Ιερά Μονή Εσφιγμένου Αγίου Όρους: Η ιστορία της πολιορκίας που κρατάει μισό αιώνα

«Την Παναγία δεν θα την ξαναβρίσεις. Την Παναγία!» λέει ο μοναχός μέσα από το παράθυρο, καθώς οι κάμερες καταγράφουν το άγριο ξύλο που πέφτει στους χώρους γύρω από τη Μονή. Σε μια άλλη σκηνή ένας άλλος μοναχός κρεμασμένος από το παράθυρο του πάνω ορόφου κραδαίνει μια αναμμένη μολότοφ.

Οι παραπάνω σκηνές που εκτυλίχθηκαν στην Ιερά Μονή Εσφιγμένου, στο Αγιον Ορος, είναι γνωστές στους περισσότερους, ακόμα και στους νέους που έχουν μηδαμινή γνώση για τα εκκλησιαστικά δρώμενα, καθώς έχουν γίνει meme. Σήμερα η Μονή Εσφιγμένου ξανάρχεται στην επικαιρότητα, καθώς η Αστυνομία φαίνεται να ετοιμάζει σχέδιο επέμβασης σε αυτή.

Αυτή θα είναι η τρίτη «πολιορκία» της Μονής, καθώς η πρώτη ήταν το 2006, όταν είχαμε δει εικόνες αιμόφυρτων μοναχών, και το 2013, όταν είδαμε τους ζηλωτές με τις μολότοφ. Μα, πόσο επικίνδυνοι μπορεί να είναι μερικές δεκάδες μοναχοί και γιατί γίνεται τόσο μεγάλο θέμα;

Η υπόθεση που επιδερμικά μοιάζει με εσωτερική διαμάχη του Αγίου Ορους ξαφνικά γίνεται ιδιαίτερα περίπλοκη, όταν εμπλέκονται σε αυτή δικαστικές αποφάσεις, βαριές αλληλοκατηγορίες, Ρώσοι υπερεθνικιστές που σουλατσάρουν με σημαίες του τσάρου, καταγγελίες για παράνομες εμπορικές δραστηριότητες, ξένα συμφέροντα που θέλουν να βάλουν πόδι στο «Περιβόλι της Παναγιάς» και ο Αγιος Παΐσιος. Και πολύ επικίνδυνη, αν σκεφτεί κανείς ότι οι ζηλωτές μοναχοί που διαμένουν στο μοναστήρι ξεκαθαρίζουν ότι θα το υπερασπιστούν «μέχρι θανάτου» και απειλούν μέχρι και να ανατιναχθούν μέσα σε αυτό, αν επιχειρηθεί έξωση ξανά.

Το ιστορικό

Η υπόθεση αυτή ξεκινά από το 1972 και έχει δύο αντιμαχόμενες πλευρές: από τη μία είναι οι περίπου 80 ζηλωτές μοναχοί οι οποίοι διαβιούν στο μοναστήρι και έχουν χαρακτηριστεί σχισματικοί και από την άλλη η αναγνωρισμένη από τις εκκλησιαστικές και κρατικές αρχές εσφιγμενίτικη μοναστική αδελφότητα (σήμερα αποτελείται από 23 μονάζοντες), η οποία διαμένει προσωρινά σε ένα κονάκι (αντιπροσωπείο της μονής) στην πρωτεύουσα του Αγίου Ορους, τις Καρυές.

Εκείνη τη χρονιά ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας είχε συναντηθεί με τον Πάπα Παύλο ΣΤ’, με σκοπό την άρση των αναθεμάτων και τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ Ορθόδοξης και Καθολικής Εκκλησίας. Κάτι που από τους ζηλωτές είχε θεωρηθεί «προδοσία της Ορθοδοξίας» και έτσι, έκτοτε, έπαψαν να μνημονεύουν τον Πατριάρχη Αθηναγόρα και τους μετέπειτα από αυτόν, Δημήτριο και Βαρθολομαίο.

