Πώς ο Κεμάλ εξαπάτησε τους Κούρδους και τους έστρεψε εναντίον των Ελλήνων στη Μικρά Ασία

Μια από τις πτυχές της Μικρασιατικής Εκστρατείας που, τουλάχιστον εμείς, δεν έχουμε εξετάσει ενδελεχώς είναι η στάση των Κούρδων απέναντι στον Ελληνικό Στρατό και τους ελληνικούς πληθυσμούς στη Μικρά Ασία. Οι Κούρδοι τήρησαν άκρως εχθρική στάση απέναντι στους Έλληνες, παρά το ότι ο Κεμάλ, όπως θα δούμε, τους εξαπάτησε.

Μια σύντομη ιστορία των Κούρδων
Οι Κούρδοι είναι μέλη γλωσσικής ομάδας και εθνότητας που ζουν στα όρη Ζάγρος και Ταύρος του ανατολικότερου τμήματος της Μικράς Ασίας, στο βορειοδυτικό Ιράν και στις γύρω περιοχές. Οι περισσότεροι Κούρδοι κατοικούν σε εδάφη που ανήκουν στο Ιράν, το Ιράκ και στην Τουρκία και γειτονεύουν μεταξύ τους, αλλά σε κανένα τμήμα αυτής της περιοχής την οποία οι ίδιοι ονομάζουν Κουρδιστάν (Χώρα των Κούρδων), δεν έχουν πετύχει πολιτική αυτονομία. Μιλούν, γλώσσα του δυτικού ιρανικού κύκλου. Οι περισσότεροι Κούρδοι είναι Σουνίτες Μουσουλμάνοι, χωρισμένοι σε κατά τόπους μυστικιστικές και αιρετικές θρησκευτικές κοινότητες. Η προϊστορία τους δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή, αλλά φαίνεται ότι οι προγονοί τους ζουν για χιλιετίες στην ίδια ορεινή περιοχή. Οι γραπτές μαρτυρίες, για τις αρχαιότερες αυτοκρατορίες της Μεσοποταμίας, αναφέρονται συχνά σε ορεινά φυλετικά γένη με ονομασίες παρόμοιες προς το «Κούρδοι».

Οι Καρδούχοι που επιιτέθηκαν εναντίον του Ξενοφώντα και των Μυρίων το 401 π.Χ. κοντά στο σημερινό Ζάκχο του Ιράκ, ακρίβως στα νότια των τουρκικών συνόρων, πιθανότατα ήταν Κούρδοι. Πάντως η ονομασία «Κούρδοι» χρονολογείται με βεβαιότητα από την εποχή της προσχώρησης των φύλων αυτών στο Ισλάμ, τον 7ο αιώνα. Αν και οι Κούρδοι δεν κατάφεραν ποτέ να αποκτήσουν εθνικό κράτος είχαν πλατιά φήμη ως γενναίοι πολεμιστές. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να γίνουν μισθοφόροι και επαγγελματίες στρατιώτες σε πολλούς στρατούς.

Ο γνωστότερος στον Δυτικό κόσμο Κούρδος ήταν ο Σαλαντίν, που δικαιώνει αυτή την πολεμική φήμη. Αφού πολέμησε εναντίον του Ριχάρδου Α’ της Αγγλίας κατά τη Γ’ Σταυροφορία, ίδρυσε τη δυναστεία των Αγιουμπιδών στην Αίγυπτο (1169 – 1250). Η μεγάλη ευκαιρία για να ιδρύσουν οι Κούρδοι ανεξάρτητο κράτος παρουσιάστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, ιδιαίτερα μαλίστα μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Συνθήκη των Σεβρών (1920) πρόεβλεπε, μεταξύ άλλων, ότι οι Κούρδοι θα αποκτούσαν αυτόνομη κρατική οντότητα. Δυστυχώς για τους Κούρδους λαθεμένοι χειρισμοί από την ηγεσία τους, όπως η εμπιστοσύνη που έδειξαν στον Κεμάλ και πολιτικές συγκυρίες, όπως η αποχώρηση του Τόμας Γούντροου Γουίλσον από την Προεδρία των Η.Π.Α. το 1920 είχαν σαν αποτέλεσμα η ευκαιρία να χαθεί και ο αγώνας των 30 εκατομμυρίων περίπου Κούρδων για την απόκτηση πατρίδας να συνεχίζεται μέχρι σήμερα…

Society for the Rise of Kurdistan: το ξεκίνημα για ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν
Στις 6 Νοεμβρίου 1917 ιδρύθηκε μυστικά στην Κωνσταντινούπολη η «Society for the Rise of Kurdistan» (SAK) στην Κωνσταντινούπολη. Στόχος της ήταν η δημιουργία ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στην ανατολική Τουρκία. Πρόεδρος της SAK ήταν ο Abdulkadir Ubeydullah και Αντιπρόεδροί της οι Emin Ali και Fuad Pasha.

