1937 – 1945: Τα εγκλήματα των Ιαπώνων εναντίον Κινέζων, Βρετανών, Αμερικάνων, Αυστραλών και άλλων

Η εικόνα που έχουμε σήμερα για τους Ιάπωνες είναι ότι πρόκειται για εξαιρετικούς, χαμογελαστούς και φιλικούς ανθρώπους, που απολαμβάνουν τη ζωή σε μια χώρα που ευημερεί και χαιρόμαστε όταν έρχονται ως τουρίστες στη χώρα μας. Μια μικρή μανία με τις φωτογραφίες που έχω διακρίνει σε Ιάπωνες τουρίστες είναι το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο που θα πρόσθετα, κάτι βέβαια απολύτως θεμιτό. Δυστυχώς πριν από 80 και πλέον χρόνια, οι πρόγονοι των Ιαπώνων προέβησαν σε μια σειρά από φρικιαστικά εγκλήματα πολέμου σε βάρος αμάχων και αιχμαλώτων. Θύματά τους ήταν, κυρίως, οι Κινέζοι και δευτερευόντως γειτονικοί ασιατικοί λαοί, Αμερικάνοι, Βρετανοί, Αυστραλοί κ.ά.

Η κατάληψη της Μαντζουρίας από τους Ιάπωνες

Η Μαντζουρία είναι ιστορική γεωγραφική περιοχή της Κίνας που εκτείνεται στο ΒΑ τμήμα της χώρας. Έχει έκταση περίπου 786.400 τ.χλμ. και πληθυσμό γύρω στα 107 εκατομμύρια. Είναι επίσης γνωστή με την ονομασία Dongbei (Ντογκμπέι) και περιλαμβάνει τις Κινεζικές επαρχίες Χείλονγκτζιάνγκ, Τζιλίν και Λιαονίνγκ. Έχει πλουσιότατα κοιτάσματα ορυκτών, που την καθιστούν μία από τις πλέον εκβιομηχανισμένες περιοχές όχι μόνο της Κίνας, αλλά και ολόκληρης της Ασίας.

Από το 1895 η Μαντζουρία άρχισε να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διεθνή σκηνή. Αποτελούσε κινέζικο έδαφος, αλλά την εποφθαλμιούσαν Ρώσοι και Ιάπωνες. Χωρίστηκε σε δύο σφαίρες επιρροής, ρωσική και ιαπωνική και υπογράφτηκαν συμφωνίες μεταξύ Ρωσίας και Ιαπωνίας (1907 – 1910), με τη συγκατάθεση των Μεγάλων Δυνάμεων, πλην Η.Π.Α., που αποτελούσαν απειλή για την εδαφική ακεραιότητα της Κίνας. Το 1924 η ΕΣΣΔ πλέον, παραιτήθηκε από τα συμφέροντά της στην Μαντζουρία, αφήνοντας ελεύθερο πεδίο στην Ιαπωνία που εγκαθίδρυσε εκεί προτεκτοράτο.

Μετά την κινεζική επανάσταση του 1911 η Μαντζουρία είχε αφεθεί στα χέρια ληστών που είχαν γίνει σχεδόν ανεξάρτητοι. Χαρακτηριστικό είναι ότι τη διατήρηση της έννομης τάξης είχε αναλάβει ο πρώην ληστής Τσανγκ Τσο – λιν! Οι Ιάπωνες όμως είχαν σοβαρή αντίσταση, κυρίως από τον ενωτικό αγώνα του Τσανγκ Κάι-σεκ και την ένοπλη δράση του γιου του Τσανγκ Τσο-λιν.

Έτσι, αφού προηγήθηκε το περιστατικό Wanpaoshan μεταξύ Κινέζων και Κορεατών αγροτών την 1η Ιουλίου 1931 το οποίο έδωσε αφορμή στους Ιάπωνες να τονώσουν το αντικινεζικό μένος στη χώρα τους, με το σκηνοθετημένο σαμποτάζ στη γέφυρα Mukden στις 18 Σεπτεμβρίου 1931 οι Ιάπωνες βρήκαν αφορμή για εισβολή στη Μαντζουρία. Σταδιακά, εκδίωξαν τους Κινέζους και παρά την καταδίκη των ενεργειών τους από την Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ) ίδρυσαν ένα υποτελές κράτος – μαριονέτα το οποίο ονομάστηκε Manchukuo (1932). Το «κράτος» αυτό διαλύθηκε το 1945.

