Δωδεκάνησα: Η ιταλοτουρκική συμφωνία που θέλει να ξεχάσει η Άγκυρα - Ποιες είναι οι ελληνικές βραχονησίδες

Παρά τα «ήρεμα νερά» στις ελληνοτουρκικές σχέσεις το τελευταίο χρονικό διάστημα, η Τουρκία δεν παύει να παραμένει ακλόνητη στις απαράδεκτες θέσεις και αξιώσεις της με αιχμή του δόρατος την αποστρατικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και την Α0Ζ, με επίκεντρο το Καστελλόριζο και τα γειτονικά νησιά του.

Ένα από τα έωλα επιχειρήματα των Τούρκων, είναι πως η Ιταλοτουρκική Συνθήκη (4 Ιανουαρίου 1932) για τα Δωδεκάνησα, ειδικότερα το Πρωτόκολλο που τη συνόδευε και υπογράφηκε λίγους μήνες αργότερα, στις 28 Δεκεμβρίου 1932, δεν επικυρώθηκε από την τουρκική Εθνοσυνέλευση και δεν κατατέθηκε στη γραμματεία της Κοινωνίας των Εθνών.

Έχουμε αναφερθεί και στο παρελθόν στην Ιταλοτουρκική Συνθήκη του 1932. Σήμερα θα παραθέσουμε περισσότερα στοιχεία και ένα ντοκουμέντο. Το πρωτότυπο κείμενο της Συνθήκης, όπου φαίνεται καθαρά ότι έχει κατατεθεί στην Κοινωνία των Εθνών με «Αριθμό Αποδοχής» 3191.

Το πρωτότυπο κείμενο της Συνθήκης είχε την καλοσύνη να μας στείλει ο κύριος Νίκος Φαρμακίδης από τη Ρόδο, τον οποίο και ευχαριστούμε θερμά. Ο κύριος Φαρμακίδης μας είχε στείλει και το ιταλικό έγγραφο του 1936, που είχε δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της γειτονικής χώρας και στο οποίο αναφερόταν ρητά ότι τα Ίμια είναι ιταλικά και συνεπώς, μετά την παραχώρηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, τα νησιά ανήκουν στη χώρα μας.

Πώς φτάσαμε στην Ιταλοτουρκική συνθήκη του 1932;

Το καθεστώς της ιταλικής κυριαρχίας στα Δωδεκάνησα κατοχυρώθηκε συμβατικά με βάση τους όρους της Συνθήκης της Λωζάννης. Σύμφωνα με το άρθρο 15, η Τουρκία παραιτήθηκε υπέρ της Ιταλίας, από κάθε δικαίωμα και τίτλο στα νησιά Αστυπάλαια, Ρόδο, Χάλκη, Κάρπαθο, Κάσο, Τήλο, Νίσυρο, Καλυμνο, Λέρο, Πάτμο, Λειψούς, Σύμη, Κω και «των νησίδων των εξ αυτών εξαρτώμενων», καθώς και επί του Καστελλόριζου. Σε εφαρμογή της διάταξης αυτής, οι Ιταλοί ενέταξαν ονομαστικά στη σφαίρα του εσωτερικού ιταλικού δικαίου κάθε νησί και νησαίο έδαφος γενικότερα. Μετά την αρχική παραχώρηση των Δωδεκανήσων στην Ιταλία το 1923, υπήρξε μόνο μία εκκρεμότητα μεταξύ της Ιταλίας και της Τουρκίας. Η συνοριακή γραμμή στην περιοχή του Καστελλόριζου με την απέναντι τουρκική ακτή και το μέλλον της νησίδας Καρά- Αντά που βρίσκεται στη χερσόνησο της Αλικαρνασσού. Οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις δύο χώρες άρχισαν στις 27 Σεπτεμβρίου 1927 και στις 30 Μαΐου 1930, τα δύο μέρη, με ειδική συμφωνία (compromis) που άρχισε να ισχύει τον Αύγουστο του 1931, συμφώνησαν να υποβάλουν στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης το ζήτημα που προέκυψε από τη Συνθήκη της Λωζάννης σχετικά με τα χωρικά ύδατα του Καστελλόριζου και της απέναντι ακτής. Πριν όμως συζητηθεί το ζήτημα στη Χάγη επήλθε συμφωνία ανάμεσα στις δύο χώρες. Η νησίδα Στρογγύλη με τον φάρο της παρέμεινε στα Δωδεκάνησα, δηλαδή στην Ιταλία, ενώ η νησίδα Καρά- Αντά παραχωρήθηκε στην Τουρκία. Έτσι, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης στις 26 Ιανουαρίου 1933 κήρυξε την υπόθεση λήξασα.

