Γιατί πετάμε τόσο φαγητό; Η ανησυχητική πραγματικότητα και η παγκόσμια κρίση

Έχετε ποτέ σκεφτεί γιατί υπερφορτώνουμε το ψυγείο μας με κρέατα, λαχανικά, φρούτα κάθε είδους και στο τέλος κάθε εβδομάδας, ερχόμαστε αντιμέτωποι με την θλιβερή ανακάλυψη ότι πολλά από αυτά - αν όχι τα περισσότερα - πρέπει να πεταχτούν, αφού δεν είναι πια ασφαλή για κατανάλωση; Πολλοί από εμάς έχουμε επίσης εντυπωμένη στο DNA μας, την μνήμη των γιαγιάδων μας να αγοράζουν κονσέρβες, μακαρόνια, μουστάρδες, χυμούς με το κιλό, αφήνοντάς τα να μαραζώνουν σε ένα ντουλάπι και πετώντας τα χρόνια αργότερα γιατί έχουν λήξει και γιατί δεν τα χρησιμοποίησαν ποτέ. Πολλοί θα πείτε τις λέξεις “κατοχικό σύνδρομο” για να αιτιολογήσετε το φαινόμενο αυτό, κάτι που δεν είναι θεωρητικά λάθος. Ωστόσο, αυτή η πρακτική της σπατάλης φαγητού, είτε επειδή χαλάει πριν καν το χρησιμοποιήσουμε, είτε επειδή υπολογίσαμε 8 μερίδες στο μαγείρεμα, ενώ είμαστε μόλις δυο στο σπίτι, δεν παρατηρείτε μόνο στους γηραιότερους, ούτε μόνο στους λαούς που βίωσαν την πείνα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο Yuval Noah Harrari, Ισραηλινός ιστορικός και συγγραφέας δίνει στο βιβλίο του Sapiens, μια πιο πιθανή εξήγηση για την κατάσταση αυτή. Λέει ότι αν και διανύσαμε μεγάλη απόσταση εξελικτικά από τους προγόνους μας της Λίθινης εποχής, που κατανάλωναν και μάζευαν όσες περισσότερες τροφές έβρισκαν από φόβο μην δεν τις ξαναβρούν, το ένστικτό μας για την ασφαλή πεποίθηση ότι έχουμε όσο φαγητό θα χρειαστούμε και παραπάνω, δεν εξελίχθηκε ιδιαίτερα. Ακόμα λοιπόν και αν πλέον ζούμε σε πολυώροφα διαμερίσματα με υπερπλήρη ψυγεία, το DNA μας εξακολουθεί να πιστεύει ότι βρισκόμαστε στη σαβάνα. Αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει και μια πιο πιθανή εξήγηση για το γιατί πετάμε τόσο φαγητό. Ωστόσο δεν είναι η μόνη.

Στο σημείο αυτό όμως μπορεί να αναρωτηθείτε πόσο ακριβώς είναι το “τόσο” φαγητό; Περίπου λοιπόν 1,3 δισεκατομμύρια τόνοι τροφίμων σπαταλώνται παγκοσμίως κάθε χρόνο, σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) των Ηνωμένων Εθνών, ενώ το 1/3 των τροφίμων που παρασκευάζονται ετησίως, καταλήγουν στα απορρίμματα. Τα ποσά αυτά ίσως απλά να είναι μερικά νούμερα σε μια σελίδα, αλλά στην πραγματικότητα έχουν τρομακτικές οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Το food waste σε νούμερα

Η σπατάλη τροφίμων εμφανίζεται σε διάφορα στάδια της αλυσίδας εφοδιασμού, από την παραγωγή και την επεξεργασία έως τη διανομή και τη λιανική πώληση. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, οι ανεπαρκείς εγκαταστάσεις αποθήκευσης, οι κακές υποδομές μεταφοράς και η έλλειψη πρόσβασης στις αγορές οδηγούν σε σημαντικές απώλειες μετά τη συγκομιδή. Στις ανεπτυγμένες χώρες, η σπατάλη τροφίμων είναι συχνά αποτέλεσμα των αυστηρών προτύπων ποιότητας και της πρακτικής απόρριψης των μη πωληθέντων προϊόντων. Για παράδειγμα, εκτιμάται ότι λόγω της ανεπαρκούς υποδομής στην Ινδία, μια χώρα με τους περισσότερους ανθρώπους που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, 21 τόνοι δημητριακών χάνονται κάθε χρόνο κατά τη μεταφορά τους. Αντίθετα, στις ανεπτυγμένες χώρες, η σπατάλη τροφίμων συμβαίνει κατά τα μεταγενέστερα στάδια, με το μεγαλύτερο ποσοστό (42%) να εμφανίζεται στο στάδιο της οικιακής χρήσης.

