Πώς τα πλαστικά μας δηλητηριάζουν

Ο 20ος και 21ος αιώνας έχουν δικαίως ονομαστεί “Εποχή των Πλαστικών”, αφού η παρουσία τους και η επιρροή τους στη ζωή μας είναι πλέον αδιαμφισβήτητη. Τα πλαστικά διαπερνούν όλες τις πτυχές της κοινωνίας. Κοιμόμαστε σε μαξιλάρια γεμάτα πλαστικό, καθαρίζουμε τα δόντια μας με πλαστικές οδοντόβουρτσες, πληκτρολογούμε σε πλαστικά πληκτρολόγια, πίνουμε και τρώμε φαγητό από πλαστικά δοχεία και γενικότερα είναι αδύνατο να περάσει μια μέρα χωρίς να συναντήσουμε κάποιο είδος πλαστικού. Αυτή η μεγάλη συνειδητοποίηση του πόσο μέσα στην ζωή μας έχουν εισέλθει τα πλαστικά ωστόσο, δεν μένει χωρίς επακόλουθα.

Το πλαστικό αποτελεί πλέον έναν από τους βασικότερους παράγοντες μόλυνσης του περιβάλλοντος και των οργανισμών μας, με συνεχώς νέες έρευνες να γνωστοποιούν την ζημιογόνα επιρροή τους. Από τον αέρα και τους ωκεανούς, έως τα ζώα και τους οργανισμούς μας, το πλαστικό παρά την χρηστικότητά του και το μικρό κόστος παραγωγής του, συγκεντρώνει καταστροφικές επιπτώσεις για όλους μας.

Η εποχή του πλαστικού

Ο 20ός αιώνας έφερε μια επανάσταση στην παραγωγή πλαστικών: την έλευση των εξ ολοκλήρου συνθετικών πλαστικών. Μέχρι τότε το πλαστικό υπήρχε μεν στις ζωές των ανθρώπων, αλλά μέσω διαφορετικών υλικών. Τα φυσικά πλαστικά, όπως το κέρατο, το κέλυφος χελώνας, το κεχριμπάρι και το καουτσούκ, δουλεύονταν για την ακρίβεια από την αρχαιότητα. Τα κέρατα των ζώων, εύπλαστα όταν θερμαίνονται, χρησιμοποιούνταν για πολλούς σκοπούς και προϊόντα, από μενταγιόν μέχρι μαχαιροπήρουνα. Μάλιστα, η βιομηχανία κατασκευής χτενών ήταν μια από τις μεγαλύτερες εφαρμογές που είχε το κέρατο τον 19ο αιώνα. Μέχρι όμως τα μέσα του 19ου αιώνα, μετά τη βιομηχανοποιημένη παραγωγή αγαθών, ορισμένα υλικά ζωικής προέλευσης είχαν γίνει όλο και πιο σπάνια. Οι ελέφαντες κινδύνευαν να εξαφανιστούν, αν συνεχιζόταν η ζήτηση για το ελεφαντόδοντό τους, που χρησιμοποιούνταν σε αντικείμενα από τα πλήκτρα του πιάνου μέχρι τις μπάλες του μπιλιάρδου. Η ίδια μοίρα περίμενε και ορισμένα είδη χελώνας, το κέλυφος της οποίας αξιοποιήθηκε για χτένες.

Οι φυσικοί τρόποι αυτοί ήταν τελικά καθόλου βιώσιμοι, ειδικά όσο μεγάλωνε η παραγωγή των προϊόντων. Λύση στο πρόβλημα - οξύμωρο αν σκεφτούμε που έχουμε φτάσει σήμερα - έδωσε ο Βέλγος χημικός και έμπορος, Leo Baekeland, ο οποίος δημιούργησε το πρώτο πλήρως συνθετικό πλαστικό το 1907. Η εφεύρεσή του, την οποία βάφτισε Μπακελίτη, συνδύαζε δύο χημικές ουσίες, τη φορμαλδεΰδη και τη φαινόλη. Μετά από τις πρώτες κιόλας χρήσεις του από τις παραγωγικές μονάδες, ο βακελίτης προκάλεσε μια καταναλωτική έκρηξη σε προσιτά αλλά και ιδιαίτερα επιθυμητά προϊόντα. Είχε μια σκούρα καφέ, ξύλινη εμφάνιση και μπορούσε ταυτόχρονα εύκολα να παραχθεί μαζικά, καθιστώντας το ιδανικό για να φέρει νέες σχεδιαστικές τάσεις, όπως η Art Deco, στις μάζες.

Στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, οι βιομηχανίες πετρελαίου και χημικών προϊόντων άρχισαν να σχηματίζουν συμμαχίες με εταιρείες όπως η Dow Chemicals, η ExxonMobil, η DuPont και η BASF. Αυτές οι εταιρείες εξακολουθούν να είναι οι κύριοι παραγωγοί ρητινών πρώτων υλών για τη βιομηχανία πλαστικών σήμερα. Αυτό ήταν μόνο η αρχή. Σταδιακά οι εφευρέσεις του πλαστικού ακολουθούσαν η μια την άλλη, με αποκορύφωμα το 1933 όπου δημιουργήθηκε η ουσία πολυαιθυλένιο, η οποία αποτέλεσε θαυματουργό υλικό, ισχυρό, εύκαμπτο και ανθεκτικό στη θερμότητα. Στην αρχή χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά σύντομα ακολούθησαν καταναλωτικά προϊόντα, από την πλαστική σακούλα για ψώνια και το Tupperware μέχρι τις τεχνητές αρθρώσεις ισχίου και γόνατος. Το ακολούθησαν και άλλες “πλαστικές επιτυχίες” όπως το Nylon και το Teflon.

