Ποιες είναι οι επιπτώσεις του έρωτα στον εγκέφαλό μας

«Αγάπη μου, σε αγαπάω από τα βάθη του μυαλού μου» τιτλοφορεί ο Δρ. Γιώργος Παξινός, νευροεπιστήμονας και καθηγητής Ψυχολογίας και Ιατρικών Επιστημών στο Neuroscience Research Australia του Πανεπιστημίου της Νέας Νότιας Ουαλίας, το άρθρο του για την σύνδεση έρωτα και μυαλού. Ο πιο γνωστός «χαρτογράφος του ανθρώπινου μυαλού» εξηγεί εκεί, ότι αν και ζούμε σε μια κοινωνία που μας οδηγεί να πιστεύουμε ότι ο έρωτας είναι απόλυτα συνδεδεμένος με την καρδιά μας, στην πραγματικότητα αυτός «ζει στον εγκέφαλό μας». Αυτό σημαίνει ότι οι συγκεκριμένες καταστάσεις είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το μυαλό μας, το οποίο επηρεάζουν με πολλαπλούς τρόπους, οδηγώντας μας από το να μην μπορούμε να φάμε και να κοιμηθούμε, έως το να αλλάζουμε τα συμπεριφορικά μας μοτίβα για αυτές.

Η επιστήμη για τον έρωτα

Η αγάπη είναι ίσως μια από τις πιο μελετημένες έννοιες εκεί έξω και ταυτόχρονα μια από τις λιγότερο κατανοητές. Μέσα στα χρόνια πολλοί επιστήμονες εισέρχονται σε αυτό το δύσβατο ερευνητικό μονοπάτι, θέλοντας να προσφέρουν μια δική τους ερμηνεία για τον τρόπο που ως άνθρωποι αντιδράμε και λειτουργούμε γύρω από τον έρωτα. Αυτό που με ασφάλεια γνωρίζουμε είναι ότι ο έρωτας είναι μια βιολογική αναγκαιότητα, τόσο απαραίτητη για την ευημερία μας, όσο η άσκηση, το νερό και το φαγητό. Ενεργοποιεί κομμάτια του εγκεφάλου μας, τα τροποποιεί και μεταλλάσσει την συμπεριφορά μας, σε σημείο που μπορεί να μας κάνει να αναρωτιόμαστε πώς καταλήξαμε σε αυτό το σημείο.

«Οι άνθρωποι ζουν για την αγάπη. Σκοτώνουν για την αγάπη. Πεθαίνουν για την αγάπη. Έχουν τραγούδια, ποιήματα, μυθιστορήματα, γλυπτά, πίνακες ζωγραφικής, μύθους, θρύλους για αυτήν» είχε δηλώσει κάποτε η Helen Fisher, μια από τις πιο γνωστές Αμερικανίδες ανθρωπολόγους και ερευνήτρια ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η ίδια, πριν από περίπου 20 χρόνια, ηγήθηκε μιας ερευνητικής ομάδας που δημοσίευσε μια πρωτοποριακή μελέτη που περιλάμβανε τις πρώτες εικόνες μαγνητικής τομογραφίας (fMRI) από τους εγκεφάλους ατόμων που βρίσκονταν «υπό την επήρεια» του έρωτα. Η ομάδα της ανέλυσε 2.500 εγκεφαλικές σαρώσεις φοιτητών που έβλεπαν φωτογραφίες κάποιου ξεχωριστού γι' αυτούς προσώπου και συνέκρινε τις σαρώσεις με εκείνες που ελήφθησαν όταν οι φοιτητές έβλεπαν φωτογραφίες γνωστών. Οι φωτογραφίες των ανθρώπων που αγαπούσαν ρομαντικά προκάλεσαν στους εγκεφάλους των συμμετεχόντων την ενεργοποίηση περιοχών πλούσιων σε ντοπαμίνη, τον λεγόμενο νευροδιαβιβαστή που προκαλεί ευεξία.

