Χένρι Κίσινγκερ: Έφυγε ο αμφιλεγόμενος, κυνικός μάγος της διπλωματίας που σημάδεψε τον 20o αιώνα
30.11.202310:32
Η προσέγγιση με την Κίνα, ο βομβαρδισμός της Καμπότζης, το πραξικόπημα κατά του Αλιέντε και η σχέση του με τον Νίξον που σφράγισε την πολιτική των ΗΠΑ
Στην ακτινογραφία της παρουσίας του Χένρι Κίσινγκερ ο οποίος για σχεδόν μια 10ετια καθόρισε ορισμένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα της διεθνούς σκακιέρας προχωρούν οι Financial Times εξηγώντας ότι για αυτά τα 10 χρόνια ο 56ος υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, ο οποίος έφυγε από τη ζωή σήμερα, Πέμπτη, σε ηλικία 100 ετών, «έφαρμοσε όσα είχε μάθει στην ακαδημαϊκή του καριέρα: ότι η realpolitic διπλωματία πηγάζει από την κατανόηση ότι για να πετύχεις την ισορροπία δυνάμεων πρέπει να λαμβάνεις υπόψη τα συμφέροντα όλων των εμπλεκομένων μερών, αλλά όχι απαραίτητα υπέρ όσων έχουν την εξουσία».
Από το 1969 έως 1977, κατά τη διάρκεια των προέδρων Νίξον και Φορντ, ο Κίσινγκερ ήταν η πλέον κυρίαρχη διεθνής φιγούρα. «Κάθε του πρόταση γινόνταν αντικείμενο ανάλυσης και τα ταξίδια του έμπαιναν πάντα στο μικροσκόπιο. Κατάφερε αφενός να διασφαλίζει έναν οδικό χάρτη εξωτερικής πολιτικής και αφετέρου ένα δίκτυο συμμάχων των ΗΠΑ που προσδοκούσαν ασφάλεια και καθοδήγηση από την Ουάσινγκτον στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου ανάμεσα στις δύο πυρηνικές υπερδυνάμεις της εποχής» γράφουν οι FT.
Στα χρόνια του στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ο Κίσινγκερ χειρίστηκε τρία μεγάλα παγκόσμια προβλήματα: της Ασίας με τον πόλεμο στο Βιετνάμ και την ηγεσία του Μάο Τσε Τουνγκ στην Κίνα, της Σοβιετικής Ένωσης και το Μεσανατολικό.
Ειδικά για την Κίνα η επιτυχημένη επαναπροσέγγιση της Ουάσινγκτον με το Πεκίνο μετά από εντολή του Νίξον αντισταθμίστηκε από τον μυστικό βομβαρδισμό της Καμπότζης κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ ενώ το 1968 έκανε ό,τι μπορούσε για να υπονομεύσει τις ειρηνευτικές συνομιλιές στο Παρίσι βοηθώντας έτσι τον Νίξον στην προεκλογική περίοδο.
Παρόλα αυτά το 1973 του απονεμήθηκε το Νόμπελ Ειρήνης μαζί με τον ομόλογό του από το Βόρειο Βιετνάμ, Λε Ντουκ Το: Ήταν «ένας πρόωρος έπαινος δεδομένου ότι εχθροπραξίες στο Βιετάνμ δεν σταμάτησαν μέχρι την πτώση της Σαϊγκόν το 1975» σχολιάζουν οι FT.
Σημαντικές ήταν, πάντως, οι συμφωνίες για τα πυρηνικά που πέτυχε με την τότε Σοβιετική Ένωση, σχεδόν παράλληλα με το άνοιγμα των ΗΠΑ στην Κίνα. Ως «παράσταση ενός βιρτουόζου» χαρακτηρίζονται, επίσης, οι διπλωματικές κινήσεις που έκανε μετά τον πόλεμο του Γιομ Κιπουρ το 1973 με τις οποίες αποκαταστάθηκαν οι διπλωματικές σχέσεις των ΗΠΑ με την Αίγυπτο - ήταν ένα πρελούδιο της συμφωνίας στο Καμπ Ντέιβιντ επί προεδρίας Κάρτερ.
