Τα νησαία εδάφη ανατολικά της Μεγίστης (Καστελλόριζου)- Η αδιάλειπτη ελληνική παρουσία σε αυτά ως το 1922 – Τι γίνεται με τις περιουσίες των Δωδεκανήσιων στη Μικρά Ασία, για τις οποίες δεν έχει καταβληθεί αποζημίωση από την Τουρκία;
Όπως είναι γνωστό στους περισσότερους, σήμερα τοΚαστελλόριζο (Μεγίστη) και τα γύρω από αυτό νησαία εδάφη (Ρω, Στρογγυλή κ.λπ.) αποτελούν τα ακραία σημεία της ελληνικής επικράτειας στα νοτιοανατολικά. Στους περισσότερους είναι άγνωστο ότι υπάρχουν νησιά ανατολικότερα κι από τη Στρογγυλή, στη Λυκία, την Παμφυλία και την Κιλικία, τα οποία ως το 1922 κατοικούνταν σχεδόν αποκλειστικά από Έλληνες που είχαν αναπτύξει σε αυτά σημαντική οικονομική δραστηριότητα. Όλα αυτά, τα καταγράφει ο σπουδαίος νησιολόγος Γεώργιος Κ. Γιαγκάκης στο πόνημά του «ΝΗΣΑΙΕΣ ΕΣΧΑΤΙΕΣ ΤΟΥ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ» (έκδ. 2022). Ο κύριος Γιαγκάκης είχε την ευγενή καλοσύνη να μας στείλει και αυτό του το έργο και να μας δώσει την άδεια να παραθέσουμε στοιχεία που περιέχει.
Σίγουρα, σε μια χρονική περίοδο που το θέμα της ελληνικής ΑΟΖ, ιδιαίτερα στον Νότο βρίσκεται στην επικαιρότητα, θεωρούμε πολύ χρήσιμο να γίνει γνωστό στο ευρύ κοινό η ύπαρξη των νησιών της Ανατολικής Μεσογείου, τα οποία βέβαια σήμερα ανήκουν στην Τουρκία. Και θα κλείσουμε επαναφέροντας το θέμα των περιουσιών των Δωδεκανησίων στη Μικρά Ασία στο οποίο είχαμε αναφερθεί στις 11/9/2022. Η Τουρκία δεν έχει καταβάλλει τις αποζημιώσεις που οφείλει γι’ αυτές. Μετά τη δημοσίευση του άρθρου, το θέμα τέθηκε άτυπα στο ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες, από Δωδεκανήσιο Έλληνα αξιωματικό που υπηρετεί εκεί, όπως πληροφορηθήκαμε από έναν καλό φίλο.
Δεν νομίζουμε όμως, δεν διαβάσαμε κάτι σχετικό τουλάχιστον, ότι η ελληνική κυβέρνηση έθεσε το θέμα αυτό στην τουρκική…
Η αδιάλειπτη παρουσία του ελληνισμού στα νησιά της Ανατολικής Μεσογείου
Ανατολικά του Αρχιπελάγους της Μεγίστης (Καστελλόριζου), στον θαλάσσιο χώρο της Λυκίας, της Παμφυλίας και της Κιλικίας, ως την Κύπρο και πέρα από αυτή υπήρχε διαχρονικά ελληνικά κυριαρχία. Και στις δύο κυριότερες παράκτιες πόλεις της περιοχής υπήρχαν ως το 1922 συμπαγείς ελληνικοί πληθυσμοί: στην Αττάλεια, το 1/3 περίπου των κατοίκων ήταν Έλληνες και υπήρχαν 12 ορθόδοξες ελληνικές εκκλησίες, ενώ στη Μερσίνη, όπου υπήρχε ο επιβλητικός ναός του Αγίου Γεωργίου, το 1/5 του πληθυσμού ήταν Έλληνες. Και βέβαια, οι Έλληνες αποτελούσαν τους βασικούς οικονομικούς παράγοντες των πόλεων αυτών.