Τι μεσολάβησε; Η Ιταλοτουρκική Συνθήκη (Σύμβαση) που υπογράφηκε στην άγκυρα στις 4 Ιανουαρίου 1932 και με την οποία καθορίστηκαν τα σύνορα των δύο χωρών στην περιοχή του Καστελλόριζου

Τη Συνθήκη αυτή παραθέτουμε αυτούσια (στο αγγλικό και γαλλικό της κείμενο). Φαίνεται ξεκάθαρα ότι έχει κατατεθεί στην Κοινωνία των Εθνών (Societe des Nations) με Αριθμό Αποδοχής Νο 3191 (στην κορυφή της πρώτης σελίδας). Ωστόσο, παραθέτουμε μεταφρασμένα τα τέσσερα πρώτα άρθρα της Συμφωνίας στα οποία υπάρχει ονομαστική αναφορά στα νησιά που δίνονται στην Ιταλία και σ’ εκείνα που παραχωρούνται στην Τουρκία.

Άρθρο 1: «Η ιταλική Κυβέρνηση αναγνωρίζει την κυριαρχία της Τουρκίας στις παρακάτω αναφερόμενες νησίδες: Βόλο (Τσατάλ-Αντά), Όχεντρα (Ουβέντιρε), Φουρνάκια, Κάτω Βόλο, Πρασούδι (νοτιοανατολικά του Κάτω Βόλου). Οι νησίδες του Τοχαταλότα, Πηγή, Ρετζίφ, Αγριελιά, Προυσεκλής (βράχος), Πάνω Μάκρη, Κάτω Μάκρη (περιλαμβανομένων και των βράχων), Μαραθών, Ρόκο Βουτσάκι, Ντά(τ)σια, Νησί της Ντά(τ)σιας, Πρασούδι (βόρεια της Ντάσιας), Αλιμεντάρα, Καραβόλα».

Άρθρο 2: «Η νησίδα του Καρά-Αντά που βρίσκεται εντός του Κόλπου του Μπουντρούμ (Αλικαρνασσού) θα ανήκει επίσης στην Τουρκία».

Άρθρο 3: «Αντίθετα, η τουρκική κυβέρνηση αναγνωρίζει της Ιταλίας επί των νησίδων που βρίσκονται μέσα στη ζώνη που ορίζεται από την περίμετρο του κύκλου που θα έχει ως κέντρο τον θόλο της εκκλησίας της πόλης του Καστελλόριζου και ως ακτίνα την απόστση του κέντρου αυτού και του ακρωτηρίου του Αγίου Στεφάνου (κατεύθυνση του ανέμου), δηλαδή: Ψωραδιά, Πολυφάδος, Άγιος Γεώργιος (δυο νησιά που αναφέρονται στον αγγλικό Χάρτη αριθμ. 236, Άγιος Γεώργιος, νότια και Αγριελαία, προς βορρά), Ψωμί (Στρογγυλό, αγγλικός Χάρτης αριθμ. 236), Κουτσομπόρα (Κουτούμπας) βράχοι Μαύρο Ποϊνάκι, Μαύρο Ποϊνί.

Εκτός από αυτές τις νησίδες που βρίσκονται εντός της περιμέτρου που αναφέρεται παραπάνω οι νησίδες του Αγίου Γεωργίου (Ρω), Δραγονέρα, Ρος (;) και Υψηλή (Στρογγύλη) θα ανήκουν επίσης στην Ιταλία».

Άρθρο 4: «Εξυπακούεται ότι όλες οι νησίδες και οι βράχοι που βρίσκονται εκατέρωθεν της διαχωριστικής γραμμής των υδάτων, όπως αυτή καθορίζεται από την παρούσα Σύμβαση είτε οι ονομασίες τους αναφέρονται σε αυτή (ενν. τη Σύμβαση) είτε όχι, θα ανήκουν στο κράτος στην κυριαρχία του οποίου υπόκειται η ζώνη εκτός της οποίας βρίσκονται τα παραπάνω νησιά, νησίδες και βράχοι».

Τη Συνθήκη υπογράφουν ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών Ρουσδή Αράς και ο Ιταλός πρεσβευτής στην Άγκυρα Βαρόνος Αλοΐζι.

Την ίδια ακριβώς μέρα ο Αράς έγραφε στον Αλοΐζι:

«Η συνθήκη την οποία υπογράψαμε με την παρούσα ημερομηνία (σημ. 4/1/1932) έχοντας έτσι ρυθμίσει κατ’ ευχήν την οροθέτηση των θαλασσίων συνόρων των νήσων και νησίδων του Αιγαίου, των οποίων η κυριότητα υπήρξε μέχρι σήμερα αντικείμενο αμφισβητήσεως μεταξύ μας και έχοντας αποδεχθεί το γεγονός ότι ολόκληρη η απομένουσα θαλάσσια ιταλοτουρική μεθόριος δεν αποτελεί αντικειμενο καμίας διαφοράς οποιασδήποτε φύσεως μεταξύ των δύο μερών, έχω την τιμή να απευθύνω προς την Εξοχότητά σας την πρόταση να προχωρήσει αμέσως στη διαγράμμιση αυτού του τμήματος των συνόρων και να σας παρακαλέσω να μου γνωρίσετε αν η Κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότητος του Βασιλέως (σημ. Βίκτωρος Εμμανουήλ) είναι διατεθειμένη να ορίσει τους τεχνικούς που θα τεθούν επί το έργον μαζί με τους Τούρκους συναδέλφους των».

