Η βιολογία της θλίψης: Γιατί είναι τόσο σημαντικό να εκφράζουμε τα αρνητικά συναισθήματα

Πού είναι ικανή να μας οδηγήσει η θλίψη; Tην Uma Therman στο Kill Bill, το πένθος για την αδικοχαμένη κόρη της, την οδήγησε να αναζητήσει εκδίκηση και να σκοτώσει ένα μάτσο εκτελεστές. Αντίστοιχα και την Frances McDormand στο Three Billboards Outside Ebbing, Missouri, η οποία τοποθέτησε τεράστιες διαφημιστικές πινακίδες κατηγορώντας την τοπική αστυνομία ότι αδιαφόρησε για την υπόθεση δολοφονίας της κόρης της. Εκατοντάδες ταινίες που περιστρέφονται γύρω από την απώλεια και την θλίψη ή το πένθος, μας δείχνουν τους πρωταγωνιστές να πασχίζουν να διαχειριστούν αυτά τα συναισθήματα, συνήθως καταφεύγοντας σε ακραίες συμπεριφορές. Σίγουρα εμείς δεν αντιδράμε τόσο έντονα όσο αυτοί οι φανταστικοί χαρακτήρες, αλλά μοιραζόμαστε ένα κοινό μαζί τους: την άρνηση να εκφράσουμε την θλίψη μας.

Μεγαλώνοντας σε μια κοινωνία που μας διδάσκει να αποφεύγουμε και να συντομεύουμε το πένθος, οι περισσότεροι αντιλαμβανόμαστε πολύ αργότερα στη ζωή μας, την σημασία της συναισθηματικής απελευθέρωσης. Γιατί όμως είναι τόσο σημαντικό να πενθούμε και να νιώθουμε θλίψη και πώς αυτή επηρεάζει την ψυχική και σωματική μας υγεία;

Τι είναι η θλίψη;

«Η θλίψη δεν είναι διαταραχή, ασθένεια ή σημάδι αδυναμίας. Είναι μια συναισθηματική, σωματική και πνευματική αναγκαιότητα, το τίμημα που πληρώνεις για την αγάπη. Η μόνη θεραπεία για τη θλίψη είναι να πενθήσετε» είχε πει κάποτε ο συγγραφέας Earl Grollman. Η αλήθεια είναι ότι το πένθος είναι ένα φυσικό και απαραίτητο μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Μπορούμε να την εκλάβουμε ως μια διαδικασία που μας επιτρέπει να περιηγηθούμε στα πολύπλοκα συναισθήματα που συνοδεύουν την απώλεια, διευκολύνοντας τη αποδοχή της.

Οι επιστήμονες βέβαια γνωρίζουν ότι η θλίψη δεν είναι μόνο ψυχολογική, αλλά και σωματική. Εξηγούν ότι προκαλεί τον εγκέφαλο να στείλει έναν καταρράκτη ορμονών του στρες και άλλων σημάτων στο καρδιαγγειακό και το ανοσοποιητικό μας σύστημα, γεγονός που μπορεί τελικά να αλλάξει τον τρόπο λειτουργίας αυτών των συστημάτων. Αν λοιπόν δεν βρούμε εποικοδομητικούς τρόπους να την εκφράσουμε, η θλίψη μπορεί να συσσωρευτεί με την πάροδο του χρόνου - κάτι σαν χύτρα ταχύτητας - και τελικά να επεκταθεί σε άλλες πτυχές της ζωής μας, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει όχι μόνο τη διάθεσή μας και την καθημερινή μας λειτουργία, αλλά και τη σωματική μας υγεία. Πιο συγκεκριμένα, σε μια ανασκόπηση 20 μελετών, που δημοσιεύθηκε το 2020, τα άτομα που σημείωσαν υψηλότερη βαθμολογία σε ψυχολογικές μετρήσεις πένθους, είχαν επίσης υψηλότερα επίπεδα ορισμένων ορμονών του στρες, όπως η κορτιζόλη και η επινεφρίνη. Με την πάροδο του χρόνου, αυτές οι ορμόνες μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων καθώς και διαβήτη, καρκίνου, αυτοάνοσων παθήσεων και κατάθλιψης και άγχους.