Από χρήσιμο εργαλείο σε δηλητηριώδη ουσία

Οι χημικές ιδιότητες που έχουν καταστήσει το πλαστικό ένα απίστευτα χρήσιμο και ανθεκτικό υλικό, είναι οι ίδιες που καθιστούν επίσης δύσκολη την απόρριψή και αποσύνθεση του. Εδώ θα πούμε το γνωστό: ορισμένοι τύποι χρειάζονται χιλιάδες - ακόμη και δεκάδες χιλιάδες - χρόνια για να αποικοδομηθούν σε χώρους υγειονομικής ταφής.

Αποτέλεσμα είναι τα πλαστικά και κυρίως τα μικροπλαστικά να εμφανίζονται πλέον παντού στο περιβάλλον μας και όχι μόνο. Από τον πάτο της θάλασσας, εκεί όπου οι επιστήμονες ανακαλύπτουν συνεχώς τέτοιες μικροίνες και στα στομάχια των ψαριών και των θαλάσσιων ζώων, μέχρι τον πλακούντα των γυναικών. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν πριν περίπου 3 χρόνια τα πρώτα σωματίδια από μικροπλαστικά στον πλακούντα μωρών που ήταν ακόμα στον κοιλιά εγκύων γυναικών. Το φαινόμενο αυτό επεκτείνεται και στο υπόλοιπο σώμα, αφού πριν ένα αντίστοιχο διάστημα, ανακαλύφθηκαν νανοσωματίδια πλαστικού και σε ανθρώπινα όργανα, όπως πνεύμονες, συκώτι, νεφρά και σπλήνα.

Η εύρεσή τους όμως μέσα μας και έξω μας δεν αποτελεί ένα απλό γεγονός. Σήμερα, η παραγωγή και η χρήση του πλαστικού εξακολουθεί να βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδό της, αλλά τα στοιχεία για την ανακύκλωση δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικά. Πιο συγκεκριμένα, μόνο το 10% περίπου του πλαστικού που παράγουμε ανακυκλώνεται σήμερα. Αρχική συνέπεια είναι η καταστροφή της άγριας ζωής, με την πλαστική ρύπανση να απειλεί τη θαλάσσια ζωή και τα οικοσυστήματα. Τα πλαστικά αντικείμενα προκαλούν τεράστιες ζημιές στα ζώα όταν αυτά έρχονται σε επαφή ή τα καταπίνουν, οι οποίες περιλαμβάνουν ασφυξία, παγίδευση, σχισίματα, μολύνσεις και εσωτερικές κακώσεις.

Στους ανθρώπους η επαφή είναι επίσης επικίνδυνη. Όπως προαναφέρθηκε, τα μικροπλαστικά έχουν γίνει πλέον μέρος της τροφικής αλυσίδας και έχουν βρεθεί παντού: στο πόσιμο νερό, στο αλάτι, στη μπύρα και στο χώμα όπου καλλιεργούμε τα λαχανικά μας. Η εξίσωση είναι απλή από εκεί και έπειτα. Αυτές οι ουσίες που καταναλώνουμε άθελά μας, μπορεί να προκαλέσουν πολλές δυσλειτουργίες στα όργανά μας και να μας δηλητηριάσουν. Επίσης, τα πλαστικά υλικά είναι καρκινογόνα και μπορούν να επηρεάσουν το ενδοκρινικό σύστημα του οργανισμού, προκαλώντας αναπτυξιακές, νευρολογικές, αναπαραγωγικές και ανοσολογικές διαταραχές. Ένας άλλος κίνδυνος για την υγεία δίνεται από τους τοξικούς ρύπους που συχνά συσσωρεύονται στην επιφάνεια του πλαστικού και στη συνέχεια μεταφέρονται στον άνθρωπο μέσω της κατανάλωσης θαλασσινών.

Ζώντας σε έναν κόσμο από πλαστικό

Αυτά τα δεδομένα σίγουρα είναι δυσοίωνα. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, πέρα από τις μεγάλες παραγωγικές μονάδες, οι λύσεις είναι στα χέρια μας. Ο περιορισμός της χρήσης του πλαστικού, η προτίμηση βιοδιασπώμενων ειδών, η εκμάθηση της μεθόδου της ανακύκλωσης και άλλοι αντίστοιχοι βιώσιμοι τρόποι, μπορούν σίγουρα να μετριάσουν το πρόβλημα και ξεκινούν από εμάς. Ας μην ξεχνούμε ότι το ζήτημα των πλαστικών είναι πολύ μεγαλύτερο από ότι νομίζουμε. Αφορά όλον τον πλανήτη και έχει επιπτώσεις όχι απλά στην οργανική μας λειτουργία, αλλά και στην οικονομία μας, μέσω σοβαρών προβλημάτων στον τουρισμό, την αλιεία και τις υδατοκαλλιέργειες.