Η υπογραφή του Πρωτοκόλλου το οποίο καθόριζε τα ιταλοτουρκικά θαλάσσια σύνορα για τα οποία δεν υπήρξε καμία αμφισβήτηση, έγινε στην Άγκυρα στις 28 Δεκεμβρίου 1932.

Τι αμφισβητούν οι Τούρκοι;

Όψιμα, τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα μετά τα γεγονότα των Ιμίων το 1996 (σχετικά είναι όσα γράφει ο Τούρκος Husseyin Pazarci το 1997 και αποτελούν πολιορκητικό κριό της Άγκυρας), η Τουρκία στο πλαίσιο της αναθεωρητικής πολιτικής της αρνείται να αναγνωρίσει το Πρωτόκολλο που η ίδια υπέγραψε ως μη επικυρωμένου από την τουρκική εθνοσυνέλευση και μη κατατεθειμένου στη Γραμματεία της Κοινωνίας των Εθνών. Σύμφωνα με τον αείμνηστο ακαδημαϊκό Κωνσταντίνο Σβολόπουλο όμως, αυτό «δεν αίρει το γεγονός ότι τόσο με τη συνομολόγηση του Πρωτοκόλλου από επίσημους εκπροσώπους των δύο κρατών και στη συνέχεια, μέσω της αλληλογραφίας μεταξύ των δύο Υπουργών Εξωτερικών το συγκεκριμένο καθεστώς της ιταλικής κυριαρχίας όχι μόνο δεν αμφισβητήθηκε αλλά και έγινε ρητά αποδεκτό από την τουρκική πλευρά».

Επίλογος

Για μία ακόμα φορά η Τουρκία προσπαθεί να αμφισβητήσει τις Συνθήκες που η ίδια έχει υπογράψει. Χάρη στον κύριο Νίκο Φαρμακίδη που μας παραχώρησε ευγενικά, αντίγραφο της ιταλοτουρκικής συμφωνίας της 4/1/1932, φαίνεται ξεκάθαρα ότι αυτή έχει κατατεθεί στην ΚτΕ με Αριθμό Αποδοχής Νο 3191. Για τα περί Πρωτοκόλλου, ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Σβολόπουλος είναι σαφέστατος. Ακόμα κι αν είχαν γίνει τα δύο πράγματα που θεωρούν οι Τούρκοι ότι δεν έγιναν ,θα έβρισκαν κάτι άλλο. Η Συμφωνία της Άγκυρας υπάρχει και στον κατάλογο των Συνθηκών που έχουν επικυρωθεί από την ΚτΕ (σελ. 244, ο κατάλογος είναι στη διάθεσή μας και στο protothema.gr για όποιον αμφιβάλλει…). Ας ελπίσουμε ότι η Ελληνική Κυβέρνηση, αν δεν έχει στη διάθεσή της την πρωτότυπη ιταλοτουρκική Συνθήκη του 1932 και όλα τα σχετικά με την ΚτΕ, να αξιοποιήσει όσα αναφέρουμε στο άρθρο, και τα οποία οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στον κύριο Νικόλαο Φαρμακίδη από τη Σύμη τον οποίο και ευχαριστούμε θερμά!

Υ.Γ. Στην Ιταλοτουρκική Συνθήκη του 1932 αναφέρεται το νησί Ρος (ξεν. Ross). Δεν πρόκειται για τη Ρω που αναφέρεται παραπάνω ως (νησίδα) του Αγίου Γεωργίου. Το ίδιο νησί (Ross) αναφέρεται και στην ιταλική εφημερίδα της Κυβερνήσεως το 1936. Όσο κι αν ψάξαμε, δεν το βρήκαμε σήμερα. Μπορεί να μας ενημερώσει κάποιος «αρμόδιος» ποιο είναι το νησί που αναφέρεται σε επίσημα ιταλικά έγγραφα και πουθενά στα ελληνικά ως Ross; Δόθηκε στην Ελλάδα με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα ή όχι; Στην «ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΝΑΥΣΙΠΛΟΪΑ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ» του αείμνηστου Μιχάλη Σκανδαλίδη υπάρχει μια (βραχο)νησίδα κοντά στη Ρω με το όνομα Σαβούρα που δεν εμφανίζεται στα ιταλικά έγγραφα. Είναι αυτή η νησίδα Ρος; Και μια υπενθύμιση: προσοχή στη Στρογγύλη! Μόνο αν δοθεί πλήρης επήρεια στη Στρογγύλη, η Ελλάδα θα έχει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο. Και καλή τύχη στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο όπου παραπέμφθηκε η χώρα μας για τον χωροταξικό σχεδιασμό των Δωδεκανήσων, μεταξύ άλλων, που δεν έκανε η κυβέρνηση(η σχετική προθεσμία έληγε το 2021…).

Πηγές:

Κώστας Φ. Τσαλαχούρης, «ΙΜΙΑ: Το χρονικό της χάραξης συνόρων των Δωδεκανήσων (1932-1947)», Εκδόσεις Τροχαλία, 1997

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΣ, «Το καθεστώς των νησίδων στο Νοτιοανατολικό Αιγαίο. Η μαρτυρία των πηγών», ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ, ΑΘΗΝΑ 2002.