Επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα» - Η γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση το 1941
Πώς και γιατί ο Χίτλερ αποφάσισε να επιτεθεί στην ΕΣΣΔ- Η επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα» και οι σκληρές μάχες Γερμανών και Σοβιετικών που έμειναν στην ιστορία- Οι αρχικές επιτυχίες των Ναζί, η σοβιετική αντεπίθεση και τα γεγονότα ως την άνοιξη του 1942
Με την ονομασία «Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα» έμεινε στην ιστορία η επίθεση της Γερμανίας εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης τον Ιούνιο του 1941. Το όνομα Μπαρμπαρόσα δεν προήλθε βέβαια από τον διαβόητο πειρατή του 16ου αιώνα (ο οποίος πιθανότατα καταγόταν από τη Λέσβο), αλλά από το προσωνύμιο Μπαρμπαρόσα του Γερμανού αυτοκράτορα Φρειδερίκου Α’. Η λέξη Μπαρμπαρόσα είναι ιταλική, Barbarossa και σημαίνει «αυτός που έχει κόκκινα γένια».
Πώς αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί η επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα»;
Αν και ο Χίτλερ ήταν ικανοποιημένος από το σύμφωνο Ρίμπεντροπ- Μολότοφ του 1939 (γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο μη επίθεσης) παρέμενε ένας βαθιά αντικομμουνιστής ηγέτης. Μετά την κατοχή από τους Σοβιετικούς των χωρών της Βαλτικής (Λετονίας, Λιθουανίας και Εσθονίας), της Βεσαραβίας και της Βόρειας Μπουκοβίνας, που έφερε τις σοβιετικές δυνάμεις κοντά στα κοιτάσματα πετρελαίου της Ρουμανίας, από τα οποία εξαρτιόταν η Γερμανία, ο Χίτλερ έγινε έντονα καχύποπτος για τις προθέσεις του Στάλιν και άλλαξε σχέδια. Σκέφτηκε ότι δεν είχε την πολυτέλεια να ολοκληρώσει την υποταγή της Δυτικής Ευρώπης, όπως είχε αρχικά σχεδιάσει, πριν αντιμετωπίσει τη Σοβιετική Ένωση.
Κλείσιμο
Ο Χίτλερ και οι στρατηγοί του είχαν αποφασίσει να εισβάλουν στην ΕΣΣΔ τον Μάιο του 1941, όμως η καθυστέρηση των Ναζί στην Ελλάδα και η πανωλεθρία των αλεξιπτωτιστών τους στην Κρήτη καθυστέρησε κατά πέντε εβδομάδες την έναρξή της. Μια σημαντική λεπτομέρεια, που αγνοούν πολλοί, είναι ότι τον Σεπτέμβριο η Γερμανία, η Ιταλία και η Ιαπωνία είχαν υπογράψει ένα Τριμερές Σύμφωνο, με βάση το οποίο κάθε συμβαλλόμενο μέρος δεσμευόταν να κηρύξει πόλεμο σε περίπτωση που ένας άλλος συμβαλλόμενος δεχόταν επίθεση. Ο Χίτλερ δεν ήθελε τη βοήθεια των Ιαπώνων εναντίον της ΕΣΣΔ, υπολόγιζε όμως ότι οι σύμμαχοί του θα κρατούσαν απασχολημένες τις Η.Π.Α. Έτσι, οι Ιάπωνες υπέγραψαν Σύμφωνο μη Επίθεσης με την ΕΣΣΔ. Μετά την υπογραφή του, άρχισαν ανηλεείς βομβαρδισμούς στην Κίνα και ξεκίνησαν προετοιμασίες για εισβολή στην ΝΑ Ασία. Αν η ΕΣΣΔ δεχόταν ταυτόχρονη επίθεση και από την Ιαπωνία στη Σιβηρία, μαζί με αυτή των Γερμανών, πιθανότατα δεν θα μπορούσε να αντισταθεί…
Η προετοιμασία της επιχείρησης
