«Και ο Βαν Γκογκ θα ήταν μαζί μας»: Ο βανδαλισμός έργων τέχνης και η ευαισθητοποίηση για την κλιματική κρίση
20.11.202318:10
Τι λένε οι ακτιβιστές του κλίματος και τι πιστεύει η κοινή γνώμη - Πετυχαίνουν τον στόχο τους ή ακριβώς το αντίθετο;
Δεκάδες επεισόδια «επιθέσεων» σε πίνακες συμβαίνουν το ένα μετά το άλλο το τελευταίο διάστημα, με τους... ακτιβιστές του κλίματος να στοχεύουν διάσημους πίνακες, διαδηλώνοντας για την κλιματική κρίση.
«Τι αξίζει περισσότερο; Η τέχνη ή η ζωή;»: Η τρεμάμενη φωνή της Phoebe Plummer φωνάζει αυτές τις λέξεις. Λίγα δευτερόλεπτα πριν, είχε εισέλθει στην Εθνική Γκαλερί του Λονδίνου και μαζί με την Anna Holland άνοιξαν μια κονσέρβα ντοματόσουπας, την σκόρπισαν πάνω στη γυάλινη προθήκη που προστάτευε τα Ηλιοτρόπια του Van Gogh, έριξαν κόλλα στιγμής στα χέρια τους και τα κόλλησαν στον τοίχο κάτω από τον πίνακα.
Η χειρονομία, που σχεδιάστηκε από την ακτιβιστική περιβαλλοντική ομάδα Just Stop Oil, ήταν ένα κάλεσμα για αντίδραση απέναντι στη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων. Η ενέργεια έγινε αμέσως viral και ακολούθησαν και άλλες.
Ακτιβιστές κόλλησαν τα χέρια τους στον πίνακα «Σφαγή στην Κορέα» του Πικάσο, στις κορνίζες δύο παγκοσμίου φήμης έργων του Ισπανού ζωγράφου Φρανθίσκο ντε Γκόγια, στο Μουσείο του Πράδο στη Μαδρίτη, έγραψαν με μαρκαδόρο στον τοίχο μεταξύ των δύο πινάκων «+1,5 C» και πέταξαν πουρέ πατάτας σε έναν πίνακα του Μονέ αξίας 110 εκατομμυρίων δολαρίων, στη Γερμανία.
Πιο πρόσφατο συμβάν αυτό της Πέμπτης, όταν ένας διαδηλωτής για το κλίμα ζωγράφισε λέξεις με κόκκινη μπογιά σε έναν τοίχο κοντά σε ένα έκθεμα του Εμφυλίου Πολέμου στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσινγκτον. Στόχος του διαδηλωτή ήταν να απαιτήσει από τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης για το κλίμα. Ο άνδρας, ονόματι Geor Green, ζωγράφισε τις λέξεις "Honor Them" (τιμήστε τους) στον τοίχο δίπλα στο γλυπτό The Shaw 54th Regiment Memorial, που χρονολογείται από το 1900. "Δεν μπορώ να κάθομαι και να μην κάνω τίποτα" έγραψε ο Green στη δήλωσή του, που δημοσιεύτηκε από την ακτιβιστική ομάδα, Declare Emergency, στο Facebook.
Ο ίδιος ανέφερε ότι ανησυχεί για το πώς η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει την πρόσβαση σε τρόφιμα και κατοικία, ιδίως μεταξύ των φτωχότερων οικογενειών και των έγχρωμων και ιθαγενών κοινοτήτων.
Η τελευταία δράση του ακτιβιστή, που έρχεται να προστεθεί σε μια πληθώρα παρόμοιων ενεργειών διαδόθηκε αστραπιαία, με τα μέσα να την καταδικάζουν ως μια επίθεση και βανδαλισμό του έργου. Είναι όντως έτσι;
Βιετνάμ, Πικάσο και κλιματική καταστροφή
Ήταν πάντα έτσι, για τα μέσα τουλάχιστον. Ακόμα και στις 28 Φεβρουαρίου του 1974 - έναν χρόνο σχεδόν μετά το θάνατο του Πικάσο -, όταν ένας άνδρας ψέκασε τις λέξεις "Kill Lies All" στον πίνακα "Guernica" στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Ο άνδρας ήταν ο ακτιβιστής καλλιτέχνης Tony Shafrazi.
