Ο θησαυρός που κρύβει το χώμα της γης και πώς μας επηρεάζει

“The wonder stuff beneath our feet “, δηλαδή το θαυμαστό υλικό κάτω από τα πόδια μας, αποκαλεί η Bridget Emmett, εδαφολόγος στο Κέντρο Οικολογίας και Υδρολογίας του Ηνωμένου Βασιλείου, το χώμα του πλανήτη μας. Το έδαφος αυτό, που συχνά παραβλέπεται και θεωρείται δεδομένο, αποτελεί για εκείνη, αλλά και για όλους μας, το θεμέλιο της χερσαίας ζωής, υποστηρίζοντας ταοικοσυστήματα, τη γεωργία και το παγκόσμιο κλιματικό σύστημα. Τι ιδιότητες όμως μπορεί να κρύβει αυτό το “ταπεινό” συστατικό της φύσης που βρίσκεται παντού γύρω μας;

Η ουσία της ζωής

Το έδαφος είναι ένας πολυσύχναστος κόμβος ζωής. Ένα μόνο κουταλάκι του υγιούς εδάφους περιέχει περισσότερους μικροοργανισμούς από όσους υπάρχουν άνθρωποι στη Γη. Σε αυτούς περιλαμβάνονται βακτήρια, μύκητες, πρωτόζωα, νηματώδεις και μυριάδες άλλοι οργανισμοί, καθένας από τους οποίους παίζει έναν μοναδικό ρόλο στη διατήρηση της υγείας και της γονιμότητας του εδάφους. Αυτοί οι μικροοργανισμοί διασπούν την οργανική ύλη, απελευθερώνοντας θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται τα φυτά για να αναπτυχθούν, και σχηματίζουν συμβιωτικές σχέσεις με τις ρίζες των φυτών, ενισχύοντας την πρόσληψη θρεπτικών συστατικών και νερού.

Χωρίς το έδαφος λοιπόν, η σύγχρονη γεωργία όπως την ξέρουμε δεν θα υπήρχε, καθώς το έδαφος παρέχει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά και τη φυσική υποστήριξη για τα φυτά. Παράλληλα, λειτουργεί ως φυσική δεξαμενή, αποθηκεύοντας νερό και θρεπτικά συστατικά και απελευθερώνοντάς τα ανάλογα με τις ανάγκες. Η γονιμότητα του εδάφους επηρεάζει άμεσα τις αποδόσεις των καλλιεργειών και, κατά συνέπεια, την επισιτιστική ασφάλεια για δισεκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Οι πρακτικές διαχείρισης του εδάφους, όπως η αμειψισπορά, η καλλιέργεια με κάλυψη και η κατεργασία με συντηρητική καλλιέργεια, είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της υγείας του εδάφους και τη διασφάλιση της βιώσιμης παραγωγής τροφίμων.

Φύλακας του περιβάλλοντος

Ο εδαφικός παράγοντας είναι σημαντικός στον κύκλο του άνθρακα. Εκεί το χώμα λειτουργεί ως αποθήκη άνθρακα, δεσμεύοντάς τον από την ατμόσφαιρα και συμβάλλοντας στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Τα φυτά απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα κατά τη διάρκεια της φωτοσύνθεσης και το μεταφέρουν στο έδαφος μέσω των ριζών τους. Τα υγιή εδάφη μπορούν να αποθηκεύουν αυτόν τον άνθρακα για αιώνες, μειώνοντας την ποσότητα των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.

Το έδαφος όμως είναι επίσης ζωτικής σημασίας για τον κύκλο του νερού. Φιλτράρει και καθαρίζει το νερό καθώς διηθείται, απομακρύνοντας τις ακαθαρσίες και τους ρύπους. Αυτό το φυσικό σύστημα φιλτραρίσματος είναι απαραίτητο για την παροχή καθαρού πόσιμου νερού. Επιπλέον, το έδαφος λειτουργεί ως σφουγγάρι, απορροφώντας τις βροχοπτώσεις και μειώνοντας τον κίνδυνο πλημμυρών. Απελευθερώνει αργά το αποθηκευμένο νερό, εξασφαλίζοντας μια σταθερή παροχή για τα φυτά και τον εμπλουτισμό των υπόγειων υδάτων κατά τη διάρκεια ξηρών περιόδων.

