Η Disney στην εποχή της «woke» κουλτούρας - Από τη γυναίκα-«καρικατούρα» στη χειραφετημένη Χιονάτη
20.10.202321:34
Ο ίδιος ο Walt Disney είχε τραβήξει το ενδιαφέρον του κοινού για αρνητικούς λόγους, που περιλαμβάνουν ιστορίες με ναζί, συντηρητισμό, αντισημιτισμό και αντιφεμινιστικές διαθέσεις - Τι άλλαξε στο πέρασμα των χρόνων
Μετά από 100 χρόνια πορείας, είναι τελικά η Disney... woke; Ο όρος αυτός που, στον δυτικό κόσμο της Αμερικής, έχει ταυτιστεί πλέον με την υπερβολική, σε βαθμό λογοκρισίας, υποστήριξη νεοφιλελεύθερων πολιτικών, εφάπτεται πλέον με τον κολοσσό της διασκέδασης, όπως υποστηρίζουν πολλοί συντηρητικοί πολιτικοί και προσωπικότητες των μέσων ενημέρωσης. Τρανταχτό παράδειγμα για πολλούς είναι η τελευταία προσπάθεια της εταιρείας να αναβιώσει την κλασσική ιστορία της Χονάτης και των επτά νάνων, τροποποιώντας την για να χωρέσει σε πιο φεμινιστικά πρότυπα.
Η ηθοποιός Rachel Ζegler, που θα υποδυθεί τη Χιονάτη, δήλωσε μάλιστα σε συνέντευξή της ότι αυτή φιγούρα δεν χρειάζεται να σωθεί από κανέναν πρίγκιπα, ο οποίος φαίνεται κυρίως να την τρομάζει, αφού μοιάζει να παρακολουθεί την πριγκίπισσα στην κλασική ιστορία. Με αφορμή αυτό, μυριάδες αντιδράσεις προκλήθηκαν, εστιάζοντας στο γεγονός ότι η Disney μοιάζει να θέλει να είναι τόσο συμπεριληπτική και μέσα στα κοινωνικά τεκταινόμενα, ώστε να φτάνει να τροποποιεί με ευκολία την αυθεντικά αστεία και δημιουργική της ταυτότητα. Με ένα καστ που περιλαμβάνει μια Κολομβιανή Χιονάτη και 7 ηθοποιούς που δεν έχουν νανισμό, ούτε είναι επεξεργασμένοι με CGI, η Disney μπαίνει ξανά στο στόχαστρο του κοινού, που την επικρίνουν για υπερβολικό wokeness.
Πριγκίπισσες, ναζί και η Walt Disney Company
Αυτός ο υπέρμετρος ενθουσιασμός της εταιρείας με τα νέα κοινωνικά ρεύματα δεν ήταν βέβαια πάντα ίδιόν της. Αν και τα τελευταία χρόνια οι ταινίες της Disney δίνουν πάντα προτεραιότητα στις οικογενειακές αξίες, τονίζουν την ομαδικότητα και την ενσυναίσθηση και προωθούν την ισότητα των φύλων και φυλών (βλέπε Soul, Coco, Moana, Encanto, Zootopia), αυτό δεν συνέβαινε πάντα. Μέχρι σχετικά πρόσφατα, οι ήρωες και οι ηρωίδες των ταινιών της ήταν εμφανώς λευκοί, με το στούντιο να επικρίνεται συχνά για την επίκληση μηνυμάτων προνομίων, φυλετικής ιεραρχίας και προτύπων ομορφιάς.
Χαρακτηριστικά, η ταινία «Song of the South» του 1946 έχει κατακριθεί εδώ και καιρό εξαιτίας της ρατσιστικής της απεικόνισης των Αφροαμερικανών και της ρομαντικοποίησης της εποχής των φυτειών. Αν και η ταινία έχει επιτηδευμένα κρατηθεί εκτός κυκλοφορίας από το 1986 από την ίδια την εταιρεία, ως μια προσπάθεια διαχείρισης των παραπόνων, αποσπάσματά της μπορούν να βρεθούν στο διαδίκτυο.
Το παράδειγμα του «Song of the South» ακολουθούν πολλές ταινίες μιας παλαιότερης εποχής της Disney, όπως ο Ντάμπο, ο Πίτερ Παν και το Βιβλίο της Ζούγκλας, οι οποίες πλέον διαθέτουν μια δήλωση αποποίησης ευθύνης που λέει στους θεατές ότι ορισμένες σκηνές θα περιλαμβάνουν "αρνητικές απεικονίσεις" και "κακομεταχείριση ανθρώπων ή πολιτισμών".
Οι αγαπημένες όλων πριγκίπισσες της Disney έχουν επίσης βρεθεί κατά καιρούς στο στόχαστρο, με την επικρατούσα αφήγηση να εξηγεί το πώς επηρεάζουν τα πρότυπα της ομορφιάς και απεικονίζουν τη γυναικεία φιγούρα ως υποδεέστερη και εξαρτώμενη από τους άνδρες.