Αν και με βάση τα παραπάνω πολλοί ειδικοί επισημαίνουν ότι η εξωτερίκευση των της θλίψης μπορεί να οδηγήσει σε μια καλύτερη σωματική και ψυχική υγεία, σε πολλές κοινωνίες, υπάρχει μια άγραφη προσδοκία για την απόκρυψη των αρνητικών αυτών συναισθημάτων, διαιωνίζοντας έτσι μια κουλτούρα σιωπής γύρω από το θέμα. Αυτή η αποσιώπηση έχει συχνά τις ρίζες της στη δυσφορία που περιβάλλει το θάνατο, στον φόβο της ευαλωτότητας ή στην κοινωνική πίεση για τη «διατήρηση της ψυχραιμίας». Δυστυχώς, αυτή η αποστροφή προς την έκφραση του πένθους μπορεί τελικά να συμβάλει στην έλλειψη κατανόησης και ενσυναίσθησης, αφήνοντας μας να παλεύουμε με τα συναισθήματά μας απομονωμένοι.

Ένα ταξίδι προς την ψυχική επούλωση

Η έκφραση της θλίψης είναι ζωτικής σημασίας για διάφορους λόγους. Πρώτον, χρησιμεύει ως μια καθαρτική εκτόνωση, επιτρέποντας στα άτομα να αντιμετωπίσουν και να επεξεργαστούν τα έντονα συναισθήματα. Δεύτερον, η έκφραση της θλίψης προάγει τη σύνδεσή μας με άλλους που μπορεί να βιώνουν παρόμοια συναισθήματα. Οι κοινές εμπειρίες δημιουργούν μια αίσθηση κατανόησης και υποστήριξης, μειώνοντας την απομόνωση που συχνά αισθάνεται κανείς σε περιόδους απώλειας. Ωστόσο ίσως το πιο σημαντικό της στοιχείο είναι ότι αποτελεί ένα ουσιαστικό βήμα προς την αποδοχή και την προσαρμογή σε μια διαφορετική, νέα πραγματικότητα.

Η διαδικασία του πένθους ποικίλλει ωστόσο σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των ατόμων, περιλαμβάνοντας μια σειρά συναισθημάτων όπως θλίψη, θυμό, ενοχή, ακόμη και στιγμές ανακούφισης. Δεν υπάρχει πεπατημένη οδός, καθώς η έκφραση του πένθους δεν είναι γραμμική, αλλά αντίθετα, είναι ένα δυναμικό και συνεχές ταξίδι που εκτυλίσσεται μοναδικά για κάθε άτομο. Παρά την διαφοροποίησή της βέβαια, υπάρχουν κάποια κοινά σημεία, τα οποία ονομάζονται τα πέντε στάδια του πένθους. Πιο συγκεκριμένα, η ψυχίατρος Elisabeth Kübler-Ross εισήγαγε την έννοια των "πέντε σταδίων του πένθους" στο θεμελιώδες έργο της για το θάνατο και την αποδοχή. Αυτά τα στάδια - άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη και αποδοχή - παρέχουν ένα πλαίσιο για την κατανόηση της συναισθηματικής διαδρομής που διανύουν τα άτομα όταν έρχονται αντιμέτωπα με την απώλεια. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτά τα στάδια δεν είναι γραμμικά και μπορεί να επανεξεταστούν ή να βιωθούν με διαφορετική σειρά.