Όσον αφορά λοιπόν τα δεδομένα ανά χώρα, οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέχουν την πρώτη θέση με περίπου 40 εκατομμύρια τόνους αποβλήτων τροφίμων ετησίως. Αυτό μεταφράζεται σε περίπου 100 κιλά ανά άτομο. Το Ηνωμένο Βασίλειο απορρίπτει επίσης περίπου 9,5 εκατομμύρια τόνους τροφίμων κάθε χρόνο, κάτι που αντιστοιχεί κατά μέσο όρο σε 71 κιλά ανά άτομο. Η Κίνα και η Ινδία, λόγω των μεγάλων πληθυσμών τους, συμβάλλουν επίσης σημαντικά στην παγκόσμια σπατάλη τροφίμων, με περίπου 91,6 εκατομμύρια και 68,8 εκατομμύρια τόνους να απορρίπτονται ετησίως, αντίστοιχα.

Η ποσότητα τροφίμων που σπαταλιέται στην Ευρώπη επίσης είναι αρκετά υψηλή, καθώς τα νοικοκυριά στην ΕΕ πετούν περίπου 100 δισεκατομμύρια ευρώ τρόφιμα, ποσό που ισοδυναμεί με τα ετήσια έσοδα της Nestle, της μεγαλύτερης εταιρείας τροφίμων στον κόσμο. Η κατάσταση στην Ελλάδα δεν φαίνεται επίσης καλή, καθώς οι Έλληνες όχι μόνο σπαταλούν σχεδόν τη διπλάσια ποσότητα τροφίμων από αυτή που σπαταλιέται κατά μέσο όρο σε όλο τον κόσμο, αλλά είναι και πρώτοι σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο όσον αφορά τη σπατάλη τροφίμων, σύμφωνα με στοιχεία της έκθεσης Food Waste Index. Πιο συγκεκριμένα, σπαταλούμε κατά μέσο όρο το εντυπωσιακό ποσό των 142 κιλών τροφίμων κάθε χρόνο, σε σύγκριση με τα 74 κιλά που είναι ο παγκόσμιος μέσος όρος. Η μόνη άλλη ευρωπαϊκή χώρα που σπαταλά περισσότερα από 100 κιλά τροφίμων ανά κάτοικο είναι η Μάλτα. Η Ουγγαρία και το Λουξεμβούργο έρχονται τρίτη και τέταρτη αντίστοιχα, με τους Ούγγρους να σπαταλούν κατά μέσο όρο 94 κιλά τροφίμων και τους κατοίκους του Λουξεμβούργου, 91.

Και τι γίνεται με αυτά τα ποσά; Πώς πρέπει να τα μεταφράσουμε; Πολύ απλά αν τα δούμε συγκεντρωτικά, θα καταλάβουμε ευθύς αμέσως ότι οι επιπτώσεις που μπορεί να έχει μια τέτοια σπατάλη είναι πολύ μεγαλύτερες από ότι μπορούμε να φανταστούμε, είτε σε οικονομικό, είτε σε περιβαλλοντικό επίπεδο. Αρκεί μόνο να αναλογιστούμε πόσες πλαστικές συσκευασίες τροφίμων καταλήγουν στην χωματερή, ή πόσο έχουν ανέβει πλέον οι τιμές των τροφίμων.
Οικονομικός αντίκτυπος της σπατάλης τροφίμων

Για αρχή, οι οικονομικές συνέπειες της σπατάλης τροφίμων είναι βαθιές. Ο FAO εκτιμά ότι η σπατάλη τροφίμων κοστίζει στην παγκόσμια οικονομία περίπου 940 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Το ποσό αυτό περιλαμβάνει το κόστος που σχετίζεται με την παραγωγή, τη μεταφορά και τη διάθεση των απορριπτόμενων τροφίμων. Για τις επιχειρήσεις, η σπατάλη τροφίμων αντιπροσωπεύει σημαντική απώλεια εσόδων. Οι έμποροι λιανικής πώλησης και τα εστιατόρια, ειδικότερα, επωμίζονται το κύριο βάρος αυτών των δαπανών, καθώς ασχολούνται τακτικά με πλεονάζοντα τρόφιμα που δεν μπορούν να πωληθούν ή να σερβιριστούν.