Οι βιαιοπραγίες των Ιαπώνων στη Μαντζουρία έγιναν κυρίως στις φυλές Oroqen και Hezhen Στους Oroqen χορηγήθηκε όπιο ως μέσο ελέγχου (αυτό έγινε σε όλα τα μέλη της φυλής που ήταν μεγαλύτερα των 18 ετών). Όταν δύο Ιάπωνες στρατιώτες σκοτώθηκαν από ένα μέλος της φυλής Oroqen, οι Ιάπωνες δηλητηρίασαν σαράντα Oroqen. Η χρησιμοποίηση των Oroqen σε πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον των Κινέζων συνέβαλε δραματικά στη μείωση του πληθυσμού τους.
Η φυλή Hezhen σχεδόν εξαφανίστηκε (το 80% - 90% των μελών της πέθαναν ή υποχρεώθηκαν σε μετεγκατάσταση) λόγω έντονης, υποχρεωτικής, χρήσης οπίου, της εργασίας τους ως σκλάβοι και των άθλιων συνθηκών διαβίωσης. Εκτός από τα διαβόητα γερμανικά πειράματα σε αιχμαλώτους, φαίνεται ότι και οι Ιάπωνες εφάρμοζαν παρόμοιες πρακτικές, πριν τους Ναζί. Η άγνωστη σε όλους ,αλλά εγκληματική «Μονάδα 731», έκανε επεμβάσεις σε πολίτες ή αιχμαλώτους στη Μαντζουρία με σκοπό τον πειραματισμό ή την επιστημονική έρευνα. Πρόκειται για τις ζωοτομές, που φυσικά, δεν γίνονται σε ανθρώπους. 3.000 – 12.000 άνθρωποι πέθαναν κατά τη διάρκεια «πειραματισμών» από τη «Μονάδα 731». Τέλος, σύμφωνα με Ιάπωνες ιστορικούς, ο Ιάπωνας αυτοκράτορας Χιροχίτο διέταξε τη χρήση χημικών όπλων σε βάρος των Κινέζων στο Manchukuo. Τουλάχιστον 200.000 Κινέζοι πέθαναν από βουβωνική πανώλη, χολέρα και άλλες ασθένειες λόγω της χρήσης χημικών όπλων. Αν και στα ιαπωνικά αρχεία, λόγω καταστροφής πολλών από αυτά, δεν αναφέρονται τα παραπάνω, η χρήση χημικών όπλων σε βάρος των Κινέζων του Manchukuo θεωρείται βέβαια.
Η σφαγή της Νανκίνγκ

Στις 7 Ιουλίου 1937 ξεκίνησε ο δεύτερος Σινο – Ιαπωνικός Πόλεμος με αφορμή το περιστατικό της γέφυρας Marco Polo. Ο πόλεμος γενικεύτηκε. Σύντομα οι Ιάπωνες κατέλαβαν τη Σαγκάη και αποφάσισαν να συνεχίσουν προς την πρωτεύουσα της Κίνας Νανκίνγκ. Η κατάληψη της Νανκίνγκ έγινε στις 12 – 13 Δεκεμβρίου 1937. Τα 170 μίλια μεταξύ Σαγκάης και Νανκίνγκ μετατράπηκαν σε μια εφιαλτική ζώνη θανάτου και καταστροφής. Τα αεροπλάνα των Ιαπώνων σκότωναν άοπλους αγρότες και πρόσφυγες «για διασκέδαση»! Οικισμοί πυρπολήθηκαν με τους κατοίκους τους κλειδωμένους στα σπίτια, γυναίκες, ακόμα και έγκυες, βιάστηκαν, η πόλη Jiading, βομβαρδίστηκε και στη συνέχεια 8.000 κάτοικοί της δολοφονήθηκαν αδιακρίτως. Η πόλη Taicang σχεδόν ισοπεδώθηκε και οι αποθήκες σιτηρών και αλατιού λεηλατήθηκαν. Πολλοί Κινέζοι αυτοκτόνησαν. Πολύς λόγος έχει γίνει για τον «διαγωνισμό δολοφονίας» μεταξύ δύο Ιαπώνων αξιωματικών. Επρόκειτο για έναν αγώνα με «αντικείμενο» ποιος θα μπορέσει να σκοτώσει πρώτος 100 ανθρώπους, χρησιμοποιώντας μόνο ένα σπαθί. Ο διαγωνισμός διήρκεσε αρκετές μέρες και υπήρχε από τις ιαπωνικές εφημερίδες καθημερινή ενημέρωση για… το σκορ του αγώνα! Από το 1967 υπήρξε έντονη αμφισβήτηση της αλήθειας των παραπάνω γεγονότων. Αν και μέχρι σήμερα κάποιοι έχουν αμφιβολίες, ο «διαγωνισμός δολοφονίας» υπήρξε πραγματικός…

