Η επιστήμη εξηγεί γιατί αγαπάμε τόσο πολύ τα θρίλερ

Από τα θεματικά, τρομακτικά δωμάτια τρόμου, έως τα ανατριχιαστικά θρίλερ, η θετική αντίδρασή μας απέναντι στον τρόμο μπορεί να οφείλεται σε ποικιλία παραγόντων, από εξελικτικό κατάλοιπο έως την ανάγκη μας να συνδεθούμε με την σκοτεινή πλευρά μας.

Ποιοι αγαπούν να τρομάζουν και τι συμβαίνει στην χημεία του εγκεφάλου μας όταν βλέπουμε κάτι ανατριχιαστικό; Κι όμως υπάρχει απάντηση σε αυτές τις ερωτήσεις και είναι πολύ Το τι μπορεί να συμβαίνει στον εγκέφαλό μας όταν παρακολουθούμε ταινίες τρόμου, προσπαθούν να απαντήσουν οι ειδικοί, εστιάζοντας στην απίστευτη σύνδεση της απόλαυσής μας με την αποκρουστικότητα και την φρικαλεότητα αυτού του είδους.

Ο χειμώνας έχει επίσημα καταφτάσει και αυτή είναι η εποχή όπου μένουμε περισσότερο σπίτι, ξαπλώνουμε στον καναπέ και στριμάρουμε την αγαπημένη μας ταινία. Ανάβουμε κεριά, δημιουργούμε μια χαλαρωτική ατμόσφαιρα και σκεπαζόμαστε με μια μαλακή πλεκτή κουβέρτα. Και ξαφνικά από την οθόνη ακούγονται ουρλιαχτά, jump scares που φέρνουν τα δικά μας ουρλιαχτά και αποκρουστικοί ήχοι αίματος και μαχαιρώματος. Έχουμε ακόμα μια φορά βάλει να δούμε θρίλερ. Και κάπου εκεί σκεφτόμαστε “είναι άραγε φυσιολογικό να συμβαίνει αυτό;”. “Να βλέπω θρίλερ για να χαλαρώσω;” Μην φοβάστε δεν είστε οι μόνοι. Πολλοί άνθρωποι συνηθίζουν να παρακολουθούν ταινίες τρόμου και να απολαμβάνουν τις τρομακτικές και γεμάτες σασπένς στιγμές που αυτές τους δημιουργούν.

Από τα τρομακτικά θεματικά πάρκα, στα θρίλερ escape rooms και τις τρομακτικές ταινίες και σειρές, μεγάλη μερίδα του κοινού φαίνεται να “εθίζεται” στον τρόμο και τον φόβο που τους προκαλούν τα προαναφερθέντα. Η αιτία δεν κρύβεται σε κάποια “ανωμαλία” του οργανισμού ή της ψυχοσύνθεσής μας, παρά μόνο στην ανθρώπινη εγκεφαλική μας λειτουργία και περιέργεια.

Το παράδοξο της απόλαυσης του τρόμου

Ένας λόγος για τον οποίο “καταναλώνουμε τρόμο” είναι για να βιώσουμε την εμπειρία της διέγερσης. Η έκθεση σε τρομακτικές πράξεις, ή ακόμη και η πρόβλεψη αυτών των πράξεων, μπορεί να μας διεγείρει - τόσο διανοητικά όσο και σωματικά - με αντίθετους τρόπους: αρνητικά (με τη μορφή φόβου ή άγχους) ή θετικά (με τη μορφή ενθουσιασμού ή χαράς). Για παράδειγμα, η παρακολούθηση ενός βίντεο τρόμου ενεργοποιεί ταυτόχρονα και τους δύο τύπους διέγερσης, με τη μεγαλύτερη ευχαρίστηση να βιώνεται την πιο τρομακτική στιγμή. Αιτία αποτελεί το γεγονός ότι ο τρόμος προκαλεί αλλαγές στην βιοχημία του εσωτερικού του σώματός μας, καθώς είναι ικανός να ενεργοποιήσει την απελευθέρωση αδρεναλίνης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αυξημένες αισθήσεις και εκτίναξη της ενέργειας μας.