Η παραπάνω έρευνα, όπως και μια πληθώρα ερευνών που την διαδέχτηκαν και που επεκτάθηκαν στην σεξουαλική επιθυμία, έδειξαν ότι η αγάπη είναι μια σύνθετη λειτουργία, η οποία περιλαμβάνει την αξιολόγηση, τα κίνητρα που κατευθύνονται προς τον στόχο, την ανταμοιβή, την αυτοαναπαράσταση και την εικόνα του σώματος - κανένα από τα οποία δεν μπορεί να βρεθεί στην καρδιά. Η Fisher μάλιστα, χαρακτήριζε τον έρωτα ως ένα από τα πιο ισχυρά εγκεφαλικά συστήματα στη Γη.

Ερωτευμένα μυαλά
Όταν ερωτευόμαστε, χημικές ουσίες που σχετίζονται με το κύκλωμα ανταμοιβής κατακλύζουν τον εγκέφαλό μας, προκαλώντας μια ποικιλία σωματικών και συναισθηματικών αντιδράσεων - ταχυκαρδία, ιδρωμένες παλάμες, αναψοκοκκινισμένα μάγουλα, αισθήματα πάθους και άγχους. Αυτά προκύπτουν από την απελευθέρωση ντοπαμίνης, της χημικής ουσίας που ενεργοποιεί το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου μας, κάνοντας τον έρωτα μια ευχάριστη εμπειρία, παρόμοια με την ευφορία που συνδέεται με τη χρήση κοκαΐνης ή αλκοόλ.

Ο συγκεκριμένος τύπος δραστηριότητας ντοπαμίνης μπορεί να εξηγήσει επίσης γιατί, στα πρώτα στάδια του έρωτα, βιώνουμε την ακατανίκητη επιθυμία να είμαστε συνεχώς με τους αγαπημένους μας. Παράλληλα, τα επίπεδα της ορμόνης του στρες, κορτιζόλης, αυξάνονται κατά την αρχική φάση του έρωτα, επιστρατεύοντας τον οργανισμό μας για να αντιμετωπίσει την "κρίση" που βρίσκεται σε εξέλιξη. Καθώς τα επίπεδα αυτά αυξάνονται, τα επίπεδα του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη εξαντλούνται, προκαλώντας τις ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές που σχετίζονται με τον έρωτα, όπως τις ενοχλητικές σκέψεις, τις ελπίδες και τον τρόμο της ματαίωσης.

Άλλες χημικές ουσίες που δουλεύουν κατά τη διάρκεια του έρωτα είναι η ωκυτοκίνη και η αγγειοπιεσίνη, ορμόνες που έχουν ρόλο στην εγκυμοσύνη, το θηλασμό και την σύνδεση μητέρας-βρέφους. Η ωκυτοκίνη, πιο συγκεκριμένα, που απελευθερώνεται κατά τη διάρκεια του σεξ και αυξάνεται με την επαφή δέρμα με δέρμα, βαθαίνει την προσωπική σύνδεση και κάνει τα ζευγάρια να αισθάνονται πιο κοντά ο ένας στον άλλο μετά το σεξ. Η ίδια ορμόνη επίσης, γνωστή και ως ορμόνη της αγάπης, προκαλεί συναισθήματα ικανοποίησης, ηρεμίας και ασφάλειας.

Στο ίδιο πλαίσιο λειτουργεί και η ορμόνη βαζοπρεσίνη, η οποία προκαλεί την συμπεριφορά που οδηγεί στο να θέλουμε να κάνουμε μακροχρόνιες, μονογαμικές σχέσεις.
Εκτός από τα θετικά συναισθήματα που «κουβαλάει» μαζί του ο έρωτας, η αγάπη φαίνεται πως απενεργοποιεί επιπλέον και τη νευρική οδό που είναι υπεύθυνη για τα αρνητικά συναισθήματα, όπως ο φόβος και η κοινωνική κρίση. Για αυτό τον λόγο νιώθουμε τόσο καλά, όταν είμαστε ερωτευμένοι. Πιο συγκεκριμένα, όταν εμπλεκόμαστε σε μια ρομαντική σχέση, ο νευρικός μηχανισμός που είναι υπεύθυνος για την κριτική αξιολόγηση των άλλων ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων των αξιολογήσεων εκείνων με τους οποίους είμαστε ερωτικά συνδεδεμένοι, κλείνει. Αυτή είναι και η νευρωνική βάση για το αρχαίο ρητό «η αγάπη είναι τυφλή», εξηγεί ο Richard Schwartz, αναπληρωτής καθηγητής ψυχιατρικής του HMS στο νοσοκομείο McLean στο Μπέλμοντ της Μασαχουσέτης.