Τα νησιά της Ανατολικής Μεσογείου αποτελούσαν «τόπο δράσης», κυρίως των Καστελλοριζιών. Υπήρχαν όμως και Ρόδιοι, Καλύμνιοι, Συμαίοι, Κάσιοι, Κύπριοι κ.ά., με δραστηριότητα τόσο στα νησιά αυτά, όσο και στις απέναντι μικρασιατικές ακτές. Αυτό οφείλεται στο ότι οι Οθωμανοί δεν είχαν ιδιαίτερη κλίση προς το υγρό στοιχείο. Ο Γ. Γιαγκάκης αναφέρει ότι δεν φαίνεται να υπήρχε μόνιμη αξιόλογη εγκατάσταση Ελλήνων στα νησιά αυτά, τουλάχιστον στα νεότερα χρόνια, εκτός από τη Δολιχίστη (Κάκαβα) όπως θα δούμε στη συνέχεια. Σε μόνιμη βάση όμως στα νησιά αυτά σύχναζαν αλιείς, βοσκοί με τα κοπάδια τους κ.ά. Οι όρμοι και τα λιμανάκια τους, όπως και οι απέναντι ηπειρωτικές ακτές, χρησιμοποιούνταν ως αγκυροβόλια όλων των ναυτιλλομένων, τόποι επισκευής απρόοπτων βλαβών των σκαφών, σταθμοί πρόσκαιρης ανάπαυσης κ.λπ. Σε ορισμένα, υπήρχαν καταλύματα για πρόσκαιρη, αλλά επαναλαμβανόμενη διαχρονική διαμονή.
Οι ονομασίες των νησιών είναι ελληνικές, κάτι που αποτελεί αδιάψευστη μαρτυρία για τη διαχρονική παρουσία σε αυτά και στην ευρύτερη περιοχή Ελλήνων. Τα νησαία εδάφη της Ανατολικής Μεσογείου, αν και ακατοίκητα σήμερα, έχουν μεγάλη αξία, πέρα απ’ όλα τ’ άλλα, για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, τη διαφύλαξη γενετικών αποθεμάτων, την εξασφάλιση συνθηκών φυσικής εξέλιξης των έμβιων όντων κ.ά.
Τέλος, σε πολλά σημεία της μικρασιατικών ακτών παρατηρούνται διαχρονικά αλλεπάλληλες προσχώσεις, με αποτέλεσμα την ανύψωση της θάλασσας τόσο στις ηπειρωτικές περιοχές, όσο και στα νησαία εδάφη. Έτσι σε αρκετά σημεία υπάρχουν αρχαία μνημεία, τα οποία άλλοτε βυθίζονται στη θάλασσα και άλλοτε αναδύονται από αυτή.
Τα νησιά της Ανατολικής Μεσογείου
Ας δούμε τώρα αναλυτικότερα τα νησιά της Ανατολικής Μεσογείου, όπου ως το 1922 κατοικούσαν ή δραστηριοποιούνταν Έλληνες.
α) Δολιχίστη ή Κάκαβα. Το μεγαλύτερο από τα νησιά. Θα ασχοληθούμε εκτενώς με αυτή, αφού αναφερθούμε στα υπόλοιπα νησαία εδάφη της περιοχής.
β) Δασ(ε)ιά (τουρκ. Sanada), νησί 5 χλμ. Α της Μεγίστης και 2 χλμ. ΒΑ της Στρογγυλής.
γ) Αλιμεταριά. Μακρόστενο νησί, απέναντι από τον Αβασσάριο Κόλπο. Εδώ έμενε ο Κώστας Αχλαδιώτης, που ήταν βοσκός των προβάτων του πατέρα της «Κυράς της Ρω» Δέσποινας Αχλαδιώτου. Το 1927 εγκαταστάθηκαν και οι δύο στη Ρω, όπου η κυρά Δέσποινα ύψωνε κάθε μέρα την ελληνική σημαία από το 1943 ως τον θάνατό της το 1982.
δ) Καράβολας. Νησί νότια της Δολιχίστης. Το όνομά του οφείλεται στην παρουσία σε αυτό μεγάλων μαύρων κοχλιών (σαλιγκαριών).
ε) Τραγονήσι. Βρίσκεται ανατολικά της Δολιχίστης.
στ) Ποντικονήσια – Βρίσκονται νότια της Δολιχίστης και πολύ κοντά σ’ αυτή.
ζ) Γυαλί. Νησί μπροστά στον ομώνυμο κόλπο της ηπειρωτικής ακτής, σε απόσταση ενός ναυτικού μιλίου περίπου βόρεια του βορείου άκρου της Δολιχίστης.