Επιπλέον, η σπατάλη τροφίμων ανεβάζει τις τιμές για τους καταναλωτές. Όταν σπαταλώνται τρόφιμα, η προσφορά μειώνεται ενώ η ζήτηση παραμένει σταθερή, οδηγώντας σε υψηλότερες τιμές. Αυτή η οικονομική επιβάρυνση πλήττει δυσανάλογα τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα, επιδεινώνοντας την επισιτιστική ανασφάλεια και τη φτώχεια.

Περιβαλλοντικές επιπτώσεις της σπατάλης τροφίμων

Ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος της σπατάλης τροφίμων είναι εξίσου ανησυχητικός. Ρεπορτάζ του BBC εξηγεί πως αν το food waste ήταν χώρα, θα ήταν η τρίτη μεγαλύτερη εκπομπός διοξειδίου του άνθρακα μετά την Κίνα και τις ΗΠΑ.
Ο λόγος έγκειται στο γεγονός ότι η παραγωγή τροφίμων απαιτεί σημαντικές ποσότητες πόρων, συμπεριλαμβανομένων του νερού, της γης, της ενέργειας και της εργασίας. Όταν τα τρόφιμα σπαταλώνται, οι πόροι αυτοί σπαταλώνται. Ο FAO αναφέρει μάλιστα, ότι η σπατάλη τροφίμων αντιπροσωπεύει περίπου το 8% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η αποσύνθεση των τροφίμων στις χωματερές παράγει μεθάνιο, ένα ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου που συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή.

Επιπλέον, η σπατάλη τροφίμων έχει σημαντικές επιπτώσεις στη χρήση γης. Υπολογίζεται ότι το 28% της παγκόσμιας γεωργικής γης χρησιμοποιείται για την παραγωγή τροφίμων που δεν καταναλώνονται ποτέ. Αυτό συμβάλλει στην αποψίλωση των δασών, στην απώλεια της βιοποικιλότητας και στην υποβάθμιση του εδάφους. Οι υδάτινοι πόροι επηρεάζονται επίσης σε μεγάλο βαθμό - εκτιμάται ότι το 24% του συνολικού νερού που χρησιμοποιείται για τη γεωργία χάνεται μέσω της σπατάλης τροφίμων, γεγονός που είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό δεδομένης της αυξανόμενης έλλειψης γλυκού νερού σε πολλά μέρη του κόσμου.

Αντιμετώπιση της κρίσης της σπατάλης τροφίμων

Ακολουθούν πρακτικές στρατηγικές που μπορούν να υιοθετήσουν οι ιδιώτες για τη διαχείριση των αποβλήτων τροφίμων:

1. Έξυπνες αγορές
• Προγραμματίστε τα γεύματα: Δημιουργήστε ένα σχέδιο γευμάτων για την εβδομάδα και κάντε μια λίστα αγορών με βάση αυτό. Αυτό βοηθά στο να αγοράζετε μόνο ό,τι χρειάζεστε και αποτρέπει τις παρορμητικές αγορές.
• Αποφύγετε τις υπερβολικές αγορές: Τηρήστε τη λίστα αγορών σας και αντισταθείτε στον πειρασμό της μαζικής αγοράς, ιδίως των ευπαθών ειδών.
• Ελέγξτε το ντουλάπι σας: Πριν πάτε στο σούπερ μάρκετ, ελέγξτε τι έχετε ήδη για να αποφύγετε την επανάληψη αντικειμένων.


2. Σωστή αποθήκευση

• Κατανοήστε τις απαιτήσεις αποθήκευσης: Διαφορετικά τρόφιμα απαιτούν διαφορετικές συνθήκες αποθήκευσης. Για παράδειγμα, οι ντομάτες και οι πατάτες δεν πρέπει να διατηρούνται στο ψυγείο, ενώ τα φυλλώδη χόρτα πρέπει να διατηρούνται.
• Χρησιμοποιήστε αεροστεγή δοχεία: Αποθηκεύστε τα τρόφιμα σε αεροστεγή δοχεία για να διατηρούνται φρέσκα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Οργανώστε το ψυγείο και το ντουλάπι σας έτσι ώστε τα παλαιότερα προϊόντα να βρίσκονται μπροστά και τα καινούργια στο πίσω μέρος.