Τα οφέλη της αγάπης
Σύμφωνα με τον Αριστοφάνη, «ο έρωτας γεννιέται σε κάθε άνθρωπο. Φέρνει ξανά κοντά τα δυο μισά της αρχικής μας φύσης και προσπαθεί να κάνει ένα από τα δύο και να επουλώσει την πληγή της ανθρώπινης φύσης. Βρισκόμαστε σε διαρκή αναζήτηση του αποσπασμένου μισού μας, προκειμένου να νιώσουμε ολόκληροι». Για αυτό ίσως και η αναζήτηση και εύρεση της αγάπης, αν και προκαλεί τόσες αλλαγές στην λειτουργία του εγκεφάλου μας, είναι τόσο ωφέλιμη και θετική. Η νευροεπιστήμονας Stephanie Cacioppo, εξηγεί μάλιστα στους New York Times, ότι ο έρωτας μοιάζει με μια υπερδύναμη που κάνει τον εγκέφαλό μας να ευδοκιμεί, οδηγώντας σε διάφορα θετικά αποτελέσματα, όπως η καταστολή του πόνου, περισσότερη συμπόνια, η καλύτερη μνήμη και η αυξημένη δημιουργικότητα. Τι γίνεται όμως αν δεν έχουμε βρει κάποιον να ερωτευτούμε; Μπορούμε ακόμα να νιώσουμε τα παραπάνω οφέλη της αγάπης;

Μια μελέτη του 2015, από το Πανεπιστήμιο Azabu στην Ιαπωνία, διαπίστωσε ότι το αμοιβαίο κοίταγμα που περιέχει αισθήματα αγάπης, είχε βαθιά επίδραση, ακόμα και αν συμβαίνει ανάμεσα στα σκυλιά και στους ιδιοκτήτες τους. Άλλες μελέτες, συμπεριλαμβανομένης μιας ανασκόπησης του 2020 στο Social Neuroscience, έδειξαν ότι η πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπίδραση και το κοίταγμα των ματιών μεταξύ μητέρων και των βρεφών τους ενεργοποιούν το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου και αυξάνουν τον όγκο της φαιάς ουσίας στις μητέρες, σε μια προσπάθεια να προωθηθούν οι θετικές σχέσεις μητέρας-βρέφους και να αυξηθεί το δέσιμο μεταξύ τους.

Ακόμη όμως και η αγάπη μας για ένα χόμπι, όπως το τρέξιμο, την ποδηλασία, το πλέξιμο ή την φύση, μπορεί να προκαλέσει την ενεργοποίηση της γωνιακής έλικας του εγκεφάλου, μιας περιοχής που εμπλέκεται σε μια σειρά από διαδικασίες που σχετίζονται με τη γλώσσα, την επεξεργασία αριθμών, τη χωρική νόηση, την ανάκτηση μνήμης και την προσοχή, σύμφωνα με μελέτη στο Journal of Cognitive Neuroscience. «Αν και η ένταση της εγκεφαλικής δραστηριότητας διαφέρει, η αγάπη μεταξύ ενός γονέα και ενός παιδιού, ενός σκύλου και του ιδιοκτήτη του, ή ακόμη και η αγάπη κάποιου για ένα χόμπι ή πάθος του, μπορεί να προσφέρει το αίσθημα σύνδεσης που όλοι αναζητούμε και που χρειαζόμαστε για να επιβιώσουμε ως άνθρωποι» δήλωσε η νευροεπιστήμονας και υπεύθυνη της μελέτης, Stephanie Cacioppo. Η αγάπη, άλλωστε δεν χρειάζεται να συμβαίνει με ένα ζωντανό πρόσωπο. Μπορεί να προκύψει από εμάς για εμάς, ακόμα και όταν απλά παραμένουμε ερωτευμένοι με την ίδια τη ζωή μας.