Ακόμα και ο ίδιος ο δημιουργός της, Walt Disney, έχει, εκτός από την καινοτόμα ματιά του, τραβήξει το ενδιαφέρον του κοινού για αρνητικούς λόγους που περιλαμβάνουν ιστορίες με ναζί, συντηρητισμό, αντισημιτισμό και αντιφεμινιστικές διαθέσεις.
Τίποτα από τα ελαττώματα του Ντίσνεϊ δεν ήταν τόσο προφανές, όσο το μίσος του για τα εργατικά συνδικάτα. Ο Disney είχε άγριο ταμπεραμέντο, αναφέρουν πολλοί, ιδίως απέναντι σε ανθρώπους που θεωρούσε αριστερούς. Κατέθεσε με ενθουσιασμό ενώπιον της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων της Βουλής των Αντιπροσώπων και περιέγραψε λεπτομερώς όσα θεωρούσε κομμουνιστικά σχέδια για την κατάληψη του Χόλιγουντ.
Χαρακτήρισε κομμουνιστές ορισμένους πρώην animators, είπε ότι η Screen Actors Guild ήταν κομμουνιστικό μέτωπο και χαρακτήρισε κομμουνιστική συνωμοσία μια απεργία του 1941 που έπληξε το στούντιό του. Επικοινώνησε ακόμη και με το FBI για υποτιθέμενη κομμουνιστική διείσδυση. Απέλυσε συνδικαλιστές, έφερε ένοπλους φρουρούς για να διαλύσει τα σωματεία που ήθελαν να δημιουργήσουν οι σκιτσογράφοι του, μείωσε τους μισθούς τους και προσπάθησε κάποτε να επιτεθεί στον επικεφαλής μιας απεργιακής κινητοποίησης. Παράλληλα, αποδοκίμαζε την ιδέα της πρόσληψης μαύρων για να εργαστούν στη Disneyland.
Κάποια στιγμή το όνομά του φαίνεται να συνδέθηκε και με μια ομάδα αντισημιτικών μελών της Motion Picture Alliance, ενώ πολλοί υπάλληλοί του δήλωσαν ότι ο ίδιος συμμετείχε σε φιλοναζιστικές συναντήσεις στο German American Bund, ή αλλιώς το Αμερικανικό Ναζιστικό Κόμμα. Ο Art Babbitt, ο οποίος συνεργάστηκε με την Disney ως animator, είπε το εξής: "Παρατήρησα τον Walt Disney και τον Gunther Lessing, τον δικηγόρο του Disney, εκεί, μαζί με πολλές εξέχουσες προσωπικότητες του Χόλιγουντ που είχαν επηρεαστεί από τους Ναζί. Ο Ντίσνεϊ πήγαινε συνεχώς σε αυτές τις συναντήσεις".
Ταραχώδης βέβαια ήταν τόσο και η ιδιωτική του ζωή, όσο και ο θάνατός του. Ο Disney φαινόταν ως ένας καθόλου υποστηρικτικός σύζυγος και ένας δύστροπος άνθρωπος που αποσυρόταν στην έπαυλή του για να παίζει με το αγαπημένο του τεράστιο παιχνίδι τρένων, με γραμμές μήκους 800 μέτρων. Όταν πέθανε στα 65 του από καρκίνο του πνεύμονα κυκλοφόρησε μια φήμη που ήθελε το σώμα του να καταψύχεται κρυογονικά, περιμένοντας την εφεύρεση του φαρμάκου κατά του καρκίνου. Στην πραγματικότητα βέβαια, αποτεφρώθηκε και η τέφρα του θάφτηκε σε ιδιωτικό κήπο.
Βέβαια, παρά όλα τα προαναφερθέντα, τις φήμες και τις ιστορίες για την σκοτεινή πλευρά του δημιουργού της παιδικής χαράς και αναμνήσεών μας, έναν αιώνα αργότερα από την ίδρυσή της το 1923, η Disney παραμένει ένας από τους μεγαλύτερους ομίλους ψυχαγωγίας στον κόσμο, με κεφαλαιοποίηση σήμερα πάνω από 150 δισεκατομμύρια δολάρια.
Ο θαυμαστός, καινοτόμος κόσμος ενός μικρού ποντικιού
Παρόλα τα παραπάνω η Disney δεν δείχνει σημάδια υποχώρησης, με την εμβέλειά της να παραμένει γιγαντιαία και τα κινούμενα σχέδια και τα κόμικς της να επηρεάζουν μεγάλο μέρος της λαϊκής μας κουλτούρας, αρχίζοντας από ένα τοσοδούλικο ποντικάκι.
Όλα ξεκινούν στις 16 Οκτωβρίου του 1923, όταν τα αδέλφια Walt - γελοιογράφος και σκιτσογράφος- και Roy δημιούργησαν ένα μικρό στούντιο κινουμένων σχεδίων, έχοντας στόχο την παραγωγή ταινιών κινουμένων σχεδίων μικρού μήκους. Από αυτό το στούντιο προέκυψε η ιδέα ενός νέου χαρακτήρα που αργότερα θα γινόταν ο εμβληματικός εκπρόσωπος της εταιρείας Disney, ο Μίκυ Μάους. Αυτό το ποντίκι με τα μεγάλα αυτιά έμελλε να συνεπάρει ολόκληρη την υφήλιο. Σύντομα ο Disney ξεχώρισε στον κόσμο των καρτούν για τις καινοτόμες ιδέες του, όπως η ταινία Steamboat Willie, που κυκλοφόρησε το 1928 και ήταν το πρώτο πλήρως συγχρονισμένο κινούμενο σχέδιο με ήχο στον κόσμο. Η απλή ιστορία με τον Μίκυ ως καπετάνιο του ατμόπλοιου προβλήθηκε σε όλη τη χώρα και έβαλε την Disney σε τροχιά, ενώ η πρωτοποριακή χρήση του ήχου, έγινε γρήγορα κανόνας της βιομηχανίας.
Αυτή ήταν μόνο η αρχή. Το 1932 γεννιέται το Flowers and Trees, η πρώτη ταινία κινουμένων σχεδίων μικρού μήκους που κέρδισε Όσκαρ και το 1933 τα τρία γουρουνάκια και το ομώνυμο τραγούδι "Ποιος φοβάται τον μεγάλο κακό λύκο;" που έγινε σύνθημα της Αμερικής εν μέσω της Μεγάλης Ύφεσης. Το 1934 ο Ντίσνεϊ άρχισε να εργάζεται πάνω στην πρώτη μεγάλου μήκους ταινία κινουμένων σχεδίων του στούντιό του: Η Χιονάτη και οι Επτά Νάνοι, ένα από τα πρώτα έργα που απέδειξαν την ικανότητα των κινουμένων σχεδίων για μεγάλης διάρκειας αφήγηση. Η ταινία έκανε πρεμιέρα στο Λος Άντζελες στις 21 Δεκεμβρίου 1937, απέφερε το ασύλληπτο ποσό των 1,499 εκατομμυρίων δολαρίων, παρά τη Μεγάλη Ύφεση, και κέρδισε οκτώ Όσκαρ. Μάλιστα, ο ίδιος ο Walt κατέχει το ρεκόρ των περισσότερων υποψηφιοτήτων (59) και νικών στα Όσκαρ (22 ανταγωνιστικά βραβεία, συν τέσσερα τιμητικά βραβεία) για ένα άτομο.
Αυτό που ακολούθησε τη Χιονάτη αναφέρεται συχνά ως η "χρυσή εποχή" της Disney, με την κυκλοφορία του Πινόκιο (1940), του Ντάμπο (1941) και του Μπάμπι (1942) και το άνοιγμα ενός νέου στούντιο στο Μπέρμπανκ για να ανταποκριθεί στη ζήτηση για νέες κυκλοφορίες. Ακολούθησαν η Φαντασία, Σταχτομπούτα, Το νησί του θησαυρού, η Αλίκη στην χώρα των θαυμάτων, ο Πίτερ Παν, η Ωραία Κοιμωμένη και τα 101 σκυλιά Δαλματίας. Η τελευταία μεγάλη επιτυχία του Ντίσνεϊ, την οποία παρήγαγε ο ίδιος, ήταν η κινηματογραφική ταινία Mary Poppins, η οποία κυκλοφόρησε το 1964 και συνδύαζε ζωντανή δράση και κινούμενα σχέδια. Μετά από αυτά τα κατορθώματα που άλλαξαν για πάντα τον κόσμο του κινηματογράφου, ο Walt Disney προχώρησε στο επόμενο μεγάλο του έργο: την Disneyland, ένα θεματικό πάρκο στην Καλιφόρνια που άνοιξε το 1955, αξίας 17 εκατομμυρίων δολαρίων. Ο χώρος έγινε σύντομα γνωστός ως ένα μέρος όπου τα παιδιά και οι οικογένειές τους μπορούσαν να εξερευνήσουν, να απολαύσουν βόλτες και να γνωρίσουν τους χαρακτήρες της Disney. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, το πάρκο είχε δεκαπλασιάσει την επένδυσή του και διασκέδαζε τουρίστες από όλο τον κόσμο.
Μέχρι το τέλος του 20ού αιώνα, η εταιρεία κατατάχθηκε μεταξύ των 50 κορυφαίων εταιρειών στην Αμερική. Σήμερα η Disney και η παγκόσμια κλήρονομιά του Walt, όσο και αν έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση, συνεχίζει να αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες ψυχαγωγίας στον κόσμο, υπεύθυνη για πολλές στιγμές χαράς και γέλιου μας.