Στη φωτογραφία που εντοπίσαμε στο διαδίκτυο ποζάρουν περήφανα οι δύο μονομάχοι Ανθυπολοχαγοί Mukai και Noda. Στη λεζάντα της εφημερίδας γράφονται τα εξής: «106-105(υπέρ του Mukai): Απίστευτο ρεκόρ στον διαγωνισμό αποκεφαλισμού», με την προσθήκη, ότι ο αγώνας συνεχίζεται…
Ωστόσο, στην ιστορία έμειναν οι «σφαγές της Νανκίνγκ», καθώς ξεπέρασαν ακόμα και την πιο νοσηρή ανθρώπινη φαντασία. Από τις 13 Δεκεμβρίου 1937 ο ιαπωνικός στρατός προχώρησε σε φόνους αμάχων, βασανιστήρια, βιασμούς, λεηλασίες και εμπρησμούς. Υπολογίζεται ότι 200.000 – 300.000 Κινέζοι έχασαν τη ζώνη τους στη σφαγή της Νανκίνγκ. Ο αριθμός των βιασμών που έγιναν από τους Ιάπωνες είναι άγνωστος. Κάποιοι γράφουν για 20.000, άλλοι για 80.000. Οι σφαγές οφείλονταν στο αντικινεζικό μένος των Ιαπώνων και στην αντίληψη που τους είχε καλλιεργηθεί περί φυλετικής ανωτερότητας.

Σχετική είναι η μαρτυρία του αξιωματικού του Ιαπωνικού Ναυτικού Μασατάκε Οκουμίγια, που παρακολούθησε τις εκτελέσεις εκατοντάδων Κινέζων αιχμαλώτων: «Δεν έκαναν καθόλου θόρυβο, ήταν πολύ ήσυχοι. Τους είχαν δέσει τα χέρια πισθάγκωνα. Κατόπιν τους παρέταξαν δίπλα στην όχθη του ποταμού και τους σκότωσαν με ξιφολόγχες και σπαθιά. Έπειτα τους πέταξαν στο ποτάμι. Αρχικά ήμουν έκπληκτος και αποσβολωμένος. Εξαιτίας όμως της γενικής ατμόσφαιρας, σταδιακά συνήθισα. Στο τέλος δεν σκεφτόμουν καν ούτε ένιωθα κάτι ιδιαίτερο για όλα αυτά». Στο Χάνκοβ, στον νότο της Κίνας, τον Μάρτιο του 1938, μετά την κατάληψη της πόλης από τους Ιάπωνες, οι τελευταίοι εκτέλεσαν τους Κινέζους που είχαν αιχμαλωτίσει πυροβολώντας τους, αφού πρώτα τους είχαν ρίξει στον ποταμό Γιανγκτσέ. Το γεγονός πιστοποιήθηκε από Αμερικανούς πολίτες που βρίσκονταν στην περιοχή για επιχειρηματικές δραστηριότητες.
Τα συνεχή κρούσματα βάρβαρων εκτελέσεων αιχμαλώτων και δολοφονιών αθώων Κινέζων πολιτών θορύβησαν τα ανώτατα κλιμάκια του Ιαπωνικού Στρατού. Τον Φεβρουάριο του 1939, ο Υφυπουργός Πολέμου της Ιαπωνίας εξέδωσε μία άκρως απόρρητη διαταγή, όχι όμως για να σταματήσουν τα εγκλήματα, αλλά να υπάρξει συγκάλυψή τους! Ας δούμε ένα σχετικό απόσπασμα:

