος του Ροβέρτου Γυϊσκάρδος Βοημούνδος που έγινε ο πρώτος Λατίνος πρίγκιπας της Αντιόχειας (1098-1104) και το 1107 ηγήθηκε εκστρατείας εναντίον του Βυζαντίου άφησε το 1104 τη διοίκηση της Αντιόχειας στον ανιψιό του Ταγκρέδο και ξεκίνησε για την Πίζα με σκοπό να οργανώσει εκστρατεία εναντίον του Βυζαντίου. Έφτασε στην Κέρκυρα με επεισοδιακό τρόπο (εκτενής αναφορά υπάρχει στο βιβλίο του Α.Γ.Κ. Σαββίδη, σελ. 33) και συναντήθηκε με τον Δούκα της Κέρκυρας Αλέξιο, όπως γράφει ο Γεώργιος Μοσχόπουλος. Με απύθμενο θράσος ο Βοημούνδος είπε στον Αλέξιο να διαμηνύσει στον αυτοκράτορα ότι οι λογαριασμοί τους δεν είχαν τελειώσει και ότι δεν θα ησύχαζε αν δεν έπνιγε στο αίμα όλες τις επαρχίες και τις πόλεις του Βυζαντίου όπως αναφέρεται στην «Αλεξιάδα» από την Άννα Κομνηνή. Η δεύτερη νορμανδική επιδρομή όμως του 1107/1108 απέτυχε και ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός εξουδετέρωσε οριστικά τον Νορμανδό αντίπαλό του.

Επιδρομές Βενετών-Νορμανδών (Ρογήρος Β’)

Μετά τον θάνατο του Αλέξιου Α’ ο διάδοχός του Ιωάννης Β’ Κομνηνός (1118-1143) αρνήθκε να ανανεώσει τα εμπορικά προνόμια των Βενετών. Ο δόγης Domenico Michiel (1118-1130) διέταξε τον βενετικό στόλο που είχε σταλεί στους Αγίους Τόπους το 1122 να λεηλατήσει τις βυζαντινές κτήσεις στο Ιόνιο. Οι δυτικές πηγές αναφέρουν εξάμηνη πολιορκία της Κέρκυρας από τον Νοέμβριο του 1122 ως τον Απρίλιο του 1123 που «προσέκρουσε» στις βυζαντινές οχυρώσεις που ήταν ιδιαίτερα ισχυρές. Έτσι ο βενετικός στόλος έφυγε άπρακτος για την Παλαιστίνη. Το 1126 ο νέος βενετικός στόλος κατέλαβε την πρωτεύουσα της Κεφαλονιάς Άγιο Γεώργιο. Εσπευσμένα ο Ιωάννης Β’ ανανέωσε τα βενετικά προνόμια. Ακολούθησε όμως τρίτη νορμανδική επιδρομή από τον Ρογήρο Γ’ της Σικελίας (1130-1154), τον σημαντικότερο Νορμανδό ηγεμόνα στην ιστορία. Ο αυτοκράτορας Μανουήλ Α’ Κομνηνός (1143-1180) αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα από τους στραυροφόρους που πλησίαζαν στην Κωνσταντινούπολη. Ο Ρογήρος Γ’ ήθελε να καταλάβει οπωσδήποτε την Κέρκυρα για να τη χρησιμοποιήσει ως ορμητήριο για εκστρατείες στον ελλαδικό χώρο. Ξεκίνησε την άνοιξη του 1147 τις επιχειρήσεις του από το Μπρίντιζι και την Υδρούντα (Οτράντο) και κατευθύνθηκε προς τις δυτικές ακτές του Βυζαντίου. Λίγο αργότερα έστειλε στην Κέρκυρα τον αξιόλογο Ελληνοσικελό Ναύαρχο Γεώργιο Αντιοχέα που κατέλαβε εύκολα το νησί το καλοκαίρι του 1147.