Το χώμα σε κρίση

Ωστόσο, παρά την σπουδαιότητά του, αυτός ο ζωτικός πόρος υποβαθμίζεται και εξαντλείται με ανησυχητικούς ρυθμούς, θέτοντας σημαντικές απειλές για την επισιτιστική ασφάλεια, τη βιοποικιλότητα και τη σταθερότητα του κλίματος.
Περίπου το 33% του παγκόσμιου εδάφους, πιο συγκεκριμένα, έχει ήδη υποβαθμιστεί, με σοβαρές συνέπειες για τη γεωργική παραγωγικότητα, τη βιοποικιλότητα και τη σταθερότητα του κλίματος. Γιατί; Οι λόγοι είναι πολυπαραγοντικοί. Οι σύγχρονες γεωργικές τεχνικές, όπως η μονοκαλλιέργεια και η υπερβολική χρήση χημικών λιπασμάτων, έχουν απογυμνώσει τα εδάφη από βασικά θρεπτικά συστατικά και έχουν βλάψει τους ωφέλιμους μικροοργανισμούς. Η αποψίλωση των δασών αφαιρεί την προστατευτική κάλυψη των δέντρων που εμποδίζει τη διάβρωση, ενώ η υπερβόσκηση από τα ζώα συμπιέζει το έδαφος και μειώνει περαιτέρω τη γονιμότητά του. Επιπλέον, η αστικοποίηση σφραγίζει το έδαφος κάτω από το σκυρόδεμα και την άσφαλτο, διαταράσσοντας τους φυσικούς κύκλους του νερού και μειώνοντας τη διαθέσιμη γη για τη γεωργία.

Οι επιπτώσεις της υποβάθμισης του εδάφους είναι βαθιές και εκτεταμένες. Καθώς μειώνεται η υγεία του εδάφους, μειώνεται και η ικανότητά του να υποστηρίζει τη φυτική παραγωγή, οδηγώντας σε επισιτιστική ανασφάλεια και αυξημένη ευπάθεια στην πείνα, ιδίως στις αναπτυσσόμενες περιοχές. Η καταστροφή του εδάφους επιδεινώνει επίσης την κλιματική αλλαγή με την απελευθέρωση του αποθηκευμένου διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, ενώ η απώλεια της βιοποικιλότητας του εδάφους υπονομεύει τις λειτουργίες του οικοσυστήματος που είναι ζωτικής σημασίας για τον έλεγχο των παρασίτων, την ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων και τον καθαρισμό του νερού. Επιπλέον, τα υποβαθμισμένα εδάφη είναι λιγότερο ικανά να απορροφούν και να συγκρατούν το νερό, με αποτέλεσμα αυξημένη απορροή, διάβρωση και αυξημένους κινδύνους πλημμυρών και ξηρασίας.

Σώζοντας το έδαφος μας 

Αν δεν τυχαίνει να είστε αγρότης ή κηπουρός, το πιθανότερο είναι ότι δεν σκέφτεστε πολύ συχνά το έδαφος. Ακόμα και μεταξύ των οικολογικά σκεπτόμενων, γενικά σκεφτόμαστε περισσότερο το νερό, τον αέρα, τα δάση και τα ζώα πριν σκεφτούμε το έδαφος. Αλλά όπως ακριβώς χρειαζόμαστε υγιές νερό και αέρα, έτσι χρειαζόμαστε και υγιές έδαφος. Και αν και οι περισσότεροι πιστεύουμε ότι για να αναχαιτιστεί η κρίση του εδάφους θα πρέπει να υπάρξει σύμπραξη μεγάλων επιστημονικών κοινοτήτων με εκατομμύρια χρηματοδοτήσεων από τις κυβερνήσεις του κόσμου, τελικά μπορούμε και εμείς - σε μικρότερη κλίμακα βέβαια - να βοηθήσουμε ατομικά. Πώς;
Μειώνοντας τα απόβλητα τροφίμων

Τα τρόφιμα που αγοράζουμε στο παντοπωλείο επηρεάζουν ολόκληρο το σύστημα εφοδιασμού τροφίμων, καθώς όλα απαιτούν γη, νερό, θρεπτικά συστατικά και ενέργεια για να παραχθούν. Ένας λοιπόν, από τους ευκολότερους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να στηρίξουμε το έδαφος είναι να περιορίσουμε την ποσότητα των τροφίμων που καταλήγουν στα σκουπίδια μας. Καταναλώνοντας περισσότερα και πετώντας λιγότερα, θα αποτρέψουμε πολύτιμα θρεπτικά συστατικά από το να καταλήξουν σε χωματερές. 



Τρώγοντας μια ποικίλη διατροφή

Τρώγοντας διαφορετικά είδη τροφίμων, μπορούμε να συμβάλλουμε στη δημιουργία ζήτησης για μια μεγάλη ποικιλία γεωργικών προϊόντων, πράγμα που είναι καλύτερο για το έδαφος, καθώς η ποικιλομορφία των επιλογών των τροφίμων μας, βοηθά στη βιοποικιλότητα και τη γονιμότητα του εδάφους, ειδικότερα όταν η γη χρησιμοποιείται για την καλλιέργεια πολλαπλών καλλιεργειών. 

Διαβάστε τις ετικέτες στα προϊόντα γκαζόν και κήπου

Περπατώντας στους διαδρόμους οποιουδήποτε καταστήματος με είδη σπιτιού ή κήπου, υπάρχει μια φαινομενικά ατελείωτη ποικιλία προϊόντων για το γκαζόν και τους κήπους μας. Ανεξάρτητα από το προϊόν που τελικά επιλέγουμε, το πιο σημαντικό βήμα πριν από την εφαρμογή είναι να διαβάσουμε προσεκτικά την ετικέτα και όλες τις οδηγίες, καθώς τόσο η υπερβολική όσο και η ανεπαρκής εφαρμογή του προϊόντος μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στο έδαφος.