η) Χελιδονίδες Νήσοι. Βρίσκονται νότια του ακρωτηρίου Χελιδόνια (Χελιδονία Άκρα των αρχαίων), που αποτελεί το νοτιοανατολικό άκρο της Λυκίας. Πρόκειται για πέντε νησιά, ιδιαίτερα επικίνδυνα για όσους πλέον κοντά σ’ αυτά. Ο αείμνηστος φιλόλογος και ακαδημαϊκός Ιωάννης Σταματάκος (1896-1968) τις σημειώνει ως «Χελιδόνεαι (κοινώς Χελιδόνιαι) νήσοι». Ο Σκύλαξ ο Καρυανδεύς (5ος π.Χ. αι.) σημειώνει: «… είτα Χελιδονίαι ακρωτήριον και νήσοι δύο…».
θ) Γραμβούσα (και Κραμβούσα). Νησί μερικά ναυτικά μίλια βορειοανατολικά του ακρωτηρίου Χελιδόνια.
ι) Τρασάνι. Νησίδα κοντά στην Ατρασάνιο Άκρα. Βρίσκεται αριστερά και ανοικτά του Κόλπου της Αττάλειας (Παμφυλικός Κόλπος).
ια) Κραμβούσα. Νησί δυτικά του ακρωτηρίου Ζεφύριο(ν), κοντά στην ηπειρωτική ακτή. Ο Στέφανος Βυζάντιος την αναφέρει ως Κράμβουσα, «νήσος περί Σελεύκειαν της Ισαυρίας» και τον κάτοικό της «Κραμβούσιο» ή «Κραμβουσαίο». Το όνομά της οφείλεται στην παρουσία σ’ αυτή κράμβης (αγριολάχανου).
ιβ) Πιτυούσα. Νησί δυτικά του ακρωτηρίου Σαρπηδών, ΝΔ της Σελεύκειας και ΒΑ της Κραμβούσας. Βρίσκεται κοντά στην ηπειρωτική ακτή. Το όνομά της, συνηθισμένο για πολλά ελληνικά νησιά, οφείλεται στην ύπαρξη πολλών πεύκων στο νησί.
Δολιχίστη ή Κάκαβα (τουρκ. Kekova): το μεγαλύτερο, μετά το Καστελλόριζο νησί της Ανατολικής Μεσογείου
Ας δούμε όμως τώρα τη Δολιχίστη, το μεγαλύτερο από τα νησιά της Ανατολικής Μεσογείου, μετά το Καστελλόριζο. Είναι μακρόστενο νησί που φράσσει τον Κόλπο του Τριστόμου.
Ο Στέφανος Βυζάντιος (5ος-6ος αι.) την αναφέρει ως Δολίχη και Δολιχίστη και ότι ο κάτοικός της ονομάζεται Δολιχεύς και Δολιχιστεύς. Το όνομα του νησιού προέρχεται από το επίθετο δολιχός, -ή, -όν = μακρός, επιμήκης, που αποδίδει το σχήμα του νησιού. Σύμφωνα με τον κορυφαίο θαλασσογράφο μας Ναύαρχο και ακαδημαϊκό Στυλιανό Εμμ. Λυκούδη (1878-1958), η Δολιχίστη έχει μήκος 4,25 μέτρα, πλάτος 0,66 μέτρα και υψόμετρο περίπου 900 μέτρα. Η Δολιχίστη βρίσκεται 14 ν.μ. Α-ΒΑ της Μεγίστης. Είναι τραχύ νησί, απέχει ένα χιλιόμετρο από τη μικρασιατική ακτή περίπου και σχηματίζει ευρύχωρο και ασφαλές λιμάνι. Ο Παντελής Κοντογιάννης αναφέρει ότι σώζονταν πολλά αρχαία μνημεία και ότι «πλημμυρίζονται υπό της θαλάσσης τάφοι και αρχαία οικοδομήματα». Ο Ι. Σταματάκος την αναφέρει ως νησί της Μεσογείου, κοντά στη Ρόδο. Εκκλησιαστικά ανήκε στη Μητρόπολη Μύρων και ήταν έδρα της Επισκοπής Δολιχίστης, όπως προκύπτει από τους πίνακες που δημοσιεύθηκαν Επισκοπών της Μικράς Ασίας. Η Μητρόπολη Μύρων είχε στη δικαιοδοσία της πάνω από 30 επισκοπές. Βέβαια, η ύπαρξη Επισκοπής στη Δολιχίστη προϋποθέτει την παρουσία Ορθόδοξου πληρώματος στο νησί. Σε επικοινωνία του κ. Γιαγκάκη με τον νυν Μητροπολίτη Μύρων κύριο Χρυσόστομο, ο Σεβασμιότατος