Κοσμισμός: Το ρωσικό κίνημα του 19ου αιώνα για το διάστημα και την... αθανασία

Τι ομοιότητες μπορεί να έχει ένα φιλοσοφικό και πολιτιστικό κίνημα που εμφανίστηκε στα τέλη του 19ου, με τις θέσεις της ανθρωπότητας για τον κόσμο σήμερα; Με ρίζες στην πεποίθηση ότι το πεπρωμένο μας εκτείνεται πέρα από τα όρια της Γης, ο κοσμισμός έχει κατακτήσει τη φαντασία στοχαστών, επιστημόνων και καλλιτεχνών, προσφέροντας σκέψεις πάνω στην επίτευξη της αθανασίας και τον αποικισμό του διαστήματος, στόχους δηλαδή για τους οποίους οι άνθρωποι εξακολουθούν να αγωνίζονται μέχρι σήμερα.

Αθανασία και Ανάσταση
Ο κοσμισμός βρήκε τις ρίζες του στο πνευματικό περιβάλλον της Ρωσίας στα τέλη του 19ου αιώνα, μια εποχή που στιγματίστηκε από πολιτιστικές ανακατατάξεις και φιλοσοφικές αναζητήσεις. Επηρεασμένος από τις επιστημονικές εξελίξεις της εποχής, ιδίως στους τομείς της αστρονομίας και της φυσικής, ο κοσμισμός διαμορφώθηκε από τις ιδέες στοχαστών, όπως ο Νικολάι Φιοντόροφ. Η ιδέα του Φιοντόροφ για το "Κοινό Έργο" πρότεινε την ιδέα της υπέρβασης του θανάτου με επιστημονικά μέσα και της επίτευξης της αθανασίας, όχι μόνο για τα άτομα αλλά για ολόκληρη την ανθρωπότητα. "Το καθήκον μας", έγραψε ο Φεντόροφ, "είναι να κάνουμε τη φύση, την τυφλή δύναμη της φύσης, όργανο παγκόσμιας αναζωογόνησης και να γίνουμε μια ένωση αθάνατων όντων".

Η πεποίθηση αυτή έγινε κεντρικό δόγμα του κοσμισμού, ενώ το όραμα του Φιοντόροφ για την υπέρβαση του θανάτου περιελάμβανε επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις, όπως η ανάσταση των προγόνων μας, μέσω της προηγμένης βιοτεχνολογίας και η συγχώνευση της ανθρώπινης συνείδησης με την τεχνητή νοημοσύνη. Στόχος ήταν η δημιουργία ενός μέλλοντος όπου ο θάνατος θα είχε κατακτηθεί και η ανθρωπότητα θα μπορούσε να επιτύχει την αιώνια ζωή.

Εξερεύνηση του διαστήματος και κοσμική υπέρβαση
Ο κοσμισμός οραματίζεται την ανθρωπότητα όχι απλώς δεμένη με τη Γη, αλλά ως διαστημικό είδος με κοσμικό πεπρωμένο. Αυτή η προοπτική απέκτησε έδαφος κατά την εποχή του Διαστημικού Αγώνα – τότε που η Ρωσία και η Αμερική ανταγωνίζονταν για το ποια θα φτάσει πρώτη στο φεγγάρι και η εξερεύνηση του διαστήματος έγινε απτός στόχος. Οι κοσμιστές πιο συγκεκριμένα πιστεύουν, ότι ο αποικισμός άλλων πλανητών δεν είναι μόνο ένα επιστημονικό εγχείρημα, αλλά ένα κρίσιμο βήμα για τη διασφάλιση της επιβίωσης και της ευημερίας της ανθρωπότητας. Η ιδέα δηλαδή, του να γίνουμε ένα διαπλανητικό ή ακόμη και διαστρικό είδος είναι κυρίαρχη σε αυτό το κίνημα, το οποίο προβλέπει ένα μέλλον όπου οι άνθρωποι θα υπερβαίνουν τους βιολογικούς τους περιορισμούς μέσω της τεχνολογικής ενίσχυσης, οδηγώντας σε μια κατάσταση βελτιωμένης ύπαρξης. Η σύγκλιση ανθρώπων και μηχανών, όπως οραματίζονται οι κοσμιστές, θεωρείται ως μέσο για την επίτευξη υψηλότερων επιπέδων νοημοσύνης, συνείδησης και ικανοτήτων.