Με το αυτοδιοίκητο τμήμα της ελληνικής επικράτειας, το Αγιον Ορος, να διοικείται βάσει του καταστατικού χάρτη και των νόμων της Ελλάδας, με τον Οικουμενικό Πατριάρχη αρμόδιο επίσκοπο και τους Αθωνίτες να οφείλουν να τον μνημονεύουν, αυτή η παράβαση από τους ζηλωτές, σχεδόν αυτόματα, τους έθετε εκτός Αθωνικής Πολιτείας.

Πολύ δε περισσότερο όταν άρχισαν να υπάγονται στο παλιό ημερολόγιο, το οποίο τουλάχιστον νομικά, κατά το Συμβούλιο της Επικρατείας, θεωρείται άλλο δόγμα - και αλλόδοξοι δεν επιτρέπεται να διαμένουν στο Αγιον Ορος. Η λεπτομέρεια είναι ότι οι μοναχοί, οι οποίοι πλέον αποκαλούνται Γ.Ο.Χ. (δηλαδή Γνήσιοι Ορθόδοξοι Χριστιανοί) ταμπουρώθηκαν στο μοναστήρι και αρνούνται να το εγκαταλείψουν, ακόμα και αφού αποβλήθηκαν από το Σώμα της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Ορους, με την αποκοπή τους από την κανονική τάξη.

Δικαστικές αποφάσεις, μπουνιές και μολότοφ

Η υπόθεση ξεκαθαρίστηκε έτι περαιτέρω το 2002, όταν η Διπλή Ιερά Σύναξη του Αγίου Ορους, που αποτελεί όργανο της Αθωνικής Πολιτείας, και το Οικουμενικό Πατριαρχείο τούς κήρυξε σχισματικούς και σχημάτισε νέα αδελφότητα που θα πρέπει να διαβιοί στην Ι.Μ. Εσφιγμένου.

Ακολούθησαν δικαστικές αποφάσεις, με τις οποίες η χαρακτηρισμένη σχισματική αδελφότητα θα πρέπει να αποβληθεί από το μοναστήρι και οι εγκαταβιούντες στο κεντρικό της συγκρότημα καθώς και τα εξαρτήματά της (σκήτη, κελιά, καλύβες, ησυχαστήρια, καθίσματα) θα πρέπει να απομακρυνθούν. Η έξωση των ζηλωτών από το μοναστήρι έχει τελεσιδικήσει με απόφαση του Αρείου Πάγου, η οποία είναι αναγκαστικά εκτελεστή.

Το 2006 έγινε η πρώτη απόπειρα αποβολής των ζηλωτών που εξελίχθηκε και στο πρώτο μεγάλο τραύμα για το Αγιον Ορος. Μοναχοί χτυπούσαν μοναχούς, ρασοφόροι βρίσκονταν αιμόφυρτοι στο «Περιβόλι της Παναγιάς». Το 2013, στη δεύτερη προσπάθεια αποβολής με δικαστικούς επιμελητές, τα επεισόδια ήταν ακόμα πιο άγρια. Εκτοξεύτηκαν μέχρι και βόμβες μολότοφ (!) από τους ζηλωτές μοναχούς από τα παράθυρα της μονής.

Οπως μπορεί να αντιληφθεί κανείς εκ του αποτελέσματος, καμία από τις δύο «πολιορκίες» δεν είχε αποτέλεσμα.

Και κάπως έτσι φτάνουμε στο 2024, όπου διακινείται ένα έγγραφο της ΕΛ.ΑΣ., το οποίο ζητά «συνδρομή» από τη μοναστική κοινότητα του Αγίου Ορους, με φιλοξενία αστυνομικών δυνάμεων και διευκόλυνση της πρόσβασης βαρέων αστυνομικών οχημάτων. Οι μοναχοί είναι αναστατωμένοι, κυρίως επειδή φοβούνται ότι αυτή τη φορά μια προσπάθεια επιβολής έξωσης των ζηλωτών, δεν θα έχει τα προηγούμενα, αλλά πολύ πιο τραγικά αποτελέσματα.