ανέφερε ότι δεν είναι γνωστό πότε λειτουργούσε η Επισκοπή Δολιχίστης, καθώς τα αρχεία της Μητρόπολης έχουν καεί. Ο κύριος Χρυσόστομος μεταβαίνει τακτικά στο νησί και επιβεβαίωσε την ύπαρξη πολλών αρχαιοτήτων στο νησί και τη θάλασσα γύρω του. Ωστόσο δεν μπόρεσε να εντοπίσει τα ίχνη χριστιανικού ναού, που είναι βέβαιο ότι θα υπήρχε. Ο Κυριάκος Μ. Χονδρός αναφέρει ότι μαρτυρείται παρουσία Λυκίων στο νησί από τον 8ο π.χ. αιώνα και ότι οι Βυζαντινοί αναστήλωσαν το κάστρο του για να αντιμετωπίσουν τις εχθρικές επιδρομές. Γράφει επίσης ότι κοντά στη Δολιχίστη υπάρχουν τα νησιά Καρά Αντά και Τοπράκ Αντά. Στους νεότερους χρόνους, το νησί αλλά και η ευρύτερη περιοχή αποτελούσαν τόπο εμπορικών και ναυτιλιακών δραστηριοτήτων Καστελλοριζιών που αξιοποιούσαν το λιμάνι τους.
Η Δολιχίστη ονομάζεται και Κάκαβα. Πρόκειται για όνομα προερχόμενο από τον ήχο της φωνής των περδικών που ζουν στο νησί (Αχιλλέας Σπ. Διαμαντάρας). Από τη λ. Κάκαβα προέρχεται η τουρκική ονομασία του νησιού Kekova.
Τι γίνεται με τις αποζημιώσεις που οφείλει η Τουρκία στους Δωδεκανήσιους εδώ και 100 χρόνια;
Σε άρθρο μας στις 11/09/2022 είχαμε αναδείξει το θέμα των Δωδεκανήσιωνπου είχαν περιουσίες στην Τουρκία. Το θέμα αυτό, έφτασε, άτυπα στο ΝΑΤΟ, μέσω Δωδεκανήσιου αξιωματικού που υπηρετεί στην έδρα της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Ωστόσο η Ελληνική Κυβέρνηση μάλλον δεν έκανε απολύτως τίποτα…
Θυμίζουμε ότι μετά τη μικρασιατική καταστροφή, οι Δωδεκανήσιοι που είχαν σημαντική περιουσία στην Τουρκία δεν αποζημιώθηκαν σε αντίθεση με τους υπόλοιπους Έλληνες γιατί ήταν Ιταλοί υπήκοοι (τα Δωδεκάνησα ανήκαν τότε στην Ιταλία). Οι θιγόμενοι ζήτησαν αργότερα να γίνει ανταλλαγή των περιουσιών τους με εκείνες των Τούρκων που έφυγαν από τα Δωδεκάνησα. Ο μόνος που ασχολήθηκε σοβαρά με το θέμα ήταν ο αείμνηστος Ιωάννης Ζίγδης (1913-1997). Η Ελλάδα δεν έχει ζητήσει ποτέ από την Τουρκία να δώσει τις αποζημιώσεις που οφείλει στους Δωδεκανησίων. Τα ποσά που οφείλει η γειτονική χώρα είναι τεράστια.
Ενδεικτικά, η περιουσία του Π. Πανταζίδη στην Αντίφελλο (Κας) είχε αξία 3.400.000 λιρέτες της εποχής (πριν 100 χρόνια). Η περιουσία της Όλγας Κοζαξόγλου στον Φοίνικα άξιζε 5.256.000 λιρέτες. Καλύμνιοι διατηρούσαν τεράστιες εκτάσεις με καλλιεργήσιμα κτήματα στο Μονοδένδρι κ.ά. Θα ασχοληθεί με το θέμα η Ελληνική Κυβέρνηση ή θα το αφήσει κι αυτό να εκκρεμεί για άλλα 100 χρόνια;
Πηγή: Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη, Νησιολόγου: «ΝΗΣΑΙΕΣ ΕΣΧΑΤΙΕΣ ΤΟΥ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ 2022. Ευχαριστούμε θερμά τον κύριο Γιαγκάκη για την αποστολή του συγγράμματός του και την άδεια που μας παραχώρησε για να παραθέσουμε στοιχεία από αυτό.