Φιλέλληνας ή τυχοδιώκτης; - Ποιος ήταν ο Ιρλανδός αρχιστράτηγος Ρίτσαρντ Τσορτς που πολέμησε στην επανάσταση του 1821

Ένας από τους χιλιάδες ξένους στρατιωτικούς που πήραν μέρος στην Επανάσταση του 1821 ήταν ο Ρίτσαρντ Τσορτς, όπως είναι γνωστός στη χώρα μας αν και η προφορά του ονόματος του (Richard Church) στα αγγλικά είναι πιο κοντά στο «Τσερτς». Ο Τσορτς δεν ήταν όμως απλός αξιωματικός που πολέμησε στην Ελλάδα αλλά υπήρξε Αρχιστράτηγος των ελληνικών δυνάμεων από το 1827, ενώ έμεινε στη χώρα μας και μετά το τέλος της Επανάστασης και κατέλαβε διάφορα αξιώματα.

Ρίτσαρντ Τσορτς: από 16 ετών στο Βρετανικό Πεζικό

Ο Ρίτσαρντ Τσορτς γεννήθηκε στο Κορκ της Ιρλανδίας στις 23 Φεβρουαρίου 1784. Ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας. Σε ηλικία 16 ετών ξεκίνησε τη στρατιωτική του σταδιοδρομία εντασσόμενος στο Βρετανικό Πεζικό. Παρά τη μικρή του ηλικία πήρε αμέσως μέρος στους Ναπολεόντειους Πολέμους και πολέμησε εναντίον των Γάλλων στην Αίγυπτο, την Ιταλία και αλλού. Το 1809 έχοντας ήδη τον βαθμό του Συνταγματάρχη ο Τσορτς συμμετείχε υπό την αρχηγία του Στρατηγού Τζον Όσβαλντ στην κατάληψη της Ζακύνθου, της Κεφαλονιάς, της Ιθάκης και των Κυθήρων, που με βάση τη Συνθήκη του Τιλσίτ (1807) ανήκαν στη Γαλλία.

Τα «Συντάγματα του ελληνικού ελαφρού πεζικού» στα Επτάνησα

Τον ίδιο χρόνο ο Τσορτς ίδρυσε στη Ζάκυνθο, έδρα των Άγγλων στα Επτάνησα, το «Πρώτο Σύνταγμα ελληνικού ελαφρού πεζικού του δούκα της Υόρκης» στο οποίο κατατάχθηκαν Έλληνες από την ηπειρωτική χώρα (Θ. Κολοκοτρώνης, Αναγνωσταράς, Πετιμεζαίοι, Αλεξάκης Βλαχόπουλος, πολλοί Σουλιώτες κ.ά.). Το 1810 ως επικεφαλής του Ελληνικού Συντάγματος πήρε μέρος σε επιτυχημένες αγγλικές επιχειρήσεις για την κατάληψη της γαλλοκρατούμενης Λευκάδας. Ο Τσορτς είχε στο πλευρό του τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη με τον οποίο συνδέθηκε στενά. Μάλιστα ο Βρετανός τραυματίστηκε σοβαρά κατά την επιχείρηση κατάληψης του φρουρίου της Αγίας Μαύρας. Το 1812 συγκρότησε και δεύτερο «Ελληνικό Σύνταγμα» με το οποίο απελευθέρωσε τους Παξούς τον Φεβρουάριο του 1814. Όμως τον ίδιο χρόνο και τα δύο ελληνικά Συντάγματα διαλύθηκαν αφού οι Οθωμανοί διαμαρτυρήθηκαν στη βρετανική κυβέρνηση. Ο Τσορτς, αφού πολέμησε εναντίον των Γάλλων στην Ίστρια, επέστρεψε στην πατρίδα του.

Το 1817, μετά από έγκριση του Υπουργείου Πολέμου της χώρας του, ο Τσορτς πέρασε στην υπηρεσία του Βασιλείου των δύο Σικελιών. Για τρία χρόνια πρωτοστάτησε στην καταστολή των επαναστάσεων στη νότια Ιταλία χρησιμοποιώντας βίαια μέσα για την εξόντωση των επαναστατών. Το 1820 έγινε Αρχιστράτηγος του στρατού της Σικελίας και διατάχθηκε να καταπνίξει τη σικελική συνταγματική επανάσταση. Δεν κατάφερε να επιβληθεί, τα στρατεύματά του προσχώρησαν στους επαναστάστες και ο ίδιος συνελήφθη και φυλακίστηκε για έξι μήνες. Μετά την απελευθέρωσή του γύρισε στη Βρετανία. Όμως μετά την οριστική καταστολή των σικελικών εξεγέρσεων, από τους Αυστριακούς, επέστρεψε στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Νάπολη.