«Η αδιάκριτη ομιλία των αξιωματικών και των ανδρών που επιστρέφουν, δεν προκαλεί απλώς φήμες, αλλά βλάπτει και την εμπιστοσύνη του λαού στον στρατό και υπονομεύει τον λαό που στηρίζει τον στρατό… Επαναλαμβάνω εκ νέου τη διαταγή, ώστε να καταστεί πιο αυστηρός ο έλεγχος των διαταγών και κατά συνέπεια να αποτελέσουν αντικείμενο επαίνου οι αξιομνημόνευτες πράξεις, να ανυψωθεί η πολεμική φήμη του Ιαπωνικού Στρατού και να καταστεί βέβαιο ότι τίποτε δεν θα παρεμποδίσει την πραγμάτωση των σκοπών του Ιερού αυτού Πολέμου».
Βρετανοί, Αμερικανοί και Αυστραλοί θύματα των Ιαπώνων

Τον Δεκέμβριο του 1941, αμέσως μετά την αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον του Περλ Χάρμπορ, οι Ιάπωνες επιτέθηκαν στο Χονγκ Κονγκ, βρετανικής αποικίας τότε. Αφού κατέλαβαν τμήμα της πόλης στις 19 Δεκεμβρίου 1941 προέβησαν σε πολλές ακρότητες σε βάρος Βρετανών στρατιωτών. 33 άνδρες του Στρατιωτικού Ιατρικού Σώματος αιχμαλωτίστηκαν. 31 από αυτούς εκτελέστηκαν, με ξιφολόγχη ή πυροβολισμό και τα πτώματά τους ρίχτηκαν σ’ έναν χείμαρρο. Δύο αιχμάλωτοι γλίτωσαν. Ένας από αυτούς ήταν ο αξιωματικός Γιατρός Όσλερ Τόμας, που περιέγραψε τα γεγονότα αργότερα.

Μετά την κατάληψη της νήσου Ambon (μία από τις Μολούκες Νήσους της Ινδονησίας σήμερα) στις 3/2/1942 οι Ιάπωνες συνέλαβαν 210 Αυστραλούς στρατιώτες. Δέκα από αυτούς θανατώθηκαν άμεσα με ξιφολόγχες. Δύο αιχμάλωτοι από μία ομάδα 51 στρατιωτών κατάφεραν να δραπετεύσουν και οι Ιάπωνες αποφάσισαν να εκτελέσουν τους υπόλοιπους 49. Αυτοί οδηγήθηκαν σε μια φυτεία φοινίκων όπου εκτελέστηκαν με αποκεφαλισμό ή με ξιφολόγχες που διαπέρασαν τις καρδιές τους. Στις 17 Φεβρουαρίου αποφασίστηκε να εκτελεστούν και οι υπόλοιποι αιχμάλωτοι, με σπαθιά και ξιφολόγχες. Αυτό έγινε για να μην ασχολούνται τα ιαπωνικά στρατεύματα με αιχμαλώτους και να αφοσιωθούν στα πολεμικά τους καθήκοντα…