Όταν έγινε ο σχεδιασμός της επιχείρησης «Μπαρμπαρόσα», σχεδόν κανένας Γερμανός στρατηγός δεν διατύπωσε αντιρρήσεις, ενώ δεν είχε συμβεί το ίδιο με την επίθεση εναντίον της Γαλλίας. Μετά την επιτυχία του όμως στη Γαλλία, ο Χίτλερ δημιούργησε έναν μύθο για τον εαυτό του, αλλά και έναν ακόμα: αυτόν της σοβιετικής αδυναμίας. Στο ζήτημα αυτό συμφωνούσαν μαζί του και άλλοι: η Βρετανική Αντικατασκοπία πίστευε ότι οι Γερμανοί θα νικούσαν σε δέκα μέρες, ο Βρετανός πρέσβης Στάνφορντ Κριπς, σε ένα μήνα, η αμερικανική στρατιωτική ηγεσία «το πολύ σε τρεις μήνες», ενώ ο Στάλιν πιθανότατα σκεφτόταν «μέσα σ’ ένα Σαββατοκύριακο». Ο ίδιος ο Χίτλερ φέρεται να έχει δηλώσει ότι «θα σπάσουμε την πόρτα με μια κλοτσιά και το οικοδόμημα θα καταρρεύσει». Ο Στάλιν από την άλλη πλευρά είχε εξοντώσει τα ανώτατα κλιμάκια του Κόκκινου Στρατού, ανθρώπους που είχαν μελετήσει στρατηγική και κατανοούσαν τη στρατιωτική μηχανική. Σπουδαίοι στρατιωτικοί, όπως ο μετέπειτα στρατάρχης Κονσταντίν Ροκοσόφσκι, ζούσαν με σπασμένα δόντια και δάχτυλα, μέχρι που λυτρώθηκαν από την επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα».
Οι Δυτικοί πίστευαν ότι η ΕΣΣΔ κατέρρεε. Ο στρατηγικός σχεδιασμός του Χίτλερ ήταν πολύ πρόχειρος. Ζήτησε από τους στρατηγούς του να «στοχεύσουν» σε μια γραμμή από τον Αρχάγγελο μέχρι την Κριμαία. Ο Χίτλερ δεν είχε κάνει καμιά πρόβλεψη για χειμερινό ιματισμό, ούτε για στοιχειώδεις προμήθειες, όπως αντιψυκτικά. Ο Στάλιν είχε προειδοποιηθεί επανειλημμένα για την επικείμενη εισβολή. Ο Τσόρτσιλ, ο Ρίχαρντ Ζόργκε, κατάσκοποι του στο Τόκιο, λιποτάκτες των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων και άλλοι τον είχαν ενημερώσει. Ακόμη και όταν στα πολωνικά και ρουμανικά σύνορα συγκεντρώθηκαν 3.000.000 Γερμανοί στρατιώτες, 3.400 άρματα μάχης και 3.000 αεροσκάφη, ο Στάλιν πίστεψε τη φαιδρή γερμανική δικαιολογία, ότι επρόκειτο για εκπαιδευτικές ασκήσεις! Άλλωστε, όπως έγραφε ο Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, ο σοβιετικός ηγέτης εμπιστευόταν μόνο ένα άτομο, τον Αδόλφο Χίτλερ!
Το τελευταίο τρένο που μετέφερε τα αγαθά, με τα οποία ο Στάλιν πίστευε ότι θα εξευμενίσει τον Χίτλερ πέρασε σφυρίζοντας από τη σιδηροδρομική γέφυρα του ποταμού Μπουγκ στο Μπρεστ- Λιτόφσκ στις 2 π.μ. της 22ας Ιουνίου 1941.
Το ξεκίνημα της γερμανικής επίθεσης
Μια ώρα αργότερα, στις 3 π.μ. της 22ας Ιουνίου 1941, ξεκίνησε η γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση. Ένας Γερμανός κομμουνιστής λιποτάκτης διέσχισε κολυμπώντας τον ποταμό Μπουγκ και ειδοποίησε τους Σοβιετικούς, οι οποίοι αντί να του φερθούν με αξιοπρέπεια, τον εκτέλεσαν… Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο Στάλιν σχεδίαζε να επιτεθεί πρώτος. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι με την προώθηση των Σοβιετικών κατά 160 χιλιόμετρα σε πολωνικό έδαφος οι παλιές, ισχυρές αμυντικές μεθοριακές γραμμές τους, δεν είχαν πλέον καμία ιδιαίτερη σημασία, καθώς οι καινούργιες οχυρώσεις ήταν μεν επανδρωμένες, αλλά κακοφτιαγμένες.