Την ίδια στιγμή, όμως, υπήρχαν άλλα σημεία στον πλανήτη τα οποία η σχολή του ρεαλισμού που υπηρέτησε με τόση μαεστρία ο Κίσινγκερ, «τα αντιμετώπισε ως απλά πιόνια στην σκακιέρα της εποχής του Ψυχρού Πολέμου. Ο Κίσινγκερ ήταν πίσω από το αιματηρό πραξικόπημα στη Χιλή το 1973 το οποίο προκλήθηκε από τον φόβο του ότι η κυβέρνηση του Σαλβατόρ Αλιέντε ετοιμαζόνταν να εγκαταστήσει ένα σοβιετικό προγεφύρωμα στη Νότια Αμερική. Ο ίδιος ήταν επίσης που δεν προσπάθησε να αποτρέψει την χούντα της Αργεντινής από την ανηλεή καταστολή των αντιφρονούντων».
Την αντιφατικότητα των χειρισμών του Κίσινγκερ επιβεβαιώνει και η στάση του απέναντι στις χώρες της Ευρώπης τις οποίες καλούσε να προχωρήσουν σε άρση του αποικιακού καθεστώτος την ώρα που πίστευε ότι η Πορτογαλία θα έπρεπε να συνεχίσει να κατέχει Αγκόλα και Μοζαμβίκη «ως πιόνια στη δική του σκακιέρα». Το ίδιο αδιάφορο ήταν για τον ίδιο τα αρνητικά συναισθήματα στις ΗΠΑ κατά του καθεστώτος του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική. Ήταν, επίσης, το ίδιο πρόσωπο που τάχθηκε υπέρ του Πακιστάν και κατά της Ινδίας στον απελευθερωτικό πόλεμο του Μπαγκλαντές το 1971 παρά το γεγονός, όπως θυμίζουν οι FT, ότι οι Αμερικανοί διπλωμάτες είχαν παρουσιάσει αποδείξεις για γενοκτονία εκ μέρους των Πακιστανών στρατιωτών
Εξίσου αντιφατικό ήταν το γεγονός ότι μολονότι ο ίδιος αποζητούσε τη δημοσιότητα εντούτοις προτιμούσε να διεξάγει εν κρυπτώ τις περισσότερες από τις κινήσεις του, όχι μόνο όσον αφορά τις σχέσεις με άλλες χώρες αλλά και στο εσωτερικό της αμερικανικής κυβέρνησης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η εντολή που έδωσε για την παράνομη παγίδευση των τηλεφώνων 17 ατόμων, ανάμεσα τους δημοσιογράφοι και μέλη του δικού του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας. «Ο Κίσινγκερ είχε έναν πραγματικά κυνικό τρόπο για τη χρήση και την κατάχρηση της εξουσίας λέγοντας κάποτε "το παράνομο το κάνουμε άμεσα, το αντισυνταγματικό χρειάζεται λίγο περισσότερο χρόνο"» θυμίζουν οι Financial Times ενώ σε συνέντευξή του με την εμβληματική ιταλίδα δημοσιογράφο Οριάνα Φαλάτσι είχε αυτοχαρακτηριστεί με περηφάνεια ως «καουμπόϊ», χαρακτηρισμός που είχε προκαλέσει την οργή του τότε προέδρου των ΗΠΑ, Νίξον, ο οποίος φέρεται να μην του μίλησε για εβδομάδες.
Όπως σημειώνουν οι FT η σχέση Νίξον-Κίσιγνκερ ίσως είναι η πιο καθοριστική για όποιον θέλει να κατανοήσει τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του διπλωμάτη που έφυγε σήμερα σε ηλικία 100 ετών. «Ο Νίξον δεν ήταν άσχετος με την εξωτερική πολιτική καθώς είχε διατελέσει αντιπρόεδρος του Ντουάιτ Αϊζενχάουερ για οχτώ χρόνια και είχε ιδέες αλλά δεν είχε βρει κάποιον να τις υλοποιήσει μέχρι που συνάντησε τον Κίσινγκερ. Κι αυτό ήταν μια έκπληξη δεδομένου ότι μέχρι τότε ο Κίσινγκερ είχε ως οδηγό τον Νέλσον Ροκφέλερ τον φιλελεύθερο κυβερνήτη της Νέας Υόρκης τον οποίο ο Νίξον είχε νικήσει για το χρίσμα των Ρεπουμπλικανών το 1968. Ο Κίσινγκερ είχε επίσης τη φήμη μεταξύ των ακαδημαϊκών ότι άλλαζε συχνά στρατόπεδα και έλεγε διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικούς ανθρώπους με τους πιο φαρμακόγλωσσους να σχολιάζουν ειρωνικά "αναρωτιέμαι με ποιον είναι τώρα ο Χένρι"».
