Τι είναι το Instagram face και γιατί προσπαθούν όλοι να το αποκτήσουν

Ένα πρόσωπο που μοιάζει σαν να είναι φτιαγμένο από πηλό. Δέρμα χωρίς πόρους, ψηλά ζυγωματικά, νεανική όψη, γατίσια μάτια, μεγάλες βλεφαρίδες – που παραπέμπουν σε χαρακτήρα καρτούν -, μικρή μύτη και πλούσια, σαρκώδη χείλη. Αυτό είναι το νέο κυβερνό-πρόσωπο, κληροδότημα της τελευταίας δεκαετίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ένα πρόσωπο για το οποίο πασχίζουν γυναίκες και κορίτσια – ακόμα και άνδρες – κάθε οικονομικού και εκπαιδευτικού υποβάθρου, εκφράζοντας ίσως έμμεσα την επιτακτική ανάγκη τους να γίνουν οι απόγονοι της Kim Kardashian, της Bella Hadid, της Emily Ratajkowski και της Kendall Jenner – που όλες μοιάζουν μεταξύ τους.

Για να το αποκτήσουμε ξεκινάμε από τα γνωστά φίλτρα της εφαρμογής. Υπάρχουν δεκάδες τέτοια που αλλοιώνουν τα φυσικά μας χαρακτηριστικά και μας κάνουν, με ένα απλό πάτημα του δαχτύλου μας, να μοιάζουμε τόσο «σαγηνευτικοί». Φυσικά, αυτά τα φίλτρα έχουν μικρή ισχύ, αφού βλέπετε υφίστανται μόνο μέσα στην εφαρμογή και όχι στην κανονική ζωή μας. Και επειδή εκεί που υπάρχει ένα πρόβλημα, πάντα κάποιος θα βρεθεί να προσφέρει μια λύση, τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες κλινικές και πλαστικοί χειρουργοί προωθούν τους τρόπους που μπορεί να μονιμοποιηθεί το αποτέλεσμα του φίλτρου.

Μάλιστα, στο TikTok τον «βασιλιά των τάσεων» - if you make it there, you can make it anywhere -, μια ολόκληρη κάστα πλαστικών χειρουργών δημιουργεί περιεχόμενο με time-lapse βίντεο από διαδικασίες πλαστικής χειρουργικής, botox και φωτογραφίες πριν και μετά, οι οποίες λαμβάνουν εκατοντάδες χιλιάδες προβολές και likes. Οι μικροεπεμβάσεις αυτές έχουν γίνει πλέον τόσο δημοφιλείς που εισχωρούν όλο και περισσότερο στην καθημερινότητά μας, ξεκινώντας μάλιστα από μικρές ηλικίες. Για το 2022 μάλιστα, το botox, ακολουθούμενο από το baby botox, ήταν η νούμερο ένα μη επεμβατική διαδικασία, με πάνω από 7,4 εκατομμύρια άνθρωποι στις ΗΠΑ λαμβάνουν θεραπείες. Επιπλέον, σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρεία Πλαστικών Χειρουργών, ένας αυξανόμενος αριθμός ατόμων κάτω των 30 ετών στις ΗΠΑ ξοδεύει χιλιάδες δολάρια για αισθητικές επεμβάσεις, όπως πληρωτικά υλικά (fillers), θεραπείες ανάπλασης του δέρματος και ενέσεις νευροδιαμορφωτών.

Αυτό το φαινόμενο όμως σπάει και το φράγμα των ηλικιών, επηρεάζοντας έντονα την γενιά Z, ωθώντας ακόμα και εφήβους να αποκτούν εθισμό στο συγκεκριμένο αυτό πρόσωπο, δαπανώντας μεγάλα χρηματικά ποσά σε προϊόντα ομορφιάς και μικροεπεμβάσεις που υπόσχονται να μην γεράσουν ποτέ.

Το κυβερνό-πρόσωπο του Instagram

Βασικός ένοχος θα λέγαμε ότι είναι οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίες έχουν μεταμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την ομορφιά, δημιουργώντας αυτό που έχει ονομαστεί "cyborgian Instagram face". Ας μην δαιμονοποιούμε βέβαια αυτά τα ψηφιακά εργαλεία, καθώς είναι στο χέρι μας το πως θα το διαχειριστούμε. Ίσως λοιπόν, καλύτερα, να λέγαμε ότι ο ιθύνων νους πίσω από αυτή την τάση είναι ο δικός μας αδρανής νους που άκριτα απολαμβάνει την ψηφιακή χειραγώγηση, τα φίλτρα και τις καλλυντικές βελτιώσεις, οι οποίες αναδιαμορφώνουν τα κοινωνικά ιδεώδη και αμφισβητούν τις παραδοσιακές έννοιες της ελκυστικότητας.

Οι πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν ως εικονικές σκηνές όπου τα άτομα επιμελούνται την ταυτότητά τους και παρουσιάζουν εξιδανικευμένες εκδοχές του εαυτού τους. Σε αυτό το εικονικό βασίλειο, η ομορφιά συχνά ορίζεται από το αψεγάδιαστο δέρμα, τα υπερβολικά χαρακτηριστικά του προσώπου και μια αισθητική με αερογράφο που θολώνει τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Το cyborgian πρόσωπο του Instagram αντιπροσωπεύει ακριβώς αυτό, μια σύγκλιση της τεχνολογίας και των ιδανικών ομορφιάς, που χαρακτηρίζεται από αφύσικα λείο δέρμα, υπερβολικά χείλη, σμιλεμένα ζυγωματικά και κουκλίστικα μάτια. Αυτή η υπερρεαλιστική αισθητική έχει γίνει πανταχού παρούσα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαιωνιζόμενη από επιρροές, διασημότητες και μάρκες ομορφιάς, θέτοντας ανέφικτα πρότυπα ομορφιάς και τροφοδοτώντας μια κουλτούρα σύγκρισης και ανασφάλειας. Παράλληλα, το κυνήγι των likes, των followers και της επικύρωσης οδηγεί πολλούς να μιμηθούν τις επιμελημένες εικόνες ομορφιάς που διαιωνίζονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οδηγώντας σε ομογενοποίηση των αισθητικών προτιμήσεων και απώλεια της ποικιλομορφίας. Κάπως έτσι καταλήγουμε να έχουμε όλοι το ίδιο ακριβώς πρόσωπο. Είναι κακό αυτό;

Η επώδυνη επιδίωξη της γυναικείας ομορφιάς

Πριν απαντήσουμε για το αν αυτό είναι κακό – αν ακόμα αναρωτιέστε δηλαδή -, πρέπει να καταλάβουμε ότι αυτό δεν είναι απλώς σημείο του καιρού μας, καθώς σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, τα πρότυπα της γυναικείας ομορφιάς έχουν διαμορφωθεί από πολιτισμικά ιδεώδη που συχνά καθιστούν αναγκαία την επώδυνη σωματική χειραγώγηση. Από τις αρχαίες πρακτικές του δεσίματος των ποδιών στην αυτοκρατορική Κίνα, μέχρι την εμμονή με τις σφηκοειδείς μέσες στην Ευρώπη του δέκατου ένατου αιώνα, οι γυναίκες υπομένουν ανά τους αιώνες βασανιστικές διαδικασίες για την επίτευξη των κοινωνικών προσδοκιών.

Στην αυτοκρατορική Κίνα για παράδειγμα, η επιτομή της γυναικείας ομορφιάς ενσαρκωνόταν στα λεπτά και μικροσκοπικά πόδια των γυναικών. Το δέσιμο των ποδιών, μια πρακτική που χρονολογείται από τον 10ο αιώνα, περιελάμβανε το σφιχτό τύλιγμα των ποδιών των νεαρών κοριτσιών για να εμποδιστεί η ανάπτυξή τους και να επιτευχθεί η επιθυμητή εικόνα των μικροσκοπικών, μυτερών ποδιών, γνωστών ως "πόδια λωτού". Η διαδικασία αυτή προκαλούσε φυσικά έντονο πόνο και παραμόρφωση, καθώς τα οστά έσπαζαν και τα πόδια λύγιζαν με τη βία σε αφύσικα σχήματα. Όμως, παρά τη σωματική οδύνη και τις μακροπρόθεσμες συνέπειες για την υγεία, το δέσιμο των ποδιών επέμενε για αιώνες, συμβολίζοντας τόσο την ομορφιά όσο και την κοινωνική θέση.