Όταν ο Μολότοφ ρώτησε τον Γερμανό πρέσβη στη Μόσχα Βέρνερ φον ντερ Σούλενμπουργκ: «Τι κάναμε και μας αξίζει αυτό;», η απάντηση ήταν: «Υπάρχετε». Ο Χίτλερ πίστευε πως θα γκρεμίσει όλο το σοβιετικό οικοδόμημα, δίνοντας διαταγή όλοι οι κομμουνιστές και οι Εβραίοι, τους οποίους θεωρούσε υπεύθυνους για τον κομμουνισμό, να εκτελούνται επί τόπου. Ο ναζισμός «αντιπροσώπευε» τον θρίαμβο του ευρωπαϊκού πολιτισμού και οι «βάρβαροι Ρώσοι», υποχείρια των «δόλιων Εβραίων», έπρεπε να εξοντωθούν,
Χρονολόγιο της Επιχείρησης «Μπαρμπαρόσα»
Για την Επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα» έχουν γραφτεί αμέτρητα βιβλία. Στο πλαίσιο ενός διαδικτυακού άρθρου είναι αδύνατον να παρουσιάσουμε αναλυτικά όλες τις μάχες. Θα αναφερθούμε περιληπτικά στις σημαντικότερες πτυχές της επιχείρησης, ενώ θα αναφέρουμε και ορισμένες λεπτομέρειές της που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστές.
Ο στρατάρχης Φέοντορ φον Μποκ
Η κύρια δύναμη των Ναζί ήταν συγκεντρωμένη στην Ομάδα Στρατιών «Κέντρο», υπό τις διαταγές του στρατάρχη Φέοντορ φον Μποκ, ενός πανύψηλου αξιωματικού που καταγόταν από πρωσική δυναστεία στρατιωτικών! Ο φον Μποκ μάλιστα προκαλούσε δέος ακόμα και στον ίδιο τον Χίτλερ! Ο Κόκκινος Στρατός υπερτερούσε σε αριθμό αρμάτων μάχης και αεροσκαφών, αν και πολλά από αυτά ήταν ξεπερασμένης τεχνολογίας. Μόνο οι διοικητές των ουλαμών τεθωρακισμένων διέθεταν ασυρμάτους, ενώ όλα τα γερμανικά ήταν εφοδιασμένα με τέτοιους.
Το πρώτο αποτέλεσμα του τακτικού αιφνιδιασμού των Γερμανών ήταν η καταστροφή 1.000 σοβιετικών αεροσκαφών στο έδαφος, καθώς ο ήλιος ανέτειλε. Οι Σοβιετικοί πιλότοι είχαν πτητική εκπαίδευση μόλις τεσσάρων ωρών και φοβούνταν πως αν συνέβαινε κάποιο ατύχημα θα κατηγορούνταν για δολιοφθορά, οπότε δεν προσφέρονταν για επιπλέον εκπαίδευση. Υπήρχαν μεγάλα μηχανοκίνητα σώματα, όμως ήταν πολύ δύσκολο να τα διαχειριστεί το σύστημα διοίκησης, με 1.000 άρματα μάχης και 36.000 άνδρες το καθένα. Έτσι, αδυνατούσαν να παρακολουθήσουν τα ευέλικτα γερμανικά τμήματα.