3. Μαγειρέψτε έξυπνα
• Χρησιμοποιήστε τα περισσεύματα δημιουργικά: Μετατρέψτε τα περισσεύματα φαγητών σε νέα γεύματα. Για παράδειγμα, τα ψητά λαχανικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μια σαλάτα ή ένα πιάτο ζυμαρικών.
• Ελέγξτε τις μερίδες: Σερβίρετε μικρότερες μερίδες για να μειώσετε το φαγητό που δεν καταναλώνεται στα πιάτα.
• Μαγείρεμα και κατάψυξη σε παρτίδες: Μαγειρέψτε σε μεγάλες παρτίδες και καταψύξτε μερίδες για μελλοντική χρήση. Αυτό μειώνει τις πιθανότητες να χαλάσει το φρέσκο φαγητό πριν καταναλωθεί.

4. Προσεκτική κατανάλωση
• Προσέξτε τις ημερομηνίες λήξης: Οι ημερομηνίες "λήξης" αφορούν την ποιότητα, όχι την ασφάλεια. Τα τρόφιμα μπορούν συχνά να καταναλωθούν μετά τις ημερομηνίες αυτές, εάν δεν παρουσιάζουν σημάδια αλλοίωσης.
• Τρώτε τα περισσεύματα αμέσως: Συνηθίστε να τρώτε τα περισσεύματα μέσα σε λίγες ημέρες για να αποφύγετε την αλλοίωσή τους.

5. Κομποστοποίηση
• Ξεκινήστε έναν κάδο κομποστοποίησης: Η κομποστοποίηση μετατρέπει τα απορρίμματα τροφίμων σε έδαφος πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά. Είναι ένας εξαιρετικός τρόπος για να διαχειριστείτε φλούδες λαχανικών, κατακάθια καφέ και άλλα οργανικά απόβλητα.
• Κοινοτική κομποστοποίηση: Εάν η οικιακή κομποστοποίηση δεν είναι εφικτή, αναζητήστε κοινοτικά προγράμματα κομποστοποίησης ή σημεία απόρριψης.


6. Μειώστε τα απόβλητα κατά την προετοιμασία των τροφίμων

• Χρησιμοποιήστε ολόκληρα προϊόντα: Αξιοποιήστε όλα τα βρώσιμα μέρη των φρούτων και των λαχανικών. Για παράδειγμα, οι κορυφές των καρότων μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε πέστο και τα κοτσάνια του μπρόκολου μπορούν να προστεθούν σε τηγανητές πατάτες.
• Τεχνικές συντήρησης: Μάθετε μεθόδους όπως η κονσερβοποίηση, το τουρσί και η αποξήρανση για να διατηρήσετε τα εποχιακά προϊόντα για μεταγενέστερη χρήση.

7. Να είστε πολυμήχανοι με τα απορρίμματα
• Ζωμοί και ζωμοί: Αποθηκεύστε υπολείμματα λαχανικών, κόκαλα και υπολείμματα κρέατος για να φτιάξετε σπιτικούς ζωμούς και ζωμούς.
• Αναπαραγάγετε λαχανικά: Κάποια υπολείμματα λαχανικών μπορούν να ξαναφυτρώσουν. Για παράδειγμα, τα κρεμμυδάκια μπορούν να ξαναφυτρώσουν από τις ρίζες τους στο νερό.

8. Ασχοληθείτε με την τεχνολογία
• Εφαρμογές για τη διαχείριση των αποθεμάτων: Χρησιμοποιήστε εφαρμογές για να παρακολουθείτε τι έχετε στο σπίτι και να λαμβάνετε υπενθυμίσεις πριν λήξουν τα τρόφιμα.
• Διαδικτυακές κοινότητες: Εγγραφείτε σε διαδικτυακές κοινότητες που επικεντρώνονται στα μηδενικά απόβλητα και τη βιώσιμη διαβίωση για συμβουλές, συνταγές και υποστήριξη.

Και αν όλα τα παραπάνω σας φαίνονται πολλά ή δύσκολα, απλά θυμηθείτε ότι τη στιγμή που η παγκόσμια παραγωγή τροφίμων επαρκεί για να μας θρέψει όλους, 9 εκατομμύρια παιδιά πεθαίνουν κάθε χρόνο από την πείνα. Μια υιοθέτηση λοιπόν ενός διαφορετικού τρόπου ζωής, λίγο φιλικότερου προς την συνειδητή χρήση φαγητού, ίσως δεν ακούγεται πια τόσο δύσκολη. Και μπορεί η αιτιολόγηση να θυμίζει εκείνη την κλισέ φράση που χρησιμοποιούσε η μαμά μας “φάε το φαγητό σου γιατί τα παιδιά στην Αφρική πεινάνε”, αλλά δυστυχώς οι αριθμοί φαίνεται να ξεπερνάνε τα κλισέ και να μιλούν από μόνοι τους.