Στις 4/2/1942 ιαπωνικές δυνάμεις αιχμαλώτισαν 29 Αυστραλούς στρατιώτες στο Ραμπαούλ της Νέας Βρετανίας (νησί στο Αρχιπέλαγος Βίσμαρκ της Παπούα Νέας Γουινέας), που ανήκαν στο νοσηλευτικό Σώμα του Αυστραλιανού Στρατού. Οι Ιάπωνες πρόσφεραν στους αιχμαλώτους τη δυνατότητα να επιλέξουν τον τρόπο θανάτου τους: με ξιφολόγχη ή πυροβολισμό, σύμφωνα με μαρτυρία Αυστραλού που προσποιήθηκε τον νεκρό και τελικά γλίτωσε. Τις επόμενες μέρες οι Ιάπωνες εκτέλεσαν κι άλλους αιχμαλώτους στη Νέα Βρετανία, αυξάνοντας τον αριθμό τους σε 150 συνολικά. Στη Νέα Γουινέα δόθηκαν πολύ σκληρές μάχες μεταξύ Ιαπώνων και Συμμάχων. Τον Αύγουστο του 1942 οι Ιάπωνες κατέλαβαν μεγάλο μέρος του νησιού. Ανάμεσα στα θύματά τους ήταν και 4 Αυστραλοί στρατιώτες που είχαν δεθεί σε κορμούς δέντρων και είχαν ακρωτηριαστεί. Στην ιστορία έμειναν οι «Μάρτυρες της Νέας Γουινέας». Πρόκειται για 333 Χριστιανούς κληρικούς, ιεραπόστολους, δασκάλους και γιατρούς που εκτελέστηκαν από τους Ιάπωνες στη Νέα Γουινέα το 1942-43.
Τον Οκτώβριο τον 1943 στη Νήσο Ουέικ (βρίσκεται στον Ειρηνικό Ωκεανό, βόρεια των Νήσων Μάρσαλ και ανήκει στις Η.Π.Α.) εκτελέστηκαν 100 Αμερικανοί αιχμάλωτοι από τους Ιάπωνες. Οδηγήθηκαν σε μια παραλία, υποχρεώθηκαν να γονατίσουν και έπειτα δέχθηκαν ριπές πυροβόλων που είχαν τοποθετηθεί πίσω τους...
Στο Νησί Παλαουάν των Φιλιππίνων, στις 14 Δεκεμβρίου 1944 εκτελέστηκαν περίπου 150 Αμερικανοί αιχμάλωτοι, που υπηρετούσαν στο Σώμα Πεζοναυτών. Είχαν προειδοποιηθεί ότι σε περίπτωση συμμαχικής εισβολής στο νησί, αυτοί θα εκτελούνταν. Μετά από μερικούς συναγερμούς για αεροπορικές επιδρομές, οι αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν σε καταλύματα, στριμωγμένοι ο ένας δίπλα στον άλλο. Χωρίς προειδοποίηση, Ιάπωνες στρατιώτες άρχισαν να σκοτώνουν τους αιχμαλώτους με χειροβομβίδες και πυρά πολυβόλων και τουφεκιών. Όσους επιβίωναν, τους αποτελείωναν με τις ξιφολόγχες τους. 145 αιχμάλωτοι σκοτώθηκαν. Ελάχιστοι κατάφεραν να διαφύγουν και να κρυφτούν στο νησί. Τους βρήκαν οι συμπατριώτες τους που αποβιβάστηκαν στο Παλαουάν τον Φεβρουάριο του 1945!
Εκτελέσεις πιλότων των συμμαχικών δυνάμεων από Ιάπωνες

Πολλοί πιλότοι των συμμαχικών δυνάμεων εκτελέστηκαν από τους Ιάπωνες. Στις 18 Απριλίου 1942 οι Αμερικανοί εξαπέλυσαν αεροπορική επιδρομή στο Τόκιο, με 16 βομβαρδιστικά Β-25, με επικεφαλής τον Τζέιμς Ντουλίτλ. Σκοπός του βομβαρδισμού ήταν η εξύψωση του ηθικού του καταπτοημένου αμερικανικού λαού, πέντε μήνες μετά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ. Οι Ιάπωνες θορυβήθηκαν, κυρίως γιατί πίστευαν ότι ήταν απρόσβλητοι από αμερικανικές επιδρομές. Πάντως κατάφεραν να καταρρίψουν οκτώ αμερικανικά αεροσκάφη που είχαν καταφύγει στην Κίνα και να συλλάβουν τους πιλότους τους. Και οι οκτώ καταδικάστηκαν σε θάνατο, γιατί βομβάρδισαν αμάχους.