Χάιντς Γκουντέριαν
Στη νότια πτέρυγα οι Γερμανοί με επικεφαλής τον στρατηγό Χάιντς Γκουντέριαν συνέτριψαν τους Σοβιετικούς, οι οποίοι έχασαν μέσα σε λιγότερες από τρεις εβδομάδες 500.000 άνδρες, 1.200 αεροσκάφη, 5.000 άρματα μάχης και 10.000 πυροβόλα! Ανάλογο θρίαμβο σημείωσε και η Ομάδα Στρατιών «Βορράς», που κατέλαβε τη Λιθουανία σε δύο μόλις μέρες. Η Ομάδα Στρατιών «Νότος» κινήθηκε με βραδύτερους ρυθμούς, καθώς είχε να αντιμετωπίσει τις ισχυρότερες σοβιετικές δυνάμεις. Επικεφαλής της ήταν ο Γκερντ φον Ρούντσιεντ. Η ομάδα αυτή έφτασε στις 11 Ιουλίου λίγα χιλιόμετρα έξω από το Κίεβο, δεν κατάφερε όμως να το καταλάβει. Ο Σοβιετικός Στρατηγός Ντμίτρι Παβλόφ που διοικούσε το καίριας σημασίας Δυτικό Μέτωπο καθαιρέθηκε, δικάστηκε με την κατηγορία της εγκληματικής ανικανότητας και προδοσίας και εκτελέστηκε.
Ο Στάλιν είχε γίνει ερείπιο, πράγμα που αποδεικνύει ότι δεν πίστευε ότι ο Χίτλερ θα επιτεθεί στην ΕΣΣΔ. Η φωνή του ακούστηκε για πρώτη φορά στις 3 Ιουλίου, όταν πλέον είχε συγκροτηθεί μια κεντρική αρχή διαχείρισης της άμυνας, από τη στιγμή που το Πολιτικό Γραφείο αποφάσισε, πολύ διακριτικά, να τον συμβουλεύσει. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν τα μέλη του Π.Γ. πήγαν στην προαστιακή κατοικία του, ο Στάλιν νόμιζε ότι σκόπευαν να τον ανατρέψουν! Ξεκίνησε κάποια ανασύνταξη των Σοβιετικών, ενώ ταυτόχρονα ήρθε στο προσκήνιο ένας σπουδαίος στρατιωτικός: ο στρατηγός Γκεόργκι Ζούκοφ. Ήταν ιδιαίτερα ευφυής για να καταλάβει τι συμβαίνει και τόσο σκληρός, ώστε να διατηρήσει την ψυχραιμία του. Ακόμα και ο γνωστός για τη συμπεριφορά του σε διάφορους αξιωματούχους Στάλιν τον σεβόταν και δεν τον καταπίεζε. Ο Ζούκοφ είχε αποκτήσει τεράστιο κύρος μετά από μια νίκη του σε μάχη με τους Ιάπωνες το 1939, που ακολούθησε κάποια μεθοριακά επεισόδια. Στα πολεμικά μέτωπα πάντως, οι Ναζί θριάμβευαν, αν και πλέον αντιμετώπιζαν πιο σθεναρή αντίσταση όπως στο Μινσκ (σημερινή πρωτεύουσα της Λευκορωσίας).
Γκεόργκι Ζούκοφ
Στα μέσα Ιουλίου οι Γερμανοί πέρασαν στη λωρίδα γης του Σμολένσκ, το τελευταίο γεωγραφικό εμπόδιο πριν τη Μόσχα. Επίσης, πλησίαζαν πολύ στο Λένινγκραντ (σήμερα Αγία Πετρούπολη). Εκεί όμως, οι Ναζί βρέθηκαν μπροστά σε ένα μεγάλο δίλημμα. Θα κατευθύνονταν προς τη Μόσχα, όπως ζητούσε ο Μποκ ή προς την Ουκρανία, όπου υπήρχαν άφθονες πρώτες ύλες; Δόθηκε μεγάλη μάχη στο Σμολένσκ και μια σοβιετική αντεπίθεση στην Γιέλνια, πάνω στον Δνείπερο έφερε τα πρώτα θετικά αποτελέσματα. Αν και περικυκλωμένοι επί δύο μήνες, κράτησαν τις θέσεις τους, υποχρεώνοντας τους Γερμανούς να καθηλωθούν για να πολεμήσουν. Η Βέρμαχτ έχασε εκεί 213.000 άνδρες. Η ίδια παύση επικράτησε και στα βαλτικά κράτη.