Αυτό φυσικά συνδυάζεται και με την αναζήτησή μας για πρωτόγνωρες εμπειρίες. Οι ταινίες τρόμου με θέμα την αποκάλυψη, για παράδειγμα, μας επιτρέπουν να ζήσουμε εναλλακτικές πραγματικότητες - από επιδημίες ζόμπι, μέχρι επιθέσεις από εξωγήινους. Κάποιες πρωτόγνωρες εμπειρίες μπορούν ακόμη και να συμβάλουν στην αίσθηση της ολοκλήρωσής μας, όπως η επίσκεψη σε ένα διαβόητο στοιχειωμένο σπίτι. Το να είμαστε περιπετειώδεις με αυτόν τον τρόπο μας κάνει να νιώθουμε πιο κοσμογυρισμένοι ή τολμηροί.

Ακόμα ένας λόγος που αγαπούμε τον τρόμο, έγκειται στον ψυχισμό μας. Στις ταινίες τρόμου αυτό που συχνά παρουσιάζεται είναι ένα σύνολο ανθρώπων που βιώνουν ή εκδηλώνουν ακραίες συμπεριφορές. Πράγμα που στις πολιτισμένες κοινωνίες μας δεν μπορούμε να κάνουμε. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν έχουμε την περιέργεια να γνωρίσουμε αυτή την εξωπραγματική εμπειρία. Για αυτό οι ταινίες The Purge και Hannibal lecter (H σιωπή των αμνών) έγιναν τόσο μεγάλες επιτυχίες.

 Δείτε το τρέιλερ από την ταινία «The purge»

Όχι επειδή θα θέλαμε να φάμε κάποιον, αλλά πολύ απλά επειδή μας κινεί την περιέργεια μια τόσο διαφορετική από το συνηθισμένο εμπειρία. Έστω και αν αυτή είναι μεσοποιημένη και από την ασφάλεια της οθόνης. Εκεί κρύβεται και η γοητεία του είδους αυτού. Όλη αυτή η παρατήρηση ιστοριών στις οποίες οι ηθοποιοί πρέπει να αντιμετωπίσουν τα χειρότερα κομμάτια του εαυτού τους, χρησιμεύει για εμάς ως μια ψευδο-μελέτη χαρακτήρων και των πιο σκοτεινών κομματιών της ανθρώπινης κατάστασης. Η περιέργεια μας είναι πολύ έντονη για να την αγνοήσουμε και ακόμα και αν κλείνουμε με το χέρι μας τα μάτια μας, πάντα μας προκαλεί ενδιαφέρον να παρατηρούμε - από απόσταση φυσικά - την σκοτεινή πλευρά του ανθρώπινου ψυχισμού.

Εγκέφαλος και σώμα vs τρόμος

Θυμάστε τον Dr. Frankenstein που δημιουργεί το τερατούργημά του και το φέρνει στη ζωή συνδέοντας καλώδια στο σώμα και τον εγκέφαλό του, για να του προκαλέσει ηλεκτροσόκ; Κάπως έτσι λειτουργεί ο εγκέφαλός μας όταν βλέπουμε παρόμοιες τρομακτικές εικόνες.

Η χημεία του εγκεφάλου μας, καθοδηγεί την αντίδραση και τις αισθήσεις μας όταν αντιδρούμε σε τρομακτικές ταινίες και άλλες καταστάσεις που είναι γεμάτες φόβο και αγωνία. Καθώς οι ανατριχιαστικές εικόνες τρεμοπαίζουν στην οθόνη, ο εγκέφαλός μας καταλαμβάνεται από το φόβο. Μια περιοχή του κροταφικού λοβού που ονομάζεται αμυγδαλή, πιο συγκεκριμένα, καθοδηγεί το σώμα μας σχετικά με το πώς να αντιδράσει στο φόβο, επηρεάζοντας όχι μόνο τον εγκέφαλό μας, αλλά και την καρδιά, τους πνεύμονες και τις ορμόνες μας. Διαμεσολαβεί και μετατρέπει ουσιαστικά την αρχική αντίδραση σε ένα ερέθισμα απειλής. Έπειτα ο υποθάλαμος μας, ενεργοποιεί την αντίδραση μάχης ή φυγής.