Τον Ιανουάριο του 1919 η Κοινωνία (SAK) σε επιστολή της προς τη βρετανική κυβέρνηση μέσω του Ύπατου Αρμοστή στην Κωνσταντινούπολη sir Somerset Gough-Calthorpe ζητούσε μια καθορισμένη γεωγραφικά περιοχή που θα δινόταν στους Κούρδους, ίδια προνόμια με αυτά που δόθηκαν από τους Συμμάχους της Αντάντ σε Άραβες, Αρμένιους, Χαλδαίους, Ασσύριους και άλλες μικρότερες εθνότητες, αυτοδιοίκηση για τους ίδιους τους Κούρδους και τέλος, «παρακαλούσε ιδιαίτερα» τη βρετανική κυβέρνηση να «αναλάβει ευγενικά την προστασία των δικαιωμάτων και των συμφερόντων τους και να τους βοηθήσει στην πορεία τους προς τον πολιτισμό και την πρόοδο». Σε συνεδρίασή της, η SAK αποφάσισε ομόφωνα να διοριστεί μοναδικός εκπρόσωπος του κουρδικού έθνους στην επικείμενη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού ο Mehmed Serif Ρasha.

Τα «14 σημεία του Ουίλσον»
Ένας από τους σημαντικότερους Προέδρους των ΗΠΑ του πρώτου μισού του 20ου αιώνα ήταν ο Τόμας Γούντροου Ουίλσον (1856-1924). Πήρε πολλά μέτρα εναντίον του μεγάλου κεφαλαίου, μελετημένα κι αποφασιστικά. Το 1915 αποτύπωσε την ιδέα για τη δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών. Ο Ουίλσον, διαπρεπής πανεπιστημιακός (κυρίως στο Πρίνστον) θεωρήθηκε από κάποιους ότι θα μπορούσε να γίνει εύκολο υποχείριο εξωθεσμικών κέντρων καθώς ήταν αμέτοχος σε πολιτικές μηχανορραφίες. Όμως ο Ουίλσον τους εξέπληξε δυσάρεστα καθώς αποδείχτηκε ακέραιος χαρακτήρας, δραστήριος και ικανός. Κατά την επανεκλογή του, το 1916, υποχρεώθηκε να αποφασίσει την είσοδο των ΗΠΑ στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στις 8 Ιανουαρίου 1918 ανακοίνωσε τα περίφημα «14 σημεία» του (Wilsonian Fourteen Points) για την ειρήνη, δεν κατάφερε όμως να πείσει το αμερικανικό κογκρέσο να ψηφίσει τη συμμετοχή των ΗΠΑ στη διεθνή συμφωνία που υποστήριζε. Το εγκεφαλικό επεισόδιο που υπέστη στη διάρκεια εκτεταμένης περιοδείας του στις ΗΠΑ είχε σαν αποτέλεσμα να βγαίνει σπάνια από το προεδρικό μέγαρο και μόνο με τη χρήση μπαστουνιού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον από τα «14 σημεία» του παρουσιάζει το 12ο που αφορά την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις εθνότητες που ζούσαν σ’ αυτή: «Στο τουρκικό τμήμα της σημερινής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα πρέπει να εξασφαλιστεί μια αναμφισβήτητη ασφάλεια ζωής και μια απολύτως ανενόχλητη ευκαιρία αυτόνομης ανάπτυξης και τα Δαρδανέλια θα πρέπει να ανοίξουν μόνιμα ως μια ελεύθερη διέλευση στα πλοία και το εμπόριο όλων των εθνών με διεθνείς εγγυήσεις». Το άρθρο αυτό αναφερόταν εμμέσως πλην σαφώς στους Έλληνες της Μικράς Ασίας αλλά και τους Κούρδους.