Το μεγάλο δίλημμα για τους Γερμανούς πάντως παρέμενε: Μόσχα η Ουκρανία; Ουκρανία ήταν η διαταγή του Χίτλερ που ήθελε να παγιδεύσει τα σοβιετικά στρατεύματα γύρω από το Κίεβο. Ο Στάλιν αρνήθηκε να επιτρέψει στους στρατιώτες του να υποχωρήσουν. Τα τεθωρακισμένα του Γκουντέριαν και του Κλάιστ κατέστρεψαν τέσσερις σοβιετικές στρατιές. Ως τις 17 Σεπτεμβρίου οι Σοβιετικοί είχαν χάσει 450.000 άνδρες. Επρόκειτο για τη μεγαλύτερη γερμανική νίκη ως τότε, η οποία άνοιξε τον δρόμο για το λεκανοπέδιο του Ντόνετς, την Κριμαία, ακόμη και τον Καύκασο. Το Κίεβο έπεσε με 665.000 αιχμαλώτους, στρατιώτες και πολίτες. Σημαντική ήταν και η συμβολή της Luftwaffe, που συνεργάστηκε άριστα με τα τεθωρακισμένα. Στον νότο οι Γερμανοί προωθήθηκαν μετά το Κίεβο: ο Κλάιστ διέσχισε τον Δνείπερο κινούμενος προς το Ροστόφ, όπου απέκοψε 100.000 Ρώσους στο Μπερντιάσκ, στην Αζοφική θάλασσα (6 Οκτωβρίου).
Το Χάρκοβο έπεσε στις 24 Οκτωβρίου, το Ροστόφ στις 20 Νοεμβρίου και η Κριμαία κυριεύθηκε εκτός από το οχυρό λιμάνι της Σεβαστούπολης και το Κερτς, τη μικρή χερσόνησο που εκτείνεται προς τον βόρειο Καύκασο. Στον βορρά οι Γερμανοί βομβάρδισαν το Λένινγκραντ στα μέσα Σεπτεμβρίου και από τότε ξεκίνησε το μαρτύριο για τους κατοίκους της πόλης. Οι Φινλανδοί, που είχαν χάσει εδάφη το 1939-1940 από τους Σοβιετικούς (δείτε σχετικό άρθρο μας στις 12/12/2023), βρήκαν ευκαιρία να πάρουν εκδίκηση πολιορκώντας την πόλη από τα βορειοδυτικά, τον Ισθμό της Καρελίας και το Βίμποργκ. Μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου το Λένινγκραντ είχε αποκοπεί και οι Γερμανοί άφησαν την πόλη να λιμοκτονήσει. 1.000.000 άνθρωποι πέθαναν, περισσότεροι από όσους απώλεσαν συνολικά Αμερικανοί και Βρετανοί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκείνον τον χειμώνα η πόλη άντεξε χάρη σε μια ισχνή γραμμή ανεφοδιασμού μέσω της λίμνης Λάντογκα κοντά στην πόλη.
Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι οι Φινλανδοί ήξεραν πότε πρέπει να σταματήσουν. Ανέκτησαν τα εδάφη που είχαν πάρει οι Σοβιετικοί το 1939, όμως ο ηγέτης τους, ο στρατάρχης Καρλ Γκούσταφ Έμιλ Μάνερχαϊμ, που γνώριζε τους Ρώσους, καθώς είχε υπηρετήσει ως στρατηγός στο τσαρικό ιππικό, είπε πως: «αν το τραβήξουμε περισσότερο, δεν πρόκειται να μας συγχωρήσουν ποτέ». Το Λένινγκραντ άντεξε σε σημαντικό βαθμό, λόγω της στάσης των Φινλανδών, των «chukhonsky», όπως τους αποκαλούσαν ειρωνικά οι Ρώσοι, λόγω της έφεσής τους προς το ποτό.
