Πώς ο Ζαμπέλιος θεμελίωσε τη θεωρία της ενότητας και συνέχειας του Ελληνικού Έθνους

Στη συνείδηση των περισσότερων Ελλήνων έχει θεμελιωθεί η άποψη ότι ο πρώτος που αναφέρθηκε στη συνέχεια του ελληνικού έθνους από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ήταν ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος. Σαφώς, ο Παπαρρηγόπουλος ήταν αυτός που με τη μνημειώδη «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» που έγραψε ήταν θεμελίωσε και τεκμηρίωσε αυτή την άποψη. Πριν από αυτόν όμως υπήρξαν και κάποιοι άλλοι που έκαναν μνεία στη συνέχεια του ελληνισμού. Κορυφαίος όλων, ο Λευκαδίτης λόγιος Σπυρίδων Ζαμπέλιος (1815-1881), ο οποίος ήταν ανάμεσα σε όσους κατακεραύνωσαν τον Φαλμεράικερ, έγραψε για αδιάλειπτη ύπαρξη του ελληνικού έθνους και ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο «ελληνοχριστιανικός». Στον σημαντικό, αλλά μάλλον άγνωστο στο αυτόν λόγιο θα αναφερθούμε στο σημερινό μας άρθρο.

Ποιος ήταν ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος;

Ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος ήταν λόγιος από τη Λευκάδα, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας ιταλικής καταγωγής. Ο πατέρας του Ιωάννης Ζαμπέλιος (1787-1856) ήταν δικαστικός, μέλος της Φιλικής Εταιρείας και δραματικός ποιητής, απόγονος οικογένειας που είχε αναδείξει στο παρελθόν σπουδαίους λόγιους και ιερωμένους. Ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη γενέτειρά του, όπου παρακολούθησε μαθήματα από τον Αθανάσιο Ψαλίδα και τον Ιταλό λόγιο Νανούντσι. Στη συνέχεια σπούδασε στην Ιόνιο Ακαδημία όπου γνωρίστηκε με τον Διονύσιο Σολωμό, τον πρωτοπόρο μεσαιωνολόγο και εκδότη του περιοδικού «Ελληνομνήμων» Ανδρέα Μουστοξύδη και, πιθανότατα, με τον Ανδρέα Κάλβο. Συνέχισε τις νομικές του σπουδές στην Μπολόνια και την Πίζα όπου ανακηρύχθηκε διδάκτορας.

Ταξίδεψε στη Γαλλία, στη Γερμανία, στη Μ. Βρετανία και την Τουρκία, συγκεντρώνοντας ιστορικό υλικό που αξιοποίησε αργότερα. Στη Χαϊλδεβέργη παρακολούθησε τις παραδόσεις του Hegel, κυρίως μαθήματα Φιλοσοφίας της Ιστορίας, τα οποία τον επηρέασαν στη διαμόρφωση της ιστορικής του σκέψης και στη διαμόρφωση της θεωρίας του, της «Ιστοριονομίας», την οποία εννοούσε κυρίως ως έρευνα των νόμων που καθορίζουν την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας. Το 1850 εκλέχθηκε βουλευτής του Μεταρρυθμιστικού Κόμματος στα Επτάνησα, όμως βασική του ενασχόληση ήταν η μελέτη της ιστορίας και της λογοτεχνίας. Ο Ζαμπέλιος συνεργάστηκε με τον Μουστοξύδη στη σύνταξη των πολιτικών εφημερίδων «Το Μέλλον» (εκδιδόταν στη Ζάκυνθο από το 1849 ως το 1851) και «Πατρίς» (εκδιδόταν στην Κέρκυρα επίσης μεταξύ 1849-1851). Και οι δύο εφημερίδες ήταν όργανα της παράταξης των Μεταρρυθμιστών.