Το περιοδικό Time έγραφε τότε: “Ο βάνδαλος, ο οποίος φώναζε ότι είναι καλλιτέχνης, αναγνωρίστηκε ως Tony Shafrazi. Καθώς οι εμβρόντητοι επισκέπτες παρακολουθούσαν αβοήθητοι στην γκαλερί του τρίτου ορόφου όπου κρέμεται ο τεράστιος αντιπολεμικός πίνακας, ο άνδρας έβγαλε από την τσέπη του ένα δοχείο με σπρέι και έγραψε τις τρεις λέξεις με γράμματα ύψους ενός μέτρου πάνω στο γκρίζο, ασπρόμαυρο αριστούργημα. "Δεν μπορούσαμε να κουνηθούμε, μείναμε όλοι άναυδοι" δήλωσε ο 16χρονος Γκρέγκορι Λοσάπιο, ο οποίος βρισκόταν στο μουσείο με την τάξη του στο Λύκειο του Σκάρσντεϊλ”.
Δείτε Βίντεο: Κλιματικοί Ακτιβιστές στοχοποιούν την Τέχνη
Φυσικά ο Shafrazi συνελήφθη και οι μπογιές καθαρίστηκαν από τον πίνακα. Η είδηση έπαιξε σε όλα τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, όπως ο ίδιος ο καλλιτέχνης σκόπευε να γίνει. Ο Shafrazi που προϋπάντησε την κοινωνική διαμαρτυρία στα έργα τέχνης, είχε σκοπό να επαναδραστηριοποιήσει το αντιπολεμικό μήνυμα της Guernica -ένας πίνακας αφιερωμένος στον Ισπανικό εμφύλιο- και να κάνει το μήνυμα του έργου να μοιάζει τόσο επείγον, όσο και κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου.
Εμπνευσμένοι από αυτό, οι σημερινοί διαδηλωτές μιμούνται την πράξη του Shafrazi. Όπως όταν η Plummer, για παράδειγμα, ρώτησε τους θεατές στην Εθνική Πινακοθήκη: "Σας ενδιαφέρει περισσότερο η προστασία ενός πίνακα ή η προστασία του πλανήτη και των ανθρώπων μας;". Όπως είναι αναμενόμενο πολλοί επισκέπτες του μουσείου αντέδρασαν αρνητικά. Μάλιστα στις ηχογραφήσεις από την Εθνική Πινακοθήκη ακούγονται σιγανές κραυγές "Ω, Θεέ μου!" και μια επείγουσα έκκληση για ασφάλεια.
Κανείς φυσικά δεν θέλει να δει ένα υπέροχο έργο τέχνης να καταστρέφεται από ντοματόσουπα. Και όλοι μαζί ψάχνουν να βρουν το νόημα της επιλογής των έργων που δέχονται τέτοιες επιθέσεις. Και όμως σε όλα υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής.
Ο βανδαλισμός ως μέσο κινητοποίησης
Κάπου στο Διαδίκτυο υπάρχει ένα άρθρο του artnews, το οποίο αποτέλεσε και την έμπνευση για το άρθρο που τώρα διαβάζετε τώρα και που συντάσσεται υπέρ των διαδηλωτών του κλίματος και επιχειρηματολογεί πάνω στο γιατί πρέπει να συνεχίσουν να στοχεύουν τα μουσεία.
Η καταστροφή των έργων δεν είναι σε καμία περίπτωση το ζητούμενο των ακτιβιστών εξηγεί. Και για αυτό δεν έχει προκληθεί σε κανένα από τα υπάρχοντα περιστατικά, σημαντική ζημιά σε κανένα πίνακα. Συνήθως στοχεύεται το κάδρο του, ή απλά λερώνεται ο τοίχος δίπλα του ή η γυάλινη προθήκη του. Άρα γιατί να στοχεύονται εξ αρχής, μπορεί να αναρωτηθείτε. Ο λόγος είναι ότι τα ίδια τα έργα αποτελούν αριστουργήματα και λαμβάνουν τα βλέμματα και την εκτίμηση της παγκόσμιας κοινότητας. Αυτός είναι και ο κοινός τους παρονομαστής. Η υπερέκθεση που έχουν και το πού, τα καθιστά ως το ιδανικό πλαίσιο για να λάβει χώρα μια διαμαρτυρία και να ακουστεί ένα σημαντικό μήνυμα.