Επιχείρηση «Τυφώνας»: η γερμανική επίθεση εναντίον της Μόσχας
Στις αρχές Οκτωβρίου 1941 ξεκίνησε η μεγάλη γερμανική επίθεση εναντίον της Μόσχας, γνωστή ως «Επιχείρηση Τυφώνας». Τα τεθωρακισμένα του Γκουντέριαν κινήθηκαν μέσω Ορέλ, Μπριάνσκ και Τούλα. Από τον βορρά κατέβηκαν τα τεθωρακισμένα του Χοτ, μέσω Βιάζμα και του ναπολεόντειου πεδίου μάχης του Μποροντίνο. Οι Γερμανοί είχαν σχεδόν 1.000.000 άνδρες, 1.700 άρματα μάχης, 14.000 πυροβόλα και μόλις 550 αεροσκάφη, καθώς η Luftwaffe είχε χάσει 1.603 αεροσκάφη και 1.028 είχαν υποστεί ζημιές.
Ο Κόκκινος Στρατός διέθετε 1.225.000 άνδρες, 1.000 άρματα μάχης, 7.600 πυροβόλα όπλα και λιγότερα από 1.000 αεροσκάφη. Υπήρχε όμως μεγάλο πρόβλημα με την ελλιπή εκπαίδευση και την ποιότητα των στρατιωτών. Οι δύο Στρατιές Πάντσερ διέσπασαν τα ημιτελή αμυντικά έργα στα βόρεια και συναντήθηκαν στη Βιάζμα. Εκεί βρέθηκαν μπροστά σ’ έναν τεράστιο αμυντικό θύλακα. Οι Σοβιετικοί, αντίθετα με τους Γάλλους ένα χρόνο πριν, αντιστάθηκαν σθεναρά εκεί, ενώ αρκετοί διέφυγαν και σχημάτισαν τις γραμμές της άμυνάς τους στο Μοζάισκ, δυτικά της Μόσχας. Στον νότο, ο Γκουντέριαν κύκλωσε τον Κόκκινο Στρατό μέσω Ορέλ και κατέλαβε το Μπριάνσκ, στις 6 Οκτωβρίου, έχοντας σημαντική βοήθεια από αέρος. Δύο σοβιετικές στρατιές περικυκλώθηκαν, αλλά δεν παραδόθηκαν, ενώ νέα γραμμή άμυνας δημιουργήθηκε γύρω από το Μτσενσκ.
Το ρωσικό φθινόπωρο είχε φτάσει και στις αρχές Οκτωβρίου οι Ναζί συνάντησαν τεράστια προβλήματα. Τα πάντα κολλούσαν στις λάσπες. Τα νέα ρωσικά άρματα Τ-34 μπορούσαν να στήνουν ενέδρες μέσα από δάση στα υποδεέστερα γερμανικά άρματα Πάντσερ IV, τα οποία καθώς ήταν εφοδιασμένα με βραχύκαννα πυροβόλα των 75mm μπορούσαν να πλήξουν τα Τ-34 μόνο όταν βρίσκονταν πίσω τους. Στα μέσα Οκτωβρίου, στη γραμμή του Μοζάισκ, οι Γερμανοί βρέθηκαν απέναντι σε οργανωμένη σοβιετική άμυνα. Στο μεταξύ, έφτασε από το Λένινγκραντ στη Μόσχα για να αναλάβει την άμυνα της πρωτεύουσας, που βρισκόταν σε κατάσταση επικίνδυνου αναβρασμού, ο Γκεόργκι Ζούκοφ.
Επρόκειτο για τον περίφημο «μοσχοβίτικο πανικό» ο οποίος αποτυπώθηκε στη συνείδηση όσων τον έζησαν. Το Κόμμα, η Stavka (ανώτατη διοίκηση των Ενόπλων Δυνάμεων) και η κυβέρνηση αναχώρησαν με ειδικά τρένα για τη Σαμάρα, πόλη στον Βόλγα. Στην πόλη σημειώνονταν λεηλασίες και στις νέες πολυκατοικίες στο κέντρο οι διαχειριστές συνεργάζονταν με τους επιδρομείς μέχρι που ανέλαβε δράση η μυστική υπηρεσία που είχε λάβει εντολές να πυροβολεί! Ο Στάλιν παρέμεινε στην πόλη, γεγονός που δημοσιοποιήθηκε, για να παραστεί στη μεγάλη παρέλαση για την 34η επέτειο της Επανάστασης στις 7 Νοεμβρίου.