Ο Τσορτς και η ελληνική Επανάσταση

Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821 στη χώρα μας, ο Τσορτς άρχισε αμέσως να σχεδιάζει την εμπλοκή του σε αυτή, θέλοντας βέβαια να καταλάβει ηγετική θέση στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Τον ενθάρρυναν άλλωστε και παλιοί του γνώριμοι από τη «θητεία» του στα Επτάνησα που πλέον ήταν πρωταγωνιστές του Αγώνα. Όμως ο Τσορτς δεν ήταν ανιδιοτελής. Ακολουθούσε την καιροσκοπική αγγλική πολιτική για ουσιαστική παρέμβαση στα εσωτερικά της Ελλάδας και περίμενε πρόσκληση από την ελληνική διοίκηση. Παράλληλα διαπραγματευόταν με το φιλελληνικό κομιτάτο του Λονδίνου και τους εκπροσώπους του τα χρήματα που θα έπαιρνε για να έρθει στην Ελλάδα…

Τελικά ο Τσορτς προσκλήθηκε από τη «Διοικητική Επιτροπή της Ελλάδος» και έφτασε στην Ερμιονίδα στις αρχές Μαρτίου 1827. Στις 16 του ίδιου μήνα η Γ’ Εθνοσυνέλευση επικύρωσε τον διορισμό του ως «Αρχιστράτηγου και διευθυντή απασών των κατά ξηράν δυνάμεων της Ελλάδος». Την ίδια εποχή ήρθε στην Ελλάδα και ο Κόχραν. Η άφιξη και των δύο στην Ελλάδα χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό από τον λαό. Όμως οι προσδοκίες αυτές διαψέυστηκαν. Ο Τσορτς συμφώνησε με τον Κόχραν για άμεση και κατά μέτωπο επίθεση εναντίον των δυνάμεων του Κιουταχή, παρά την αντίθετη άποψη του Καραϊσκάκη. Αποτέλεσμα της λανθασμένης στρατηγικής (εκτός από τον μυστηριώδη θάνατο του Καραϊσκάκη, για τον οποίο έχει αναφερθεί ότι σχεδιάστηκε από τους Μαυροκορδάτο, Ταορτς και Κόχραν που δεν ήθελαν να απελευθερωθεί η Στερεά Ελλάδα) ήταν η συντριβή των Ελλήνων στη μάχη του Ανάλατου (24 Απριλίου 1827), η παράδοση της Ακρόπολης και η καταστολή της Επανάστασης στη Στερεά. Ο Τσορτς το μόνο που έκανε ήταν να παρακολουθεί τα γεγονότα από μια γολέτα στο Φάληρο και να φροντίσει για την επιβίβαση όσων ανδρών είχαν διασωθεί σε πλοία, στο Φάληρο και τον Πειραιά και τη μετάβαση τους στη Σαλαμίνα. Μετά τη συντριβή, η Αντικυβερνητική Επιτροπή που διοικούσε προσωρινά την Ελλάδα ως την άφιξη του Καποδίστρια έστειλε τον Τσορτς στο φρούριο του Ναυπλίου. Από εκεί πήγε στο φρούριο της Κορίνθου και στη συνέχεια στο Διακοφτό.