Σε αυτό πιθανότατα συνέβαλε η παθητική στάση, αν όχι η ενεργός συμμετοχή των φτωχών ντόπιων πληθυσμών του νησιού που προτίμησαν τη νορμανδική κατοχή από την επαχθή φορολογία του Μανουήλ. Η αναφορά σε «Γυμνούς» από τον Νικήτα Χωνιάτη δημιούργησε ερωτήματα για τον αυτοί ήταν καταπιεσμένοι φτωχοί αγρότες που βοήθησαν τους Νορμανδούς. Πάντως ο Ρογήρος άφησε ισχυρή φρουρά 1.000 ανδρών στην Κέρκυρα και κατά μία εκδοχή (τη δυτική πηγή Annales Cavenses) ερήμωσε την Κεφαλονιά. Την ίδια εποχή ο Γεώργιος Αντιοχέας λεηλάτησε τη Λευκάδα και μαζί με τον Ρογήρο έπλευσαν προς τον Κορινθιακό και τη Στερεά. Αφού λεηλάτησαν την Κόρινθο και τη Θήβα, κορυφαία κέντρα της βυζαντινής μεταξουργίας, έφυγαν φορτωμένοι με λάφυρα και μεταξουργούς για την Κέρκυρα. Ο Μανουήλ Α’ που είχε ανακαλέσει στην Κωνσταντινούπολη και τη Θράκη στρατεύματα από τον ελλαδικό και τον νησιωτικό χώρο, ήλθε σε συνεννόηση με τον Κορράδο Γ’ τη γυναικάδελφη του οποίου Βέρθα(μετέπειτα Ειρήνη) του Sulzbach είχε παντρευτεί το 1146 και τους Βενετσιάνους δόγηδες Pietro Polani και Domenico Morosini που του παρείχαν βοήθεια. Μια αναπάντεχη εισβολή των τουρκόφωνων Κουμάνων στα Βαλκάνια όμως (φθινόπωρο του 1148) ανέστειλε προσωρινά την εκστρατεία του εναντίον των Νορμανδών. Τελικά αυτή ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 1148. Οι αρχικές αποτυχίες των Βυζαντινών οδήγησαν τον Μανουήλ να φτάσει την άνοιξη του 1148 ο ίδιος στην Κέρκυρα μαζί με σημαντικούς αξιωματούχους: τους αδελφούς Πετρολείφες από το Διδυμότειχο και τον σελτζουκικής καταγωγής «δορυφόρο» Πουπάκη (σημ: θυμίζουμε τον παλιό διεθνή τερματοφύλακα Λευτέρη Πουπάκη). Η συμμαχία των Βυζαντινών με τους Βενετούς παραλίγο να διαλυθεί καθώς οι τελευταίοι πυρπόλησαν τμήματα του βυζαντινού στόλου ενώ λήστεψαν και το αυτοκρατορικό ιματιοφυλάκιο από την αυτοκρατορική τριήρη! Το απύθμενο θράσος τους όμως τους οδήγησε στο σημείο να βάλουν κάποιο δούλο, Αιθίοπα ή Μαυριτανό μάλλον, να φορέσει βυζαντινή αυτοκρατορική στολή από αυτές που είχαν κλέψει και τον περιέφεραν θριαμβευτικά «αναγορεύοντάς» τον «βασιλέα Ρωμαίων» θέλοντας να προσβάλουν τον Μανουήλ που ήταν έγχρωμος. Ο αυτοκράτορας διατήρησε τη ψυχραιμία του και η ηρεμία στους συμμάχους επανήλθε όμως ποτέ δεν ξέχασε την άθλια αυτή προσβολή. Ο ευρισκόμενος σε δύσκολη θέση Ρογήρος Β’ σε μια προσπάθεια αντιπερισπασμού έστειλε μια μοίρα του στόλου του να λεηλατήσει το Αιγαίο. Μάλιστα ο στολίσκος αυτός πέρασε το στενό της Καλλίπολης και μπήκε στο Χρυσό Κέρας.