Οι ακτιβιστές του κλίματος, όπως η Plummer και ο Shafrazi, αντιλαμβάνονται ουσιαστικά τα έργα τέχνης, τα οποία περιγράφονται ως ανεκτίμητα από τα μέσα, ως αδιαχώριστα από έναν ευρύτερο κοινωνικό κόσμο.
Με ένα τρόπο, αποτελούν τον τέλειο καμβά για να τραβήξουν οι ακτιβιστές την προσοχή του κοινού και να πυροδοτηθούν δημόσιες συζητήσεις για τα ορυκτά καύσιμα και το κλίμα που δεν θα γίνονταν διαφορετικά, ανακατευθύνοντας ουσιαστικά την προσοχή εκεί που χρειάζεται επειγόντως. Παράλληλα, οι ίδιοι οι ακτιβιστές εκφράζουν την εκτίμησή τους για τα έργα, με τρανταχτό παράδειγμα την Holland, η οποία εμφανίστηκε στο δικαστήριο με ένα μπλουζάκι με ηλιοτρόπια, με το δίδυμο των ακτιβιστριών να περιγράφει την αγάπη τους για τον Van Gogh. “Τι θα ήταν η ζωή αν δεν είχαμε το θάρρος να επιχειρήσουμε κάτι; Θέλω να πιστεύω ότι ο Van Gogh θα ήταν ένας από εκείνους τους ανθρώπους που ξέρουν ότι πρέπει να προχωρήσουμε σε πολιτική ανυπακοή και μη βίαιη άμεση δράση" είχε εξηγήσει η Plummer σε συνέντευξή της.
Για κάποιους ο θυμός που πηγάζει από αυτές τις έντονες χειρονομίες των ακτιβιστών φαντάζει υπερβολικός και η πράξη άδικη, αφού κανείς δεν έχει το δικαίωμα να καταστρέφει το έργο ενός άλλου ανθρώπου. Αυτό το μήνυμα όμως είναι και εκείνο που προσπαθούν να προωθήσουν οι ακτιβιστές του κλίματος. Ο θυμός τους πηγάζει από πραγματικά γεγονότα που συμβαίνουν και που είναι καταστροφικά για τους ανθρώπους και την φύση. Πλημμύρες, πυρκαγιές, παράνομες εξορύξεις, καταστροφές των θαλάσσιων βιοτόπων και άλλων αληθινών καταστάσεων που λαμβάνουν χώρο γύρω μας και καταστρέφουν τα σπίτια, τις ζωές και τις περιουσίες μας. Όλα αγνοούνται καθημερινώς από τα μέσα, μεγάλο μέρος της κοινωνίας και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικών.
Η εξίσωση έχει λοιπόν από την μια πλευρά τους διαδηλωτές και από την άλλη τα έργα τέχνης. Ή μήπως αυτές οι απρόσμενες και ακραίες δράσεις φέρνουν στο επίκεντρο τον ρόλο της τέχνης, εν μέσω μιας επείγουσας παγκόσμιας κρίσης; Είναι δηλαδή το να πετάξεις μια σούπα σε έναν Πικάσο, το ίδιο ακραίο με αυτό που συμβαίνει π.χ. στον Αμαζόνιο -ξηρασία, άνοδος θερμοκρασίας, αποψίλωση δέντρων; Είναι αρκετό για να φέρει στο επίκεντρο το φλέγον ζήτημα της καταστροφής του περιβάλλοντος;
Μήπως αυτή η απρόβλεπτη συμβολή της τέχνης και του ακτιβισμού επιβεβαιώνει ότι η τέχνη έχει τελικά διαμορφώσει και θα συνεχίσει να διαμορφώνει τις κοινωνικές και πολιτικές απαντήσεις στην έκτακτη ανάγκη για το κλίμα; Ή τελικά το μόνο που μένει είναι ο θυμός μας για τους διαδηλωτές που λερώνουν τα έργα, αγνοώντας, εξαιτίας αυτής της ακρότητας, το μήνυμα που τόσο έντονα πασχίζουν να διαδώσουν;