Πώς ο Ζαμπέλιος αποδόμησε τον Φαλμεράιερ

Ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος ασχολήθηκε ενεργά με την ανασκευή των απόψεων του Φαλμεράιερ. Το 1852 δημοσίευσε στην Κέρκυρα τα «Άσματα δημοτικά της Ελλάδας. Εκδοθέντα μετά μελέτης ιστορικής περί μεσαιωνικού ελληνισμού». Το έργο αυτό είχε εντυπωσιακό πρόλογο εξακοσίων σελίδων (!). Αποτέλεσε τον πρόδρομο των βυζαντινών σπουδών στην Ελλάδα και το μανιφέστο της ελληνορθόδοξης ιδεολογίας του 19ου αιώνα. Εφαρμόζοντας το σχήμα της εγελιανής «Ιδέας» στη φιλοσοφία της ιστορίας του Ελληνικού Έθνους, θεμελίωσε την ενότητα και τη συνέχεια του ελληνικού πολιτισμού επί τρεις χιλιετίες με ένα απριόρι φιλοσοφικό σχήμα. Το 1857, μετά την εγκατάστασή του στην Αθήνα δημοσίευσε ένα ακόμα σημαντικό και ογκώδες έργο του με τίτλο «Βυζαντιναί Μελέται». Περί πηγών «νεοελληνικής εθνότητας από Η’ άχρι(=μέχρι) Ι’ εκατονταετηρίδος μ.Χ. όπου ανέπτυξε τις ιδέες για την ενότητα της ελληνικής φυλής.

Άλλα έργα του Σπυρίδωνος Ζαμπέλιου

Το 1859 ο Ιάκωβος Πολυλάς εξέδωσε τα «Ευρισκόμενα» του Διονύσιου Σολωμού. Ο Ζαμπέλιος δημοσίευσε το φυλλάδιο «Πόθεν η κοινή λέξις τραγουδώ; Σκέψεις περί ελληνικής ποιήσεως» το ίδιο έτος, όπου επιχειρούσε να δώσει τα κύρια χαρακτηριστικά του ελληνικού λυρισμού από την αρχαιότητα ως την εποχή του. Καθώς κατέληξε σε αρνητική αξιολόγηση της σολωμικής ποίησης ενεπλάκη σε φιλολογική διένεξη με τον Πολυλά.

Με βάση τις ιστοριοδιφικές του μελέτες και θέλοντας να τονώσει το εθνικό φρόνημα, ο Ζαμπέλιος έγραψε δύο ιστορικά μυθιστορήματα: «Ιστορικά σκηνογραφήματα» (1860) και

«Οι κρητικοί γάμοι, ανέκδοτων επεισόδιον της κρητικής ιστορίας επί Βενετών (1570)», το οποίο εκδόθηκε στο Τορίνο το 1871). Έγραψε επίσης στα ιταλικά, το μυθιστόρημα «Αναμνήσεις μοναχής» (Τορίνο 1873), το οποίο εγκωμιάστηκε από τους Ιταλούς κριτικούς και αγαπήθηκε από το ιταλικό κοινό. Στον Ζαμπέλιο αποδίδεται το ιστορικό δράμα «Μιχαήλ Παλαιολόγος» (Ζάκυνθος, 1849), από το οποίο όμως σώζονται μόνο μερικά αποσπάσματα.

Αξιολόγηση του έργου του Σ. Ζαμπέλιου

Ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος διέθετε οξύ κριτικό νου και πρωτοτυπία σκέψεων. Είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο «ελληνοχριστιανικός», διαχώρισε τη λαϊκή από τη λόγια παράδοση και συνέλαβε αποφασιστικά στην αποκατάσταση του Βυζαντίου σε μια εποχή που χαρακτηριζόταν από την ιδεολογική χρήση της αρχαιολατρίας, τον γλωσσικό αρχαϊσμό και τον κλασικισμό. Με τα λογοτεχνικά του έργα ο Ζαμπέλιος, που χρησιμοποίησε και το ψευδώνυμο Διον. Νεκταρόπουλος προσπάθησε να προσελκύσει τους αναγνώστες του για διδακτικούς, αλλά και εθνικούς σκοπούς.

Το 1870 εγκαταστάθηκε στο Λιβόρνο της Ιταλίας, όπου και έζησε ως τον θάνατό του (1881) Σύμφωνα με άλλη εκδοχή πέθανε στην Ελβετία.Το μόνο, ίσως «κακό» για τον Ζαμπέλιο είναι ότι λόγω της πολυπραγμοσύνης του δεν μπόρεσε να ξεχωρίσει ιδιαίτερα σε κάποιον από τους τομείς με τους οποίους ασχολήθηκε.



Πηγές: «ΛΕΞΙΚΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ», Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ 2007

«ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ», ΤΟΜΟΣ 3, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