Το σώμα ακολουθεί καθώς προετοιμάζεται για αυτή την απόφαση μάχης ή φυγής ενάντια στην αντιληπτή απειλή. Αυτή η αντίδραση έχει ονομαστεί "αεροπειρατεία της αμυγδαλής". Το σώμα μας ετοιμάζεται ουσιαστικά είτε να πολεμήσει, είτε να τρέξει μακριά από ό,τι μας τρομάζει. Αυτή η αεροπειρατεία της αμυγδαλής έχει στη συνέχεια ως αποτέλεσμα, μια ποικιλία σωματικών αντιδράσεων: Οι ρυθμοί της καρδιάς και της αναπνοής μας επιταχύνονται, μπορεί να βιώσομε στοματικές διαταραχές και να νιώσουμε ναυτία, η πνευματική μας εστίαση οξύνεται και τα επίπεδα κορτιζόλης και αδρεναλίνης αυξάνονται. Όλες αυτές οι σωματικές αντιδράσεις βοηθούσαν κάποτε τους προγόνους μας να αντιμετωπίσουν την επίθεση κάποιου άγριου, μεγάλου ζώου. Το σώμα τους αντιλαμβανόταν τον κίνδυνο και προετοιμαζόταν είτε να ξεφύγει, είτε να πολεμήσει, ξεφορτωνόταν πράγματα αχρείαστα - π.χ. μέσω του εμετού - και προετοίμαζε τους μυς για άμεση αντίδραση. Σήμερα, αν και οι συνθήκες έχουν αλλάξει - και λογικά κανένα μεγάλο ζώο δεν μας επιτίθεται -, η αντίδραση του εγκεφάλου και του σώματός μας στον τεχνητό αυτόν κίνδυνο, παραμένουν ίδιες.

Οι άνθρωποι που αγαπούν τον τρόμο

Αν και οι βιολογικές διεργασίες πίσω από την ψυχολογία του τρόμου είναι παρόμοιες για κάθε άνθρωπο, υπάρχουν τελικά αξιοσημείωτες ατομικές διαφορές στο πόσο μας ελκύει η κατανάλωση τρόμου.

Σύμφωνα με άρθρο του Harvard Business Review, ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι με υψηλότερο χαρακτηριστικό αναζήτησης αισθήσεων, δηλαδή με μεγαλύτερη ανάγκη για την εμπειρία συγκίνησης και ενθουσιασμού, τείνουν να αναζητούν και να απολαμβάνουν περισσότερο εμπειρίες που σχετίζονται με τον τρόμο. Όσοι έχουν χαμηλότερο χαρακτηριστικό αναζήτησης αισθήσεων μπορεί να βρίσκουν αυτές τις εμπειρίες δυσάρεστες και να τις αποφεύγουν. Επιπλέον, οι ατομικές διαφορές στην ενσυναίσθηση σχετίζονται με την απόλαυση του τρόμου. Όσοι δεν είναι τόσο ενσυναισθητικοί μπορούν να απολαύσουν περισσότερο τον τρόμο, ενώ αντίθετα εκείνοι που είναι, τείνουν να αισθάνονται πιο αρνητικά για τις καταστάσεις οδύνης που βιώνουν οι άλλοι, όπως οι άνθρωποι που βασανίζονται από έναν δολοφόνο σε μια ταινία.

Το φύλο και η ηλικία φαίνεται επίσης να παίζουν ρόλο. Μια έρευνα με τίτλο “Ανάλυση του κοινού για τρομακτικές ταινίες” διαπίστωσε ότι, κατά μέσο όρο, τα νεότερα άτομα τείνουν να έλκονται περισσότερο από αυτό το τρομακτικό είδος. Οι άνδρες μάλιστα, είναι πιο πιθανό να είναι οπαδοί του τρόμου, από ό,τι οι γυναίκες, οι οποίες έναντι των ανδρών μπορεί να αρέσκονται σε διαφορετικές πτυχές μιας εμπειρίας τρόμου. Δηλαδή, οι γυναίκες μπορεί να απολαμβάνουν μια ταινία τρόμου περισσότερο όταν προσφέρει αίσιο τέλος - π.χ. η κακή οντότητα καταλήγει να καταστρέφεται -, ενώ οι άνδρες μπορεί να απολαμβάνουν μια ταινία τρόμου περισσότερο όταν είναι φορτωμένη με έντονες τρομακτικές πράξεις.

Ωστόσο, ακόμα και αν δεν ανήκετε στις παραπάνω κατηγορίες και απλά λατρεύεται να βλέπετε θρίλερ, απλά συνεχίστε να το κάνετε - σε φυσιολογικό βαθμό φυσικά. Τίποτα κακό ή περίεργο δεν συμβαίνει μαζί μας. Ελπίζουμε απλώς με την κατανόηση της ψυχολογίας της κατανάλωσης τρόμου να απολαύσετε περισσότερο το είδος.