Η δράση του Τσορτς στη Δυτική Ελλάδα

Μετά τη ναυμαχία του Ναβαρίνου ο Τσορτς εκστράτευσε στη Δυτική Ελλάδα με τον συμπατριώτη του Χάστινγκς και έμπειρους οπλαρχηγούς. Κατόρθωσε να συγκροτήσει στρατόπεδο στο Δραγαμέστο (Αστακό) αποσκοπώντας στην κατάληψη του Μεσολογγίου, του Αιτωλικού και τον έλεγχο του Αμβρακικού Κόλπου. Με την άφιξη του Καποδίστρια οι αρμοδιότητες του Τσορτς περιορίστηκαν, καθώς αν και διατήρησε τον τίτλο του Αρχιστράτηγου του ανατέθηκε μόνο η διοίκηση του στρατού της δυτικής Ελλάδας. Τον Μάρτιο του 1828 ο Καποδίστριας του ανέθεσε τον αποκλεισμό του Μεσολογγίου. Έχοντας το στρατηγείο του στο Βασιλάδι, ο Τσορτς κατέλαβε τα νησάκια Πόρο και Ντολμά όμως η επιχείρησή του εναντίον του Αιτωλικού (Μάρτιος-Απρίλιος 1828) στην οποία συμμετείχε και ο Χάστινγκς απέτυχε. Πάντως στο τέλος του 1828 ο Τσορτς κατέλαβε τη Βόνιτσα και αργότερα τα στενά του Μακρυνόρους και του Κραβασαρά (Αμφιλοχίας). Όταν όμως ο Ιωάννης Καποδίστριας διόρισε τον αδελφό του Αυγουστίνο ως «πληρεξούσιο τοποτηρητή» (Ιανουάριος 1829) του ίδιου στη Δυτική Στερεά, ο Τσορτς δυσαρεστήθηκε. Με αναφορά του στη Δ’ Εθνοσυνέλευση παραιτήθηκε από το αξίωμά του τον Ιούλιο του 1829 και εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο.

Ο Τσορτς στην ανεξάρτητη Ελλάδα – Πότε και ποιους απεκάλεσε… «γκαϊντούρια»;

Μετά την παραίτησή του πάντως ο Τσορτς παρέμεινε στην Ελλάδα και υποστήριξε την αγγλόφιλη παράταξη του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Ζούσε στην Αθήνα και συμμετείχε σε παρασκηνιακές ενέργειες στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα. Το 1835 διορίστηκε Σύμβουλος Επικρατείας.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η στάση του Τσορτς κατά την 3η Σεπτεμβρίου 1843 καθώς επιλέχθηκε ανάμεσα στους Συμβούλους Επικρατείας που ήταν επαναστάτες , για να έχει διαμεσολαβητικό ρόλο μεταξύ αυτών και του Όθωνα. Ένα μήνα αργότερα εκλέχθηκε πληρεξούσιος του Ζυγού Αιτωλοακαρνανίας στην απελευθέρωση του οποίου είχε συμβάλλει. Όταν ξέσπασε το ζήτημα των «αυτοχθόνων» και των «ετεροχθόνων», ένα ακόμα θέμα που ταλάνισε το νεοσύστατο ελληνικό κράτος, στη θυελλώδη συζήτηση που έγινε στην Εθνοσυνέλευση κλήθηκε από τον πρόεδρο της Μαυροκορδάτο να μιλήσει ο Τσορτς. Ο Βρετανός που είχε λάβει την ελληνική υπηκοότητα και είχε επιλεγεί λίγο πριν ως μέλος της Γερουσίας κοιτάζοντας προς τους «αυτοχθονιστές» Στρατηγούς Γρίβα και Κριεζώτη είπε μόνο μία λέξη: «Γκαϊντούρια» (!) καθώς αυτοί τον θεωρούσαν ετερόχθονα.

Στην ίδια συνεδρίαση μεγάλο ενδιαφέρον είχαν όσα, λίγα και μπερδεμένα, είπε ο σλαβόφωνος αγωνιστής του 1821 Χατζηχρήστος (1783-1853) από το Νησί Πέλλας. Γράφει σχετικά ο Δημήτρης Φωτιάδης:

«Ο Χατζηχρήστος με τα λιγοστά ελληνικά του γυρεύει να μιλήσει, χλομιάζει, μπερδεύεται και τέλος καταφέρνει να πει:
-Πού είναι εμένα εκείνο Παπάζογλου, πού είναι εμένα εκείνο Χατζηζορμπά, πού είναι εμένα εκείνο…
Μα καθώς μνημονεύει τους συμπολεμιστές του που σκοτώθηκαν, πνίγεται από τη συγκίνηση, τον πιάνουν τα κλάματα και σιωπαίνει. Δάκρυα αυλακώνουν και τα μάγουλα πολλών αγωνιστών που τον ακούνε…».

Τα τελευταία χρόνια του Ρίτσαρντ Τσορτς

Το 1844 ο Όθωνας αποφάσισε την απομάκρυνση του Τσορτς από τη θέση του Γενικού Επιθεωρητή και διόρισε στη θέση του τον Θεόδωρο Γκρίβα. Ο Τσορτς παραιτήθηκε από τον Στρατό αλλά διατήρησε τη θέση του στη Γερουσία. Το 1854 ο Όθωνας του πρόσφερε την τιμητική θέση του Στρατηγού, ο Τσορτς τη δέχτηκε με επιφύλαξη χωρίς όμως να αναλάβει κάποιο ενεργό ρόλο. Παρέμεινε μόνο μέλος της Γερουσίας μέχρι την κατάργηση της το 1864. Στον Τσορτς αναφέρεται και ο πρώτος Αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα (1868-1871) Τσαρλς Τάκερμαν στο βιβλίο του «Οι Έλληνες του Σήμερα» στο οποίο αναφερθήκαμε σε πρόσφατο άρθρο μας.

«Ο φίλος μου ο Στρατηγός Τσορτς που τα φιλελληνικα του αισθήματα τον έφεραν στην Ελλάδα και τώρα απολαμβάνει το τιμητικό αξίωμα του Αρχιστρατήγου, θρυλείται στους λαϊκούς κύκλους ότι έχει περάσει τα εκατό. Σίγουρα είναι άνω των ενενήντα (σημ: ήταν λίγο μικρότερος) χαρακτηρίζεται μάλιστα από σωματική και πνευματική δραστηριότητα αξιοσημείωτη για την ηλικία του. Κανείς άλλος δεν είναι πιο συνεπής στις απαιτήσεις της κοσμικής ζωής. Σπάνια βάζει παλτό, υπερηφανεύεται δε ότι το τζάκι του είναι το τελευταίο που ανάβει κάθε χρόνο στην Αθήνα».

Σε άλλο σημείο του βιβλίου του, ο Τάκερμαν αναφέρει πως κάποια μέρα κυκλοφόρησε στην Αθήνα η φήμη ότι ο Τσορτς πέθανε. Ο πρέσβης έσπευσε στο σπίτι του και είδε τον Τσορτς ακμαίο και ολοζώντανο!

Ο Ρίτσαρντ Τσορτς πέθανε στην Αθήνα στις 20 Μαρτίου 1873. Σύζυγός του ήταν η Elizabeth Augusta Wilmot (1803-1878). O Τσορτς πάντως έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης από τον βασιλιά Γεώργιο Α’ ο οποίος τον επισκεπτόταν τακτικά στο σπίτι του. Ο Ρίτσαρντ Τσορτς τάφηκε δημοσία δαπάνη στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών.

Επίλογος

Η οδός Τζορτζ στην Αθήνα ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του Ρίτσαρντ Τσορτς. Εκείνο που προκύπτει για τον συγκεκριμένο είναι ότι δεν πρέπει να μηδενίζεται η προσφορά του προς την Ελλάδα. Βέβαια δεν έπαυε να προσπαθεί να εξυπηρετεί και τα συμφέροντα της Μεγάλης Βρετανίας. Πάντως, τόσο τα Συντάγματα των Ελλήνων που οργάνωσε προεπαναστατικά όσο και η δράση του στη Δυτική Στερεά, όπου απελεύθερωσε καθοριστικής σημασίας περιοχές που εντάχθηκαν στο πρώτο ελληνικό κράτος (Αμφιλοχία, Μακρυνόρος, Βόνιτσα) σαφώς και δικαιολογούν κατά την άποψή μας τον τίτλο του φιλέλληνα, έστω κι αν μέχρι το τέλος της ζωής του δεν κατάφερε να μάθει καλά την ελληνική γλώσσα…

Πηγές:
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ, «ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ», ΤΟΜΟΣ 10, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
ΔΗΜΗΤΡΗ ΦΩΤΙΑΔΗ, «ΟΘΩΝΑΣ – Η ΜΟΝΑΡΧΙΑ», ΔΕΚΑΤΗ ΕΚΔΟΣΗ, Εκδόσεις Σ.Ι. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΤΣΑΡΛΣ ΤΑΚΕΡΜΑΝ, «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ», Εκδόσεις άνω τελεία, 2021


Ειδήσεις σήμερα:

Συνελήφθη στο Παλαιό Ψυχικό για ακάλυπτες επιταγές η Μαρίνα Ελευθερουδάκη

Fauda και στον ΣΥΡΙΖΑ: Αποχωρήσεις, απειλές και αλληλοκαρφώματα από το πρωί

Έξι βήματα πριν τον Γ' Παγκόσμιο Πόλεμο: Το σενάριο για τη σύγκρουση στο Ισραήλ που παγώνει το αίμα