Όμως ο Βυζαντινός ναύαρχος Χουρούπ(η)ς επικεφαλής μοίρας βυζαντινών και βενετικών πλοίων που είχαν έρθει από την Κέρκυρα κατέστρεψε τον νορμανδικό στόλο που όπως μας είπε ο κύριος Σαββίδης είχε σκοπό την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Αυτή η εξέλιξη έπληξε και το ηθικό των Νορμανδών στην Κέρκυρα. Ο φρούραρχός τους «Καστελάνος» Θεόδωρος παραδόθηκε στους Βυζαντινούς και μαζί με άλλους Νορμανδούς αξιωματικούς κατατάχθηκαν στον αυτοκρατορικό στρατό. Άλλοι Νορμανδοί επέστρεψαν στη Σικελία. Στην Κέρκυρα τοποθετήθηκε ισχυρή φρουρά από Γερμανούς που έδωσε ο Κορράδος στον Μανουήλ.

Επιδρομές Βενετών και Νορμανδών – Ο Ναύαρχος Μαργαριτόνης

Το 1172 οι Βενετοί παραβίασαν την εμπορική συμφωνία του 1148 με τον Μανουήλ και με εντολή του δόγη Vitali Michiele πιθανότατα «ξαναχτύπησαν» τα Ιόνια Νησιά. Το 1185 ο ηγεμόνας της Σικελίας Γουλιέλμος Β’ εγγονός του Ρογήρου Β’ επιτέθηκε ξανά στο Βυζάντιο. Είχε και προσωπικές διαφορές με τον Μανουήλ Α’ καθώς το 1172 δεν έγινε ο γάμος του με την κόρη του αυτοκράτορα Μαρία. Ο Γουλιέλμος συμμάχησε με τον εξόριστο γιο του Μανουήλ Αλέξιο Κομνηνό (στο Βυζάντιο βασίλευε ο εξάδελφός του Μανουήλ Ανδρόνικος Α’ Κομνηνός). Μεγάλος νορμανδικός στόλος με επικεφαλής τους Στρατηγούς Ριχάρδο και Αλκουΐνό ή Αλδουΐνο Κόντο και τους Ναυάρχους Ταγκρέδο και Margaritone-Μαργαριτόνη κινήθηκε προς το Ιόνιο. Οι τρεις πρώτοι αποβιβάστηκαν στο Δυρράχιο κατέλαβαν την πόλη και κατευθύνθηκαν προς τη Θεσσαλονίκη. Ο στόλος υπό τον Μαργαριτόνη, περιβόητο πρώην πειρατή από το Μπρίντιζι με πλούσια δράση στη ΝΑ Μεσόγειο συνέχισε από τη θάλασσα με σκοπό να συναντήσει τις χερσαίες δυνάμεις στη Θεσσαλονίκη και επιτέθηκε στο ΝΘΚ. Ο Μαργαριτόνης κατέλαβε την Κέρκυρα που όμως σύντομα επέστρεψε στους Βυζαντινούς. Αντίθετα, Κεφαλονιά, Ζάκυνθος και πιθανότατα η Λευκάδα καταλήφθηκαν από τους Νορμανδούς. Όμως οι χερσαίες νορμανδικές δυνάμεις κατατροπώθηκαν από τον Στρατηγό Αλέξιο Βρανά του νέου αυτοκράτορα Ισαάκιου Β’ Άγγελου και ως την άνοιξη του 1186 οι Νορμανδοί έχασαν όσα είχαν κερδίσει σε Ήπειρο και Μακεδονία. Ο Γουλιέλμος Β’ παραχώρησε τότε τα Ιόνια Νησιά εκτός από την Κέρκυρα ως κομητεία στον έμπιστό του Μαργαριτόνη. Εκείνος διατηρήθηκε στην εξουσία ως το 1194.

Ο Ριχάρδος Α’ ο Λεοντόκαρδος στην Κέρκυρα!

Στα τέλη του 1192 έφτασε στην Κέρκυρα ο θρυλικός βασιλιάς της Αγγλίας (1189-1199) Ριχάρδος Α’ ο Λεοντόκαρδος, ένας από τους επικεφαλής της Γ’ Σταυροφορίας. Ο Άγγλος μονάρχης ναυάγησε στην Κέρκυρα που ανήκε στο Βυζάντιο επιστρέφοντας από τους Άγιους Τόπους. Φοβούμενος ότι θα συλληφθεί μεταμφιέστηκε σε Ναΐτη ιππότη και έφυγε για τη Βενετία.