«Μέχρι θανάτου»

Αιτία γι’ αυτό δεν είναι το διπλά κακό προηγούμενο, αλλά η επανάληψη από τους μοναχούς που διαβιούν στην Ι.Μ. Εσφιγμένου ότι είναι έτοιμοι να υπερασπιστούν τη διαμονή τους εκεί «μέχρι θανάτου». Αν τα επεισόδια τραυμάτισαν δις το Αγιον Ορος, η πιθανότητα να εννοούν οι καταληψίες μοναχοί πραγματικά αυτό που λένε θα είναι κάτι που δεν θα ξεπεραστεί ποτέ.Οπως σε κάθε υπόθεση, έτσι και σε αυτή, υπάρχουν δύο πλευρές.

Ο ηγούμενος της μονής Βαρθολομαίος κατηγορεί τον ηγούμενο των ζηλωτών Μεθόδιο, τον οποίο αποκαλεί «αρχικαταληψία», ότι είναι «νοσταλγός του Χίτλερ και υβριστής του Αγίου Παϊσίου» και μοχλός στα χέρια ρωσικών εθνικιστικών συμφερόντων που θέλουν να πάρουν τον έλεγχο της Εσφιγμένου. Από την άλλη, ο Μεθόδιος, ο οποίος έχει καταδικαστεί για τα προηγούμενα επεισόδια στο Αγιον Ορος, διατείνεται ότι «δεν πειράξαμε ποτέ κανέναν», όλες οι κατηγορίες που αποδίδονται στην αδελφότητά του είναι ψευδείς και «εξωθούν τα γεροντάκια που μένουν εδώ 50 και 60 χρόνια να πεθάνουν από την πείνα».

Ο ηγούμενος της Ιερής Μονής Εσφιγμένου, Βαρθολομαίος, μιλά για «αναρχικούς με ράσα», οι οποίοι «δεν αναγνωρίζουν τις εκκλησιαστικές αρχές του Αγίου Ορους, ούτε την εξουσία των αρχών του κράτους και καταλαμβάνουν παρανόμως κτίριο Ιεράς Μονής, το οποίο έχουν μετατρέψει σε γιάφκα εκρηκτικών μολότοφ και ορμητήριο επιθέσεων», αλλά και για «συνθήκες καταπίεσης, κακοήθειας και παραφροσύνης που επικρατούν» στην κατειλημμένη μονή, κατηγορώντας τον Μεθόδιο ως αρχηγό και υποκινητή.

Ανάμεσα στις πολλές καταγγελίες που έχει κάνει είναι για λαθρεμπόριο διαφόρων ειδών από τους καταληψίες μοναχούς, δολιοφθορές στους χώρους της μονής, στήσιμο φυλακίων (!), παρακολούθηση για την περίπτωση εισόδου αστυνομικών δυνάμεων, άσκηση βίας και απειλές δολοφονιών, μέχρι και κατοχή όπλων και εκρηκτικών. Προειδοποιεί, δε, ότι βρίσκονται σε κίνδυνο τα κειμήλια του Αγίου Ορους και κάνει λόγο για διασπάθιση της περιουσίας της Ι.Μ. Εσφιγμένου και παράνομες μεταβιβάσεις ακινήτων της μονής.

Σχέσεις με Ρώσους

Από όλες τις καταγγελίες, ωστόσο, ξεχωρίζουν αυτές για τις σχέσεις με ελληνικές και ρωσικές υπερεθνικιστικές οργανώσεις. Ο ηγούμενος Βαρθολομαίος αναφέρει ότι κατέχει βίντεο με τον γέροντα Μεθόδιο να εκφωνεί ρατσιστικό, αντισημιτικό λόγο σε συγκέντρωση της Χρυσής Αυγής, ενώ έχει δημοσιεύσει και φωτογραφίες Ρώσων υπερεθνικιστών που κράδαιναν στα χέρια τους σημαίες της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, με τα εθνόσημα και την εικόνα του τσάρου Νικόλαου Β’ της Ρωσίας να εισέρχονται στην κατειλημμένη μονή.

«Μόