O Μπέος, η προϊσταμένη Νεοτέρων Μνημείων Θεσσαλίας και ο... Τόφαλος

Ένας θρυλικός αθλητής των αρχών του 20ού αιώνα, ο Δημήτριος Τόφαλος ήρθε στην επικαιρότητα με έναν παράδοξο τρόπο. Ο Δήμαρχος του Βόλου, Αχιλλέας Μπέος, αποκάλεσε «τόφαλο» την προϊσταμένη Νεοτέρων Μνημείων Θεσσαλίας, κυρία Ρέα Γεωργίου, σε μία αντιπαράθεση που είχε μαζί της για τα έργα στην περιοχή ευθύνης του. Αυτό προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση 550 γυναικών απ’ όλους τους πολιτικούς χώρους, οι οποίες σε ανακοίνωσή τους κατηγορούν τον κύριο Μπέο για σεξιστική συμπεριφορά και λεκτική βία. Ποιος ήταν όμως ο Δημήτριος Τόφαλος;

Ο Πατρινός θρύλος της άρσης βαρών

Ο Δημήτριος Τόφαλος γεννήθηκε στην Πάτρα το 1884. Επειδή, όπως θα δούμε στο τέλος του άρθρου, αναγράφονται διάφορα έτη ως χρονιές γέννησης του, στηριζόμαστε σε ότι αναφέρει ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του: «Ονομάζομαι Δημήτριος Τόφαλος και όπως λέει η ιστορία του αθλητισμού υπήρξα Ολυμπιονίκης στους Ολυμπιακούς αγώνες του 1906 (σημ: εννοεί τη λεγόμενη Μεσολυμπιάδα), Όταν σήκωνα στο Παναθηναϊκό στάδιο σε ηλικία 22 ετών 142 κιλά». Συνεπώς, σύμφωνα τουλάχιστον με τον ίδιο, γεννήθηκε το 1884. Πατέρας του ήταν ο Σπυρίδων Τόφαλος, ιδιοκτήτης φορτηγίδων και έμπορος σταφίδων, ο οποίος καταγόταν από τη Ζάκυνθο και μητέρα του η Διονυσία Τόφαλου. Είχε δύο ακόμα αδέλφια, μικρότερά του, τον Διονύσιο και την Ιωάννα.

Όταν ήταν περίπου 10 ετών η ρόδα μιας άμαξας, που την έσερνε ένα αφηνιασμένο άλογο, του συνέτριψε το δεξί χέρι. Οι γιατροί ήθελαν να του το κόψουν, όμως ο πατέρας του αντέδρασε σθεναρά. Κάνοντας κωπηλασία και σηκώνοντας βάρη, ο μικρός Δημήτρης κατάφερε να ξεπεράσει το πρόβλημα και του έμεινε μόνο μια μικρή αναπηρία, καθώς το δεξί του χέρι ήταν πιο μικρό από το αριστερό. Από πολύ μικρή ηλικία ο Τόφαλος έδειξε τη μεγάλη σωματική του δύναμη. Το 1900 γράφτηκε στην «Γ.Ε. Πατρών», τη μετέπειτα Παναχαϊκή, όπου είχε γυμναστή τον Ανδρέα Πετρουντζή. Πήρε μέρος σε διάφορους αγώνες στη χώρα μας, αλλά και στα «Πανιώνια» της Σμύρνης του 1904.

Το 1904 θα έπαιρνε μέρος στους ολυμπιακούς αγώνες του Σεντ Λιούις στις Η.Π.Α. Μάλιστα τα χρήματα για το ταξίδι του συγκεντρώθηκαν με έρανο. Δυστυχώς αρρώστησε στη διάρκεια του ταξιδιού και νοσηλεύτηκε σε νοσοκομείο της Αμβέρσας του Βελγίου. Έτσι δεν έλαβε ποτέ μέρος στους Ολυμπιακούς του 1904…

Ο θρίαμβος του Τόφαλου στη Μεσολυμπιάδα του 1906

Κορυφαία στιγμή στην καριέρα του Δημητρίου Τόφαλου ήταν αναμφίβολα η κατάκτηση του χρυσού μεταλλίου στην άρση βαρών στη Μεσολυμπιάδα του 1906. Ο Τόφαλος μετά από την σκληρή μάχη επικράτησε του αυστριακού Γιόζεφ Στάινμπαχ, καθώς σήκωσε 142,4 κιλά, έναντι 136,5 του αντιπάλου του. Τρίτος ήταν ο Γάλλος Μασπολί με 129 κιλά. Οι αγώνες έγιναν στο κατάμεστο Παναθηναϊκό Στάδιο, δεν αναγνωρίστηκαν όμως ποτέ επίσημα από τη Δ.Ο.Ε. Στην Πάτρα, όπου επέστρεψε μετά τον θρίαμβό του, τον υποδέχθηκαν ενθουσιωδώς 6.000 συμπολίτες του. Δυστυχώς το 1908 δεν υπήρχε η άρση βαρών ως ολυμπιακό αγώνισμα και ο Τόφαλος δεν μπόρεσε ποτέ να διεκδικήσει έστω, ένα (επίσημο) ολυμπιακό μετάλλιο. Από το 1905 άρχισε τις περιοδείες στην Κίνα, την Ινδία, την Αίγυπτο, την Τουρκία και διάφορες ευρωπαϊκές χώρες ως αθλητής της ελευθέρας πάλης (κατς). Το 1909 έφυγε για την Αμερική με το υπερωκεάνιο «Αθήναι». Πριν την αναχώρησή του, τον κάλεσε στα Ανάκτορα ο τότε Διάδοχος Κωνσταντίνος και του είπε: «Άκουσε Τόφαλε. Εκεί που θα πας πρέπει να δοξάσεις το ελληνικό όνομα. Πρέπει να τιμήσεις την πατρίδα σου. Και να θυμάσαι ότι είσαι Έλλην. Αυτό να μην το ξεχάσεις ποτέ…»

«Σας υπόσχομαι υψηλότατε», απάντησε ο Τόφαλος με δακρυσμένα μάτια, όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του που δημοσιεύτηκε το 1953 στην εφημερίδα «Εμπρός». Στις Η.Π.Α. εργάστηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα κοντά στον επιχειρηματία Ουίλιαμ Μόρις, τον σημαντικότερο παράγοντα του επαγγελματικού αθλητισμού της χώρας. Το 1921 απέκτησε την αμερικανική υπηκοότητα. Όταν τελείωσε την αθλητική του καριέρα, έγινε προπονητής και μάνατζερ του Χρήστου Θεοφίλου, του θρυλικού κατσέρ Τζιμ Λόντος. Ο Θεοφίλου εργαζόταν ως σερβιτόρος σε εστιατόριο στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνιας και ο Τόφαλος τον «μετέτρεψε» σε κορυφαίο παλαιστή που έμεινε στην ιστορία χάρη στο θρυλικό «αεροπλανικό κόλπο» του. Ήταν ένας από τους ιδρυτές του ελληνοαμερικανικού αθλητικού συλλόγου «Ερμής» στη Νέα Υόρκη. Το 1952 ο Τόφαλος επέστρεψε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Πάτρα, όπου πέθανε στις 15 Νοεμβρίου 1966. Η γενέτειρά του τον τίμησε δίνοντας το επίθετό του σε δρόμο της πόλης, ενώ και στο Κλειστό Γυμναστήριο στο Προάστιο («Μποζαΐτικα).

Τι γράφει ο Τόφαλος στην αυτοβιογραφία του

Σύμφωνα με όσα γράφει ο ίδιος ο Τόφαλος στην αυτοβιογραφία του «ΤΟΦΑΛΟΣ ΕΙΝΑΙ Τ’ ΟΝΟΜΑ ΜΟΥ», στην αθλητική του καριέρα κέρδισε συνολικά 2.000 αντιπάλους και ηττήθηκε μόλις από 3. Ως αρσιβαρίστας κατέκτησε 140 έπαθλα και ως αθλητής της πάλης 251 μετάλλια. Μεγάλος έρωτάς του ήταν μια πρωταγωνίστρια του ελληνικού θεάτρου (δεν αναφέρει ποια) και ήταν έτοιμος να την παντρευτεί. «Την τελευταία στιγμή μ’ έσωσε ο αξέχαστος φίλος μου, ο Γεώργιος Σουρής», όπως γράφει ο ίδιος. Ο Τόφαλος γράφει ότι είχε και πολλές θαυμάστριες. «Πολλές μ’ ερωτεύτηκαν. Άλλες ήρθαν από σνομπισμό. Μερικές με ζήλευαν παράφορα!... Θυμάμαι κάποτε στην Ισπανία…». Επίσης ανέλαβε κατασκοπευτική δράση λίγο πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Γράφει σχετικά: «Αργότερα ή και λίγο πριν έφυγα με εμπιστευτικές αποστολές στην Τουρκία και την Ιταλία. Ήταν η εποχή που το ηφαίστειο του πολέμου ήταν έτοιμο να εκραγεί στην Ευρώπη. Εχρησιμοποίησα τ’ όνομά μου και το επάγγελμα μου για κατασκοπεία. Το Γενικόν Επιτελείον μου αναγνώρισε τις υπηρεσίες μου και εγώ πρέπει να ‘μαι περήφανος γι’ αυτό».

Τι σημαίνει, μεταφορικά, η λέξη τόφαλος;

Ο Δημήτριος Τόφαλος ήταν εύσωμος. Λέγεται ότι σε ηλικία 16 ετών ζύγιζε 102 κιλά. Μετωνυμικά η λέξη «τόφαλος» σημαίνει «πολύ παχύς και σωματώδης άνθρωπος». Η λέξη αυτή που χρησιμοποίησε για την κυρία Γεωργίου ο Αχιλλέας Μπέος ενόχλησε 550 γυναίκες από όλο το κοινωνικό και επαγγελματικό φάσμα που κάνουν λόγο για «αήθη, σεξιστικό και ρατσιστικό του λόγο». Το μόνο που έχουμε να παρατηρήσουμε στο κείμενο είναι η χρήση, εν μέρει, συμπεριληπτικής γλώσσας (αρχιτεκτόνισσες, επιστημόνισσες, όποι@...

Το… αλαλούμ με την ημερομηνία γέννησης του Δ. Τόφαλου

Πιθανότατα, σύμφωνα και με όσα έγραψε ο ίδιος, ο Δημήτριος Τόφαλος γεννήθηκε το 1884. Στο διαδίκτυο θα βρει κάποιος πολλές και διάφορες χρονολογίες γέννησής του Τόφαλου. 1877, 1879, 1889 κλπ. Δυστυχώς και το Λεξικό Μπαμπινιώτη και στην 5η έκδοση (2019) αναφέρει ως έτος γέννησής του το 1892! Η φωτογραφία του Τόφαλου το 1906 είναι ευρέως γνωστή. Δεν παρατήρησε κάποιος ή κάποια ότι είναι αδύνατο ο Τόφαλος εκεί, με το πελώριο, τσιγκελωτό μουστάκι, να είναι 14 ετών;