Ποια ήταν η τύχη των νησιών του Ιονίου μετά το 1194;

Το 1194 ο Ερρίκος ΣΤ’ της Γερμανίας κατέλυσε το νορμανδικό βασίλειο και στέφθηκε ο ίδιος βασιλιάς της Σικελίας στο Παλέρμο. Ο Μαργαριτόνης έπεσε στα χέρια του, τυφλώθηκε και εκτελέσθηκε σε γερμανική φυλακή (1194/95). Όμως ο κοντινός του συγγενής Ματθαίος ή Μάιος Ορσίνι, πλούσιος Απουλιανός αριστοκράτης και γόνος επιφανούς κλάδου της οικογένειας των παλατίνων της Ρώμης, κατέλαβε ως υπτοελής του Ερρίκου ΣΤ’ τη Λευκάδα, την Ιθάκη, την Κεφαλονιά και τη Ζάκυνθο και ίδρυσε την Παλατινή Κομητεία της Κεφαλληνίας με τον τίτλο «παλατίνος κόμης Κεφαλληνίας και αυθέντης Λευκάδας και Ζακύνθου». Η δυναστεία που εγκατέστησε ο Ορσίνι διατηρήθηκε για περίπου 150 χρόνια. Την περίοδο 1335-57 έλαβε χώρα η Ανδηγαβική κατοχή και από το 1357 η ιταλικής καταγωγής οικογένεια των Τόκο (Tocco) διατήρησε την εξουσία ως τις οθωμανικές επιδρομές του 15ου αιώνα. Αντίθετα με τα άλλα Επτάνησα η Κέρκυρα έπεσε στα χέρια του τολμηρού Γενουάτη πειρατή Leone Ventrano γυναικάδελφου και συντρόφου του Gafforio (του «Καφούρη» του Χωνιάτη), του πλέον διαβόητου πειρατή της εποχής. Όταν οι Βυζαντινοί με τη βοήθεια του στόλου της Πίζας εξόντωσαν τον Gafforio, o Ventrano κατόρθωσε να καταλάβει μεγάλο τμήμα της Κέρκυρας απ’ όπου δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα στα νοτιοδυτικά παράλια της Πελοποννήσου αλλά και στο εμπόριο της Βενετίας με τη Λατινική Αυτοκρατορία της «Ρωμανίας» (από το 1204).

Έτσι λίγο πριν το 1204 από όλα τα νησιά του Ιονίου μόνο η Λευκάδα φαίνεται ότι διατηρούσε κάποιες υποτυπώδεις σχέσεις με το κλονιζόμενο βυζαντινό κράτος…

Επίλογος

Μπορεί να μην είναι η μοναδική, αλλά σίγουρα είναι η πλέον λεπτομερής αναφορά στο διαδίκτυο για το Ναυτικό Θέμα Κεφαλληνάις και την ιστορία των Επτανήσων από τον 11ο ως τον 13ο αιώνα. Δυστυχώς όλα όσα αναφέραμε στο άρθρο απουσιάζουν παντελώς από τα σχολικά βιβλία. Και όπως μας επισήμανε ο κύριος Αλέξιος Σαββίδης, τον οποίο ευχαριστούμε και πάλι θερμά για την πολύτιμη βοήθειά του, υπάρχει μια γενικότερη υποβάθμιση της βυζαντινής ιστορίας στην εκπαίδευση…Ας ελπίσουμε ότι και αυτό είναι κάτι παροδικό και ότι σύντομα η βυζαντινή ιστορία θα ξαναβρεί τη θέση που πρέπει στα σχολικά βιβλία.

Πηγή:

ΑΛΕΞΙΟΣ Γ.Κ. ΣΑΒΒΙΔΗΣ, «ΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ 11ος-αρχές 13ου αιώνα», Β’ ΕΚΔΟΣΗ, ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΩΝ, ΑΘΗΝΑ, 2007