Τρεις τελικά εκτελέστηκαν και οι άλλοι πέντε καταδικάστηκαν σε ισόβια. Η εκτέλεση των πιλότων έγινε με την εισαγωγή ειδικής νομοθετικής διάταξης. Όταν το 1944-1945 οι βομβαρδισμοί από τους Αμερικανούς είχαν προκαλέσει τον θάνατο χιλιάδων αμάχων Ιαπώνων, αποφασίστηκε η άμεση εκτέλεση των αιχμάλωτων πιλότων. 94 Αμερικανοί πιλότοι που ήταν αιχμάλωτοι στην Ιαπωνία τότε εκτελέστηκαν. Τον Δεκέμβριο του 1944 στο Χανκόβ της Κίνας συνελήφθησαν τρεις Αμερικανοί πιλότοι. Οι Ιάπωνες δεσμοφύλακές τους, πρώτα τους ανάγκασαν να παρελάσουν στους δρόμους της πόλης, όπου τους ξυλοκοπούσαν και τους έβριζαν μπροστά στους κατοίκους της. Έπειτα τους περιέλουσαν με βενζίνη και τους έκαψαν ζωντανούς. Η ενέργεια αυτή είχε την έγκριση του Διοικητή της 34ης Στρατιάς. Στις αρχές Φεβρουαρίου 1945 ένα αεροπλάνο Liberator της RAF κατέπεσε στη νότια Μπούρμα (τη νυν Μιανμάρ). Το πλήρωμά του αιχμαλωτίστηκε από τους Ιάπωνες. Επρόκειτο για έξι άτομα, δύο εκ των οποίων ήταν αξιωματικοί. Αφού οδηγήθηκαν στη φυλακή και ανακρίθηκαν χωρίς αποτέλεσμα, αποκεφαλίστηκαν κοντά σ’ ένα ποτάμι. Τα πτώματά τους χρησιμοποιήθηκαν για ασκήσεις ξιφομαχίας εκ του συστάδην από τους Ιάπωνες στρατιώτες.

Τον Μάιο του 1945 ένας Αμερικανός πιλότος συνελήφθη κοντά στη Σαϊγκόν (νυν Χο Τσι Μινχ) του Βιετνάμ, μετά την κατάρριψη του αεροσκάφους του. Αφού φυλακίστηκε και ανακρίθηκε δολοφονήθηκε με χορήγηση υπερβολικής δόσης νοβοκαΐνης (αναισθητικό, γνωστό και ως ξυλοκαΐνη).

Τέλος, τον Ιούλιο του 1945 συνελήφθησαν επτά Αμερικανοί αεροπόροι, το αεροσκάφος των οποίων είχε καταρριφθεί πάνω από την Ιαπωνία. Φυλακίστηκαν στη ναυτική βάση του Σελετάρ και λίγο αργότερα αποκεφαλίστηκαν, καθώς δεν υπήρχε επαρκές προσωπικό για τη φύλαξή τους.
Ο εκτιμώμενος αριθμός των ανθρώπων που σκοτώθηκαν από τα ιαπωνικά στρατεύματα ποικίλλει. Ο R.J. Rummel , καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Χαβάης , εκτιμά ότι μεταξύ 1937 και 1945, ο Ιαπωνικός Στρατός δολοφόνησε έως δέκα εκατομμύρια ανθρώπους. Έξι εκατομμύρια Κινέζους,Ινδούς, Κορεάτες , Μαλαισιανούς , Ινδονήσιους, Φιλιππινέζους και κατοίκους της Ινδοκίνας, μεταξύ άλλων. Και επίσης Ευρωπαίους, Αμερικανούς και Αυστραλούς αιχμαλώτους πολέμου. Σύμφωνα με τον Rummel: «Αυτή η βαρβαρότητα οφειλόταν σε μια ηθικά χρεοκοπημένη πολιτική και στρατιωτική στρατηγική, στρατιωτική σκοπιμότητα, ιαπωνικά έθιμα και εθνική ιαπωνική κουλτούρα»

Φυσικά είναι αδύνατο να αναφέρουμε εδώ όλα όσα έγιναν από τους Ιάπωνες σε αιχμαλώτους τους μεταξύ 1937-1945. Νομίζουμε ότι δώσαμε στους αναγνώστες που δεν γνώριζαν, μια σαφή εικόνα των εγκλημάτων τους. Ζητούμε συγγνώμη για τις φρικιαστικές λεπτομέρειες. Στο μεγάλο θέμα του πολέμου του Ειρηνικού, θα επανέλθουμε στο μέλλον.

Τα περισσότερα στοιχεία προέρχονται από το «1939-1945» ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ», του ιστορικού Ιωάννη Κωτούλα. Πρόκειται για ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ», τ. 29, ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ", 2007.