Παρομοίως, στην Ευρώπη του δέκατου ένατου αιώνα, οι γυναίκες υποβάλλονταν στη βασανιστική επιδίωξη να αποκτήσουν μέση σφήκα - την πολυπόθητη φιγούρα κλεψύδρας με την απίστευτα στενή μέση. Οι κορσέδες, φτιαγμένοι από φαλαινοκόκκαλο, μέταλλο ή σκληρό ύφασμα, δένονταν σφιχτά γύρω από τον κορμό για να σφίξουν τη μέση στη μικρότερη δυνατή περιφέρεια. Η πίεση που ασκούσαν οι κορσέδες προκαλούσε δυσκολία στην αναπνοή, πεπτικά προβλήματα, ακόμη και μετατόπιση εσωτερικών οργάνων. Παρά τους κινδύνους για την υγεία και την ταλαιπωρία, οι κορσέδες παρέμειναν βασικό στοιχείο της γυναικείας μόδας, διαιωνίζοντας την αντίληψη ότι η ομορφιά απαιτούσε ταλαιπωρία.
Από τα μυτερά πόδια στα έντονα ζυγωματικά του σήμερα

Τα παραπάνω ιστορικά παραδείγματα υπογραμμίζουν την παγκόσμια πεποίθηση ότι η γυναικεία ομορφιά είναι συνώνυμη με τη σωματική τελειότητα, συχνά εις βάρος της ευημερίας των γυναικών. Σήμερα, αν και αυτή η επιδίωξη δεν εμπεριέχει κορσέδες και τυλιγμένες πατούσες, μπορεί να γίνει εξίσου εξτρεμιστική και επίπονη. Το μόνο που αλλάζει είναι τα εργαλεία. Οι γυναίκες συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν την πίεση να συμμορφωθούν με μη ρεαλιστικά πρότυπα ομορφιάς, ακριβώς όπως το Instagram, face, τα οποία διαιωνίζονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τη διαφήμιση και τα κοινωνικά πρότυπα. Οι αισθητικές χειρουργικές επεμβάσεις, οι ακραίες δίαιτες και τα αυστηρά προγράμματα άσκησης είναι μερικά ακόμα μόνο παραδείγματα των σύγχρονων μεθόδων που χρησιμοποιούνται για την επίτευξη της επιθυμητής αισθητικής.

Ακόμα όμως και αν κατορθώσουμε να αποκτήσουμε ένα τέτοιο πρόσωπο, ή σώμα, τι κερδίζουμε στην πραγματικότητα. Νομίζω μπορείτε να μαντέψετε την απάντηση. Θα την διευρύνουμε όμως πέρα από το «τίποτα» λέγοντας ότι οι συνέπειες αυτής της αδιάκοπης επιδίωξης της τελειότητας είναι βαθιές και συμβάλλουν, σε θέματα όπως η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η δυσμορφία του σώματος και οι διατροφικές διαταραχές μεταξύ των γυναικών. Επιπλέον, αυτή η έμφαση στη σωματική εμφάνιση αποσπά από την αναγνώριση της αξίας των γυναικών πέρα από την εξωτερική τους εμφάνιση, ενισχύοντας επιβλαβή στερεότυπα και περιορίζοντας τις ευκαιρίες για προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη.

Με το cyborgian πρόσωπο του Instagram λοιπόν να αποτελεί την συνέχιση μιας οδυνηρής κληρονομιάς πρότυπων ομορφιάς, δεν μπορούμε από το να προσπαθήσουμε να θωρακίσουμε τους εαυτούς μας απέναντι του. Είναι πολύ δύσκολο, το γνωρίζουμε, καθώς είναι τόσο όμορφο, τόσο τέλειο και «εύκολο», που μας θυμίζει την δική μας μη τέλεια φύση και μας καλεί να το ενστερνιστούμε. Ίσως αυτό το άρθρο να αποτελεί λοιπόν μια δίοδο αφύπνισης. Ένα καμπανάκι για κάθε άνθρωπο που κοιτάει ατελείωτες, ίδιες φωτογραφίες προσώπων στο feed του και νιώθει άσχημος, επειδή δεν τους μοιάζει. Ίσως εκείνη ακριβώς τη στιγμή να χρειαστεί να απαντήσουμε σε αυτόν τον εσωτερικό, αυστηρό κριτή, που δεν ευχαριστιέται με τίποτα, με την ατάκα: «Και τι πειράζει που είμαι διαφορετικ@».