Οι λόφοι της Αθήνας και τα ονόματά τους

Με ένα από τα αγαπημένα μας θέματα, τα τοπωνύμια, θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας άρθρο και συγκεκριμένα με την προέλευση των ονομάτων των περισσότερων λόφων της Αθήνας. Σκεφθήκαμε να κάνουμε ένα διάλειμμα από τα αμιγώς ιστορικά άρθρα και να δώσουμε κάποια στοιχεία για τους λόφους που είναι γνωστοί σε όλους τους Αθηναίους και όχι μόνο…

Αρδηττός
Ο Αρδηττός είναι λόφος που βρίσκεται πάνω από το Παναθηναϊκό Στάδιο. Έχει ύψος 133 μ. Κατά την αρχαιότητα ήταν το δεύτερο, μετά την Ακρόπολη, ύψωμα που συγκέντρωνε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον με τους εκεί ναούς. Το όνομά του το πήρε από τον μυθικό ήρωα Αρδήττη που με τα κηρύγματα του κατόρθωνε να διαλύει τις διχόνοιες των Αθηναίων. Μερικοί από τους ναούς που υπήρχαν εκεί ήταν: το Ιερό της Τύχης, το Ιερό του Πανός στις πλαγιές του λόφου, το Ιερό της Εκάτης, ο μεγάλος ναός της Ήρας και ο ναός του Ιλισού τα θεμέλια του οποίου βρέθηκαν σε ανασκαφές του 1897.

Για τον Αρδηττό υπήρχαν πολλές παραδόσεις. Μία από αυτές έλεγε ότι εκεί οι Αθηναίοι είχαν σκοτώσει και τον βασιλιά τους τον Κόδρο.

Λυκαβηττός
Ο Λυκαβηττός είναι λόφος της Αθήνας με ύψος 277 μέτρα. Στην κορυφή του βρίσκεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου. Η ονομασία είναι αρχαία και επανήλθε τον 19ο αιώνα από Έλληνες και ξένους φιλολόγους. Σημαίνει τους κρίνους της ίριδας, τα γνωστά σήμερα ζαμπάκια από τα οποία ήταν γεμάτος ο λόφος. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, η ονομασία έχει σχέση με τη λέξη λυκαυγές και σήμαινε «το βουνό του Λυκαυγούς» επειδή από τη θέση της αρχαίας Αθήνας προς την κατεύθυνσή του έβλεπαν οι κάτοικοί της με το χάραμα της αυγής να διαγράφεται το αμυδρό φως τ’ ουρανού εκείνη την ώρα. Ο Κ. Μπίρης υποστηρίζει ότι πιο βάσιμη επιστημονικά είναι η άποψη ότι πρόκειται για προελληνικό όνομα το οποίο στη γλώσσα των Πελασγών ήταν Λουκαμπεττού και σήμαινε «μαστοειδές ύψωμα».

Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου υπάρχει στον Λυκαβηττό από τον Μεσαίωνα. Μετά τα μέσα του 19ου αιώνα εγκαταστάθηκε σ’ ένα κελί ο ιερομόναχος Εμμανουήλ Λουλουδάκης που ανακαίνισε την εκκλησία και τον αυλόγυρό της. Το 1901 ο χτίστης Κουκάς που έμενε στην ανατολική πλαγιά του λόφου έχτισε εθελοντικά, με τη βοήθεια του Δήμου της Αθήνας το ανάλημμα (προστατευτικό τοίχο) της πλευράς αυτής και επέκτεινε τον αυλόγυρο του ναού. Επίσης ανήγειρε το υψηλό κωδωνοστάσιο του ναού.

Λόφος Στρέφη
Λόφος που βρίσκεται βορειοδυτικά του Λυκαβηττού στη συνοικία Νεαπόλεως. Παλιά, στον λόφο αυτόν υπήρχαν λατομεία. Το όνομά του προήλθε από την οικογένεια Στρέφη στην ιδιοκτησία της οποίας περιήλθε ο λόφος στο τέλος της βασιλείας του Όθωνα. Απαλλοτριώθηκε από το Δημόσιο και το 1914 παραχωρήθηκε στον Δήμο Αθηναίων που τον διαμόρφωσε σε δημόσιο κήπο. Η έκταση του λόφου είναι περίπου 40 στρέμματα.

Λόφος Φινοπούλου
Πρόκειται για λόφο του Δήμου Αθηναίων κοντά στο πεδίο του Άρεως που περικλείεται από τις οδούς Βαλτινών, Καλλίστης και Μομφεράτου. Το όνομα του λόφου προήλθε από το επώνυμο παλιού Αθηναίου που αγόρασε κάποτε την περιοχή και άρχισε να χτίζει στην κορυφή του ηρώο, μιμούμενος αρχαίο ναό.