Για να κατανοήσουμε ωστόσο, τον ρωσικό κοσμισμό, πρέπει πρώτα να εξετάσουμε άλλα κινήματα και ιδέες που προέκυψαν κατά την ίδια περίοδο. Μεγαλύτερη επιρροή από τη φιλοσοφία του Φεντόροφ, άσκησε το άρθρο "Η Γη στην αγκαλιά του Ήλιου" του 1931 του διεπιστημονικού επιστήμονα Αλεξάντερ Τσιζέφσκι, το οποίο ερμήνευσε την ανθρώπινη ιστορία ως περιστρεφόμενη γύρω από τον Ήλιο. Ξεκινώντας από την αμφισβητήσιμη πρόταση ότι οι επαναστατικές κινήσεις απαιτούν ενέργεια και ότι η ενέργεια στη βασικότερη μορφή της προέρχεται από τις ηλιακές ακτίνες, ο Τσιζέφσκι απαρίθμησε ορισμένες ιστορικές εξελίξεις που ευθυγραμμίζονταν με τις αστρονομικές εξελίξεις. Παρατήρησε, για παράδειγμα, ότι οι προοδευτικές κυβερνήσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο συνέπεσαν με περιόδους υψηλής ηλιακής δραστηριότητας, ενώ οι συντηρητικές είχαν την τάση να εμφανίζονται όταν η ηλιακή δραστηριότητα μειωνόταν λόγω των ηλιακών κηλίδων.

Πολιτιστική και καλλιτεχνική επιρροή
Ο κοσμισμός δεν επηρέασε μόνο τη φιλοσοφία και την επιστήμη, αλλά άφησε το στίγμα του και στις τέχνες. Το άρθρο του Τσιζέφσκι επηρέασε βαθιά τους Ρώσους καλλιτέχνες της πρωτοπορίας, όπως ο ζωγράφος Kazimir Malevich, ο οποίος βοήθησε στη σκηνοθεσία μιας φουτουριστικής όπερας με τίτλο "Νίκη επί του Ήλιου", η οποία προανήγγειλε την τελική εξαφάνιση του Ήλιου και την κάθοδο του κόσμου στο χάος. Η επιρροή του κινήματος ωστόσο επεκτάθηκε και στη λογοτεχνία, με συγγραφείς όπως ο Konstantin Tsiolkovsky, πρωτοπόρος της αστροναυτικής, να εξερευνούν κοσμιστικές ιδέες στα γραπτά τους.

Σύγχρονη σημασία
Αν και το ενδιαφέρον για τον ρωσικό Κοσμισμό γρήγορα εξαλείφθηκε, το κίνημα απέκτησε νέα ζωή τον 21ο αιώνα. Στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι πιο επίκαιρο σήμερα απ' ό,τι ήταν στις αρχές του 20ού αιώνα. Η έκκληση του Φιοντόροφ για τον αποικισμό του διαστήματος για την προστασία της ανθρωπότητας από γήινες καταστροφές, για παράδειγμα, είναι ένας άμεσος παραλληλισμός με την υπόσχεση του Elon Musk να μεταφέρει ανθρώπους στον Άρη. Κάπως έτσι, έννοιες που κάποτε παρέμεναν στην επιστημονική φαντασία, αποτελούν πλέον μέρος σοβαρών επιστημονικών και φιλοσοφικών συζητήσεων, ενώ η ιδιωτικοποίηση της εξερεύνησης του διαστήματος από εταιρείες όπως η SpaceX αναδεικνύουν τη διαρκή συνάφεια των κοσμιστικών ιδεών στη σύγχρονη κοινωνία.

Ο κοσμισμός, γεννημένος από τις πνευματικές ζυμώσεις της εποχής του, φαίνεται να συνεχίζει έτσι να αιχμαλωτίζει τα μυαλά και να διαμορφώνει συζητήσεις για το μέλλον της ανθρωπότητας. Παράλληλα, τα γραπτά του Φιοντόροφ, χρησιμεύουν για πολλούς ως υπενθύμιση ότι δεν πρέπει να αφήσουμε την επιστημονική ή τεχνολογική πρόοδο να έρθει εις βάρος κανενός, αλλά να προσπαθήσουμε να αναβαθμίσουμε τον κόσμο στο σύνολό του: παρελθόν, παρόν και μέλλον.