Επιτρέποντας στον εαυτό μου να νιώθει θλίψη

«Τίποτα που μας θλίβει δεν μπορεί να χαρακτηριστεί μικρό- σύμφωνα με τους εξωτερικούς νόμους της αναλογίας, η απώλεια μιας κούκλας από ένα παιδί και η απώλεια ενός στέμματος από έναν βασιλιά είναι γεγονότα του ίδιου μεγέθους» έγραφε στο βιβλίο του «Ποιο ήταν το όνειρο;» ο Μαρκ Τουέιν. Αυτό σημαίνει ότι όσο μικρό ή μεγάλο το γεγονός που μας προκαλεί θλίψη, αξίζει να το τιμήσουμε και να το αναγνωρίσουμε, καθώς το να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να θρηνήσει είναι μια σημαντική και απαραίτητη διαδικασία για την αποδοχή. Και επειδή κατανοούμε ότι ζούμε σε μια κοινωνία που απορρίπτει συχνά αυτά τα συναισθήματα, ακολουθούν ορισμένα βήματα και προτάσεις που θα σας βοηθήσουν να αφήσετε τον εαυτό σας να νιώσει θλίψη:

• Αναγνωρίστε τα συναισθήματά σας: Αναγνωρίστε και αποδεχτείτε ότι είναι εντάξει να αισθάνεστε μια σειρά συναισθημάτων, συμπεριλαμβανομένης της θλίψης, του θυμού, της ενοχής ή ακόμη και της ανακούφισης. Κατανοήστε ότι το πένθος είναι μια φυσική αντίδραση στην απώλεια και ότι η διαδικασία πένθους κάθε ανθρώπου είναι μοναδική.

• Δημιουργήστε χώρο για το πένθος: Αφιερώστε ειδικό χρόνο και χώρο για να επεξεργαστείτε τα συναισθήματά σας. Αυτό θα μπορούσε να γίνει μέσω ημερολογίου, διαλογισμού ή απλά επιτρέποντας ήσυχες στιγμές για περισυλλογή. Επιτρέψτε στον εαυτό σας να εκφράσει τα συναισθήματά σας με τρόπο που σας φαίνεται άνετος και αυθεντικός.

• Αναζητήστε υποστήριξη: Απευθυνθείτε σε φίλους, στην οικογένεια ή σε μια ομάδα υποστήριξης. Το να μοιραστείτε τα συναισθήματά σας με άλλους που έχουν βιώσει παρόμοιες απώλειες μπορεί να σας παρηγορήσει σε μεγάλο βαθμό. Εξετάστε επίσης το ενδεχόμενο να μιλήσετε με έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας, όπως έναν θεραπευτή ή σύμβουλο, ο οποίος μπορεί να σας προσφέρει καθοδήγηση και υποστήριξη.

• Εκφράστε τα συναισθήματά σας: Κλαίτε αν νιώθετε την ανάγκη να κλάψετε. Τα δάκρυα μπορεί να είναι μια φυσική και καθαρτική απελευθέρωση των συσσωρευμένων συναισθημάτων. Βρείτε δημιουργικούς τρόπους να εκφράσετε τα συναισθήματά σας, όπως μέσω της τέχνης, της γραφής ή της μουσικής. Αυτές οι διέξοδοι μπορούν να προσφέρουν ένα μη λεκτικό μέσο επεξεργασίας του πένθους.

• Φροντίστε τον εαυτό σας σωματικά: Το πένθος μπορεί να είναι σωματικά και συναισθηματικά εξαντλητικό. Βεβαιωθείτε ότι φροντίζετε τις βασικές σας ανάγκες, όπως να κοιμάστε αρκετά, να τρώτε θρεπτικά γεύματα και να ασκείστε ήπια άσκηση.

• Θέστε ρεαλιστικές προσδοκίες: Κατανοήστε ότι το πένθος δεν είναι μια γραμμική διαδικασία και ότι δεν υπάρχει "σωστός" τρόπος για να πενθήσετε. Δώστε στον εαυτό σας τον χρόνο και τον χώρο που χρειάζεστε και κάντε υπομονή με το δικό σας ταξίδι αποδοχής. Αποφύγετε επίσης να θέτετε μη ρεαλιστικές προσδοκίες για το πώς "πρέπει" να αισθάνεστε ή πόσο χρόνο θα χρειαστεί η διαδικασία του πένθους.