Ο Λόφος του Φιλοπάππου
Ο Λόφος του Φιλοπάππου ήταν γνωστός στην αρχαιότητα ως Λόφος των Μουσών. Βρίσκεται ανατολικά της Πνύκας και νοτιοδυτικά της Ακρόπολης. Η ονομασία του οφείλεται στο ότι ήταν αφιερωμένος στις Μούσες. Η άποψη ότι έλαβε το όνομα αυτό από τον Μουσαίο, ποιητή και μαθητή του Ορφέα ο οποίος σύμφωνα με κάποια ελληνορωμαϊκή παράδοση, είχε ενταφιαστεί εκεί, θεωρείται λανθασμένη.

Ο λόφος μετονομάστηκε σε Λόφο του Φιλοπάππου λόγω του μνημείου που ανεγέρθηκε εκεί από τους Αθηναίους μεταξύ 114- 119 μ.Χ. στη μνήμη του Γάιου Ιούλιου Αντίοχου Φιλοπάππου, ύπατου και άρχοντα της Αθήνας επί ρωμαιοκρατίας. Εκτός από το μνημείο αυτό, στον λόφο σώζονται λείψανα πύργου από τα οχυρά του Δημήτριου του Πολιορκητή (229 π.Χ.) καθώς και πολλά ερείπια κατοικιών, πηγάδια και δεξαμενές σκαλισμένα στον βράχο της δυτικής πλευράς του λόφου. Απομεινάρια σπιτιών σώζονται και στην ανατολική πλευρά του λόφου (Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ, Έκδοση 2005).

Τουρκοβούνια
Η πιο ψηλή λοφοσειρά και η πλέον εκτεταμένη στο λεκανοπέδιο της Αττικής είναι τα Τουρκοβούνια. Έχουν υψόμετρο 337 μέτρα και χωρίζουν το λεκανοπέδιο σε ανατολικό και δυτικό. Σύμφωνα με τη Βικιπαίδεια, στην αρχαιότητα ονομάζονταν Αγχεσμός και αργότερα Λυκοβούνια. Το όνομα Αγχεσμός όμως αποδίδεται σύμφωνα με τον Γ. Καιροφύλλα και στον Λυκαβηττό. Κατά τη Βικιπαίδεια και πάλι, το όνομα Τουρκοβούνια δόθηκε στη λοφοσειρά είτε επειδή υπήρχε εκεί τουρκικό νεκροταφείο είτε επειδή εκεί στρατοπέδευαν οι άνδρες του Τούρκου πασά Ομάρ πριν την απελευθέρωση της Αθήνας από τους Τούρκους. Ο Κ. Μπίρης και ο Γ. Καιροφύλας υιοθετούν μια τελείως διαφορετική άποψη. Σύμφωνα με αυτή, ίσχυε στα χρόνια της τουρκοκρατίας η αρχή ότι «τόπος όπου δεν πιάνει αλέτρι (δηλ. δεν είναι καλλιεργήσιμος) δεν μπορεί να αποτελεί ιδιωτική κτήση αλλά ανήκει αποκλειστικά στο κράτος». Επρόκειτο για διάταξη που υπήρχε και στο Ρωμαϊκό και το Βυζαντινό Δίκαιο. Αφορούσε δε βραχώδη εδάφη, κορυφές βουνών, κοίτες ποταμών και χειμάρρων κ.ά.

Σε συμβόλαια της τελευταίας περιόδου της τουρκοκρατίας τα όμορα οικόπεδα μεταβιβαζομένων ιδιωτικών κτημάτων χαρακτηρίζονται ως «Τούρκικα», ειδικά δε τα μη καλλιεργήσιμα υψώματα (όπως π.χ. αυτό στα όρια των Δήμων Νίκαιας και Κερατσινίου) ως Τουρκοβούνι. Η γειτνίαση των Τουρκοβουνίων με την Αθήνα, η μεμονωμένη έξαρσή τους στην πεδιάδα της Αθήνας μέσα στο πλήθος των ιδιόκτητων κτημάτων των υψωμάτων της που ήταν «τουρκικά», η συχνή χρήση του όρου, καθώς πολλοί Αθηναίοι και μοναστήρια αθηναϊκά είχαν κτήματα όμορα (γειτονικά, που συνόρευαν) με τα τουρκικά εδάφη των λόφων αυτών συντέλεσαν στην καθολική επικράτηση του όρου «Τουρκοβούνια» ως τοπωνυμίου.

Πηγές: ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΙΡΟΦΥΛΑ, «ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ, ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΕΡΙΧΩΡΩΝ», Εκδόσεις ΦΙΛΙΠΠΟΤΗ, Αθήνα, 1995. ΚΩΣΤΑ Η. ΜΠΙΡΗ, «ΑΙ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ», Γ’ ΕΚΔΟΣΗ, ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2006

Ειδήσεις σήμερα:

Εθισμένος στην πορνογραφία δήλωσε ο κομμωτής με τις κρυφές κάμερες στα Βριλήσσια

Νέα καταγγελία για το ινστιτούτο της απάτης: «Τα μάγουλά μου πέτρωσαν, είχα αφόρητους πόνους»

Αδιανόητο έγκλημα στη Βραζιλία: Κρέμασε την 4χρονη ανιψιά του επειδή έκλαιγε αφού τη βίασε!