Βασικός συνεκτικός δεσμός ανάμεσα στους δύο ήταν η αγάπη για την εξουσία που είχε ο Κίσινγκερ και ο θαυμασμός στους έξυπνους ανθρώπους που είχε ο Νίξον. «Η εξουσία είναι ένα ισχυρό αφροδισιακό» είχε δηλώσει σε ανύποπτο χρόνο ο Κίσινγκερ με ιστορικούς να λένε ότι το δίδυμο αυτό ήταν ανελέητα φιλόδοξο. «Πρόκειται για ένα δίδυμο αυτοδημιούργητων ανδρών με κίνητρο τόσο την ανάγκη τους για αποδοχή όσο και για δύναμη» έγραψε ο ιστορικός Ντέιβιντ Ρόθκοπ.
Χαρακτηριστικό του κοινού τρόπου σκέψης το γεγονός ότι Νίξον και Κίσινγκερ αντιλήφθηκαν πρώτοι το «διαζύγιο» Κίνας-Σοβιετικής Ένωσης πολύ πριν να το αξιολογήσουν στελέχη του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και Αμερικανικοί ακαδημαϊκοί. Αυτό που αντιλήφθηκαν ο πρόεδρος και ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ ήταν ότι θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν τη συγκυρία υπέρ των ΗΠΑ καθώς αν η Κίνα είχε φιλικές σχέσεις με την Ουάσιγκτον τότε θα ήταν πιο πιθανό η Σοβιετική Ένωση αλλά και το Βερολίνο να συγκατανεύσουν στον έλεγχο των όπλων, όπως και συνέβη.
Δεν ήταν, όμως, η εξωτερική πολιτική που έφερε το πολιτικό τέλος του Κίσινγκερ αλλά το σκάνδαλο Watergate, καθώς ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ δεν ήταν αθώος του αίματος όσον αφορά τις παρακολουθήσεις. Ο Κίσινγκερ παρέμεινε στη θέση του όταν ο Φορντ διαδέχθηκε τον Νίξον αλλά όταν στον Λευκό Οίκο ήρθε ο Κάρτερ η οπτική των ΗΠΑ για την εξωτερική πολιτική είχε αλλάξει με τον νέο πρόεδρο να θέλει πιο «ηθική» γραμμή και άρα νέους συμβούλους.
Παρά την εμπλοκή του στο σκάνδαλο Watergate, ο Κίσινγκερ παρέμεινε για χρόνια μια αναγνωρίσιμη φιγούρα με τον ίδιο να προχωρά το 1982 στη σύσταση της Kissinger Associates, μιας συμβουλευτικής εταιρείας με πελάτες στις ΗΠΑ και αλλού χωρίς, όμως, ποτέ να γίνει γνωστό το πλήρες πελατολόγιο. Λίγες ήταν πάντως οι κυβερνητικές πόρτες που έκλεισαν για τον ίδιο - ο Κίσινγκερ παρείχε τις συμβουλές του σχεδόν σε όλους τους Αμερικανούς προέδρους μετά τον Νίξον, του Ντόλαντ Τραμπ συμπεριλαμβανομένου.
Ο Κίσινγκερ ο οποίος παντρεύτηκε δύο φορές - πρώτα το 1949 με την Αν Φλάισερ με την οποία απέκτησε έναν γιο και μια κόρη, και μετά το 1964 με την Νάνσι Μαγκίνς, είχε μεγάλο πάθος με το ποδόσφαιρο με τον αστικό μύθο να θέλει να του παραδίδονται τα αποτελέσματα της Μπουντεσλίγκα ακόμα και όταν βρισκόταν σε υψηλού επιπέδου διαπραγματεύσεις. Ο Κίσινγκερ είναι αυτός που φέρεται να έπεισε σε ένα καφέ του Σάο Πάολο στη δεκαετία του '70 τον Πελέ για να μεταγραφεί στους New York Cosmos ενώ επιστρατεύτηκε και για να πάρουν οι ΗΠΑ το Μουντιάλ του 2022, προσπάθεια που ωστόσο δεν είχε αίσιο αποτέλεσμα.
«Δεν υπάρχει μια επιγραφή για να συνοψήσει την ζωή και το έργο του Κίσινγκερ. Η realpolitik και η προστασία των εθνικών συμφερόντων απαιτούν συμβιβασμούς και συναινέσεις τις οποίες κατανούσε σε υψηλότατο επίπεδο. Μπορεί επίσης να περιλαμβάνουν απρόβλεπτους ή έκτακτους παράγοντες όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα και η κλιματική αλλαγή, στοιχεία που δεν απασχόλησαν ποτέ ούτε τον Μέτερνιχ, ούτε τον Κίσινγκερ» κλείνει το αφιέρωμα των Financial Times.