Η Συνθήκη των Σεβρών και το κουρδικό ζήτημα
Τα «14 σημεία» του Ουίλσον έκαναν τους Κούρδους να αναθαρρήσουν και άρχισαν να πιστεύουν ότι η πολυπόθητη γι’ αυτούς ίδρυση ενός κράτους θα υλοποιηθεί. Αυτό αναφερόταν ρητά στη Συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920), γνωστή κι από τις ευνοϊκές για τη χώρα μας διατάξεις. Σε μία από τις προβλέψεις της Συνθήκης αναφερόταν ρητά ότι «το Κουρδιστάν θα αποκτούσε αυτόνομη κρατική οντότητα». Είναι επίσης γνωστό ότι ενώ ο σουλτάνος δέχτηκε όλους τους όρους της, οι Τούρκοι εθνικιστές με επικεφαλής τον Κεμάλ αρνήθηκαν τα πάντα και ξεκίνησαν αγώνα για ανατροπή τους. Τρεις μήνες μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών η SAK υποστήριξε τους ηγέτες της φυλής Kocgiri (Αλεβίτες Κούρδους) που επαναστάτησαν στην περιοχή Dersim στην ανατολική Μικρά Ασία. Κατά πάσα πιθανότητα, η εξέγερση αυτή υποκινήθηκε από τους Βρετανούς που ήθελαν να δώσουν ένα ισχυρό χτύπημα στους Τούρκους εθνικιστές του Κεμάλ. Ο Κεμάλ παρατηρούσε τα γεγονότα στο Dersim και είπε ότι τα «14 σημεία» του Ουίλσον ήταν άνευ αξίας για τους λαούς στις ανατολικές επαρχίες και ότι αυτοί θα έπρεπε να ακολουθήσουν το τουρκικό εθνικιστικό κίνημά του.

Η κουρδική επανάσταση του 1921
Οι Κούρδοι του Ντερσίμ άρχισαν να ετοιμάζονται για σύγκρουση με τους Τούρκους εθνικιστές. Έκαναν εισβολές σε τουρκικές αποθήκες όπλων και στις 15 Νοεμβρίου 1920 έδωσαν στους κεμαλικούς μια δήλωση που ανέφερε τα εξής:

i. Η κυβέρνηση της Άγκυρας (Κεμάλ) θα έπρεπε να τηρήσει τη συμφωνία που είχαν συνάψει οι Κούρδοι με τον σουλτάνο στην Κωνσταντινούπολη και να αποδεχθεί την κουρδική αυτονομία.

ii. Η κυβέρνηση της Άγκυρας όφειλε να ενημερώσει τους Κούρδους ηγέτες για το πώς βλέπει την προσέγγισή τους για ένα αυτόνομο Κουρδιστάν.

iii. Όλοι οι Κούρδοι κρατούμενοι στις φυλακές Erzincan, Malatya, Elaziz (τωρινό Elazig) θα πρέπει να απελευθερωθούν.

iv. Η τουρκική διοίκηση της περιοχής με κουρδική πλειοψηφία θα έπρεπε να φύγει.

v. Ο τουρκικός στρατός που είχε σταλεί στις κουρδικές περιοχές έπρεπε να αποσυρθεί.

Οι Κούρδοι ζήτησαν απάντηση ως τις 24 Νοεμβρίου 1920 όμως δεν έλαβαν απολύτως τίποτα. Στις 25 Δεκεμβρίου 1920 οι Κούρδοι ζήτησαν να δοθούν περισσότερα πολιτικά δικαιώματα στις περιοχές Ντιγιαρμπακίρ, Μπιτλίς, Βαν και Ελαζίζ όπως προβλεπόταν στη Συνθήκη των Σεβρών. Οι κεμαλικοί προσποιήθηκαν ότι θα ικανοποιηθούν αυτά τα αιτήματα αλλά ταυτόχρονα έστειλαν στην περιοχή περισσότερα στρατεύματα. Για να εξαπατήσουν τους Κούρδους οι κεμαλικοί έστειλαν τον κυβερνήτη του Ελεζίζ στο Περτέκ για να τους πει ότι ο Κεμάλ συμφωνούσε με τα αιτήματά τους. Μάλιστα ο ίδιος όρισε περισσότερους βουλευτές από την περιοχή. Επίσης οι κεμαλικοί προσφέρθηκαν να στείλουν έναν Κούρδο κυβερνήτη στην περιοχή.

Οι επαναστάτες όμως που εκπροσωπούνταν από τον Σεϊτ Ριζά και τον Αλισάν Μπέη αρνήθηκαν την προσφορά και επανέλαβαν ότι ήθελαν μια ανεξάρτητη κουρδική κυβέρνηση και όχι κάποια που θα έχει επικεφαλής κάποιον διορισμένο από την Άγκυρα. Ο Κεμάλ αποφάσισε να αντιμετωπίσει δυναμικά τους Κούρδους. Ο Διοικητής του λεγόμενου «Κεντρικού Στρατού» που έδρευε στην Αμάσεια, Νουρεντίν πασάς έστειλε εναντίον τους 3.000 ιππείς και ατάκτους, ανάμεσά τους και μέλη των ταγμάτων του διαβόητου Τοπάλ Οσμάν. Τον Φεβρουάριο του 1921 άρχισαν οι μάχες μεταξύ των αντιπάλων. Οι κεμαλικοί ζήτησαν την άνευ όρων παράδοση των Κούρδων, κάτι που δεν έγινε αποδεκτό. Μια πρώτη μάχη έληξε με νίκη των Κούρδων ωστόσο οι μάχες συνεχίστηκαν και τελικά οι Κούρδοι αντάρτες νικήθηκαν οριστικά στις 17 Ιουνίου 1921. Ήταν τόσο βάρβαρα όσα έγιναν από τους κεμαλικούς ώστε η Μεγάλη (Τουρκική) Εθνοσυνέλευση αποφάσισε να δικάσει τον Νουρεντίν πασά. Αυτός αποστρατεύθηκε στις 3 Νοεμβρίου 1921 και ανακλήθηκε στην Άγκυρα. Παρενέβη όμως ο Κεμάλ και απέτρεψε τη δίκη. Η βαρβαρότητα των ενεργειών των τουρκικών δυνάμεων συγκλόνισε και κάποια μέλη της Εθνοσυνέλευσης της Άγκυρας. Ένας από αυτούς δήλωσε χαρακτηριστικά: «Οι Αφρικανοί βάρβαροι δεν θα δέχονταν καν τέτοιες υπερβολές».

Πήραν μέρος οι Κούρδοι σε σφαγές Ελλήνων της Μικράς Ασίας;
Κι αν μέχρι τώρα τα γεγονότα είναι ξεκάθαρα, στη συνέχεια υπάρχουν σοβαρές διαφωνίες για το τι έγινε με τους Κούρδους. Ανατρέξαμε σε πολλές έντυπες και διαδικτυακές πηγές για να δούμε αν όντως συμμετείχαν σε σφαγές Ελλήνων και Αρμενίων, ας μην τους ξεχνάμε, της Μικράς Ασίας.

Ξεκάθαρη απάντηση, και μάλιστα έγκυρη, ας μας επιτραπεί να την χαρακτηρίσουμε έτσι, δίνει μόνο ο αείμνηστος πανεπιστημιακός καθηγητής Νεοκλής Σαρρής (1940-2011) ο οποίος να θυμίσουμε ότι γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και ήταν άριστος γνώστης της τουρκικής πραγματικότητας. Το σχετικό απόσπασμα που αναφέρεται στη δράση των Κούρδων στη Μικρά Ασία, παρατίθεται από τον Δρα Ιωάννη Σ. Παπαφλωράτο στο δίτομο έργο του «Η ιστορία του Ελληνικού Στρατού 1833-1949». Σημειώνουμε πριν παραθέσουμε το σχετικό απόσπασμα, ότι ο Ν. Σαρρής αναφέρεται στην περίοδο που τα ελληνικά στρατεύματα βρέθηκαν 60 χλμ. έξω από την Άγκυρα (τέλη Αυγούστου-αρχές Σεπτεμβρίου 1921) οπότε ο Κεμάλ και οι συνεργάτες του έβλεπαν το τέλος τους να πλησιάζει. Γράφει ο Νεοκλής Σαρρής: «… ο Κεμάλ, εν όψει της κατάληψης της Άγκυρας από τους Έλληνες κάνει δύο σπασμωδικές κινήσεις. Με την πρώτη αποστέλλει Ημερήσια Διαταγή στις Ένοπλές Δυνάμεις και στις κατά τόπους Αρχές, δηλώνοντας ότι μεταφέρει την πρωτεύουσά του από την Άγκυρα στη Σεβάστεια και με τη δεύτερη γράφει επιστολές σε Κούρδους φυλάρχους που είχαν πρωτοστατήσει στη γενοκτονία των χριστιανικών πληθυσμών των περιοχών τους με ταυτόχρονη ιδιοποίηση και σφετερισμό των σφαγιασθέντων και εκτοπισθέντων (ενεργούντες βέβαια κατόπιν κυβερνητικών εντολών). Τους υπενθυμίζει ότι σε περίπτωση νίκης των ελληνικών στρατευμάτων θα πρέπει να αναμένουν ότι πρόκειται να δικαστούν για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και ταυτόχρονα να επιστρέψουν τα κλοπιμαία. Συνεπώς, τους συμφέρει να ενισχύσουν τον αγώνα των Τούρκων εθνικιστών (σημ: του Κεμάλ δηλαδή) και τους υπόσχεται σε περίπτωση νίκης να συνιδρύσουν ένα τουρκο-κουρδικό κράτος…».

Παρά την προσπάθεια κάποιων στο διαδίκτυο να διαδώσουν την άποψη ότι οι Κούρδοι δεν πείραξαν κανέναν Έλληνα στη Μικρά Ασία και ότι αυτό αποτελεί προπαγάνδα των Τούρκων, φαίνεται ότι κάποιοι Κούρδοι ευθύνονται για δολοφονίες και λεηλασίες σε βάρος Ελλήνων στη Μικρά Ασία. Δεν γνωρίζουμε όμως αν αυτοί οι φύλαρχοι δρούσαν αυτόνομα, κάτι που θεωρούμε πιθανότερο ή λάμβαναν εντολές από τους ηγέτες τους.

Μια άλλη παράμετρος που δεν έχει διευκρινιστεί τελείως είναι το ποιοι ακριβώς ήταν οι Τσέτες (τουρκ. cetes). Επρόκειτο σίγουρα για κακοποιά στοιχεία. Ήταν Μουσουλμάνοι υπότροποι κατάδικοι και οπλισμένοι άτακτοι ληστές που προέβησαν σε σφαγές, βιασμούς, ληστείες και μια σειρά από άλλες φρικαλεότητες σε βάρος των Χριστιανών στη Μικρά Ασία, ενώ κατά την κατάληψη της Σμύρνης ξεπέρασαν κάθε όριο βαρβαρότητας. Ενδεχομένως ανάμεσά τους να βρίσκονταν και Κούρδοι. Και γι’ αυτό το γεγονός οι γνώμες διίστανται. Δύο επιφανείς ξένοι συγγραφείς, ο Τζορτζ Χόρτον και ο Michael Llewellyn Smith στα βιβλία των οποίων ανατρέξαμε δεν κάνουν σαφή μνεία στη «σύνθεση» των Τσέτων. Ο Τζορτζ Χόρτον μόνο αναφέρεται σε «απαγωγή όμορφων κοριτσιών (σημ: Αρμένιων) από Τούρκους και Κούρδους» στο Χαλέπι το 1915. Να σημειώσουμε ότι ο Χόρτον αναφέρεται και στα εγκλήματα Τούρκων και Τσετών μεταξύ 1914-1920. Αποτροπιασμό και φρίκη μας προκάλεσε η περίπτωση μιας γυναίκας που βιάστηκε 17 φορές από τους Τούρκους! Οι σφαγές αυτές, μια ακόμα μαύρη σελίδα της τουρκικής ιστορίας, άλλωστε οι λευκές της σελίδες είναι ελάχιστες, θα μας απασχολήσουν σύντομα σε ένα άρθρο μας.

Βέβαιο πάντως θεωρούμε ότι ο Κεμάλ υποσχέθηκε στους Κούρδους τουρκοκουρδικό (κατ’ άλλους κουρδικό αμιγώς) κράτος σε περίπτωση αρωγής τους στον αγώνα του εναντίον των Ελλήνων. Δυστυχώς για τους Κούρδους εμπιστεύτηκαν λάθος άνθρωπο και στη Συνθήκη της Λωζάνης δεν υπάρχει καμία αναφορά σε κουρδικό ή τουρκοκουρδικό κράτος…

Επίλογος
Αντίθετα με όσα υποσχέθηκε ο Κεμάλ στους Κούρδους τους χρησιμοποίησε όπως όλα δείχνουν, σε βάρος των Ελλήνων το 1921-1922 στη Μικρά Ασία, υποσχόμενός τους ένα κράτος, το οποίο όμως δεν ιδρύθηκε ποτέ. Μάλιστα κάποια στιγμή κάλεσε τους ηγέτες τους στην Άγκυρα για να συζητήσουν, δήθεν, την ίδρυση ενός τουρκοκουρδικού κράτους και τους εκτέλεσε επί τόπου! Παρά τις επαναστάσεις των Κούρδων που ξεκίνησαν από το 1925, παραμένουν διασκορπισμένοι στην Τουρκία, το Ιράν, το Ιράκ και τη Συρία. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο λαό παγκοσμίως που δεν έχει δικό του κράτος. Και δυστυχώς φαίνεται ότι θα εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται από τις Μεγάλες Δυνάμεις ανάλογα με τα συμφέροντά τους και ότι οι εσωτερικές διαφωνίες στους ηγετικούς κύκλους των Κούρδων το μόνο που πετευχαίνουν είναι να κάνουν ευκολότερο το έργο της Τουρκίας και των υπόλοιπων εχθρών τους, γνωστών και μη…