Στο μεταξύ, μέχρι τις 13 Οκτωβρίου οι Γερμανοί είχαν φτάσει σε μια γραμμή που εκτεινόταν από το Καλίνιν μέχρι τις πόλεις γύρω από το Βολοκάμσκ (130 χλμ. ΒΔ της Μόσχας) και την Καλούγκα (λιγότερα από 150 χλμ. ΝΔ της πρωτεύουσας). Η Μόσχα άρχισε να μετατρέπεται σε οχυρό καθώς γυναίκες και αγόρια φτυάριζαν τόνους χώματος χωρίς τη βοήθεια μηχανημάτων. Η πόλη δεχόταν αεροπορικές επιθέσεις από τη Luftwaffe. Οι Γερμανοί απέτυχαν να καταλάβουν τη βιομηχανική πόλη Τούλα (190 χλμ. νότια της Μόσχας). Στις 18 Οκτωβρίου επιτέθηκαν στις γραμμές του Μοζαΐσκ και στις 27 Οκτωβρίου κατέλαβαν το Βολοκολάμσκ.
Ο καιρός όμως άρχισε να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Η λειτουργία ενός κινητήρα απαιτούσε υπερπροσπάθεια. Η έλλειψη χειμερινών ρούχων είχε τεράστια σημασία καθώς οι θερμοκρασίες έπεφταν και τα κρυοπαγήματα αυξάνονταν. Μόνο το 1/3 των μηχανοκίνητων μέσων εξακολουθούσε να λειτουργεί ενώ και οι μεραρχίες του Πεζικού είχαν διαθέσιμο μόνο το 1/3 των ανδρών τους. 600.000 γερμανικά άλογα κατάρρευσαν και πέθαναν ή εξασθένησαν. Ο βαρύς σοβιετικός χειμώνας άρχισε νωρίς το 1941. Στις 15 Νοεμβρίου το έδαφος είχε παγώσει. Δύο Στρατιές Πάντσερ είχαν αποστολή να κυκλώσουν τη Μόσχα από τον βορρά ενώ μια Τρίτη από τον νότο θα συναντούσε μέσω Κολόμνα τη βόρεια «λαβίδα» ανατολικά της Μόσχας. Η προσπάθεια αυτή έφερε αρχικά αποτελέσματα. Οι Γερμανοί αξιωματικοί μπορούσαν με τα κιάλια τους να διακρίνουν τον ήλιο να λαμπυρίζει καθώς έδυε, στους χρυσούς τρούλους του Κρεμλίνου. Οι Γερμανοί έφτασαν στην Κράσναγια Πολιάνα, το κτήμα του Τολστόι το οποίο απείχε 16 χλμ. από τη Μόσχα. Όμως η Τούλα αντιστεκόταν και ο σπουδαίος Γκουντέριαν ποτέ δεν πλησίασε τη Μόσχα από την πλευρά αυτή. Ο Μποκ επιχείρησε κατά μέτωπο επίθεση με άρματα μάχης από τα δυτικά όμως η προσπάθειά του βάλτωσε τέσσερις μέρες αργότερα. Το Κίμκι στον δρόμο προς το αεροδρόμιο της Μόσχας, υπήρξε τεράστια παγίδα για τα γερμανικά Πάντσερ. Μέχρι εκεί, 24 χλμ. μακριά από το Κρεμλίνο έφτασαν οι Γερμανοί.
Στις 5 Δεκεμβρίου 1941 ξεκούραστα σοβιετικά στρατεύματα από τη Σιβηρία επιτέθηκαν στους Γερμανούς μπροστά στη Μόσχα. Ο Στάλιν είχε βεβαιωθεί ότι οι Ιάπωνες δεν θα έκαναν επίθεση, εκμεταλλευόμενος το λάθος του Χίτλερ να μην «υποχρεώσει» τους Ασιάτες συμμάχους του(δεν είναι βέβαιο ότι θα τα κατάφερνε άλλωστε…) να επιτεθούν στην ΕΣΣΔ. Ίσως πολλοί αγνοούν αυτά τα γεγονότα τα οποία θεωρούμε ότι ήταν καθοριστικά για την εξέλιξη του γερμανοσοβιετικού πολέμου. Τον Ιανουάριο του 1942 οι Σοβιετικοί είχαν αναγκάσει τους Ναζί να υποχωρήσουν ως και 300 χλμ. από τις θέσεις τους.
Οι Γερμανοί έχοντας χάσει 750.000 άνδρες που θα μπορούσαν δύσκολα να αναπληρωθούν ήταν πολύ αδύναμοι και πλέον βρίσκονταν σε θέση άμυνας σε όλο το αχανές μέτωπο. Ο δριμύς σοβιετικός χειμώνας συνεχιζόταν. Το υπάρχον σοβιετικό σιδηροδρομικό δίκτυο σε κάκιστη κατάσταση εξαρχής λειτουργούσε αναποτελεσματικά. Το λάδι που χρησιμοποιούνταν για τη λίπανση των υποπολυβόλων MP 38/40 πάγωνε.
Οι χειμερινές γερμανικές στολές βρίσκονταν στην Πολωνία και στις 20 Δεκεμβρίου 1941 ο Γκέμπελς έκανε έκκληση προς τον γερμανικό λαό να στείλει ζεστά ρούχα στους στρατιώτες. Μια μέρα πριν ο Χίτλερ απάλλαξε τον αρχηγό του Στρατού, Στρατάρχη Βάλτερ φον Μπράουχιτς από τα καθήκοντά του θεωρώντας τον υπεύθυνο για την αποτυχία κατάληψης της Μόσχας. Από τότε το Γερμανικό Επιτελείο Στρατού διεξήγαγε τον πόλεμο στην ΕΣΣΔ από το Τσόσεν, έξω από το Βερολίνο κατά την κρίση του Χίτλερ.
Παρά την υποχώρησή τους σε κάποια μέτωπα οι Ναζί παραλίγο να φτάσουν στον Καύκασο ενώ είχαν ανοίξει δρόμο και προς την Κριμαία. Όμως οι χερσαίες γραμμές ανεφοδιασμού λόγω του βαρύ χειμώνα ήταν κάκιστες ενώ το Σοβιετικό Πολεμικό Ναυτικό είχε τον απόλυτο έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας. Κι αν επί χάρτου οι Γερμανοί ήταν προωθημένοι στην πραγματικότητα κινδύνευαν σοβαρά. Ορισμένοι Στρατηγοί τους μάλιστα πρότειναν υποχώρηση ακόμα και μέχρι την Πολωνία κάτι που ο Χίτλερ αρνήθηκε. Θεώρησε, μάλλον σωστά, ότι αν ξεκινούσε υποχώρηση θα ήταν ακόμα πιο δύσκολη κι από αυτή του Ναπολέοντα ενώ στα στρατεύματά του θα επικρατούσε πανικός.
Διέταξε λοιπόν τις δυνάμεις του να παραμείνουν σε οχυρωμένες θέσεις που θα μπορούσαν να ανεφοδιαστούν από αέρος. Οι Ρώσοι έκαναν επανειλημμένες επιθέσεις στους οχυρωμένους Γερμανούς και παρά τις μεμονωμένες επιτυχίες τους είχαν μεγάλες απώλειες.
Οι θύλακες άντεξαν, δικαιώνοντας τον Χίτλερ. Την άνοιξη οι Γερμανοί βρίσκονταν σε πολύ προωθημένες θέσεις: είχαν κυκλώσει το Λένινγκραντ, εξακολουθούσαν να απειλούν τη Μόσχα, από μεγαλύτερη απόσταση βέβαια (συγκεκριμένα από το Ρζεφ που απείχε 160 χλμ. από τη σοβιετική πρωτεύουσα), ενώ κρατούσαν μια γραμμή περίπου κατά μήκος του Δνείπερου που εκτεινόταν εξαιρετικά εκτεταμένος ως την Κριμαία. Όλα έδειχναν ότι θα ακολουθούσαν τιτανομαχίες που θα έμεναν στην ιστορία, κάτι που έγινε. Με τη συνέχεια των γερμανοσοβιετικών συγκρούσεων θα ασχοληθούμε σε επόμενο άρθρο μας.
Βασική πηγή του άρθρου ήταν το βιβλίο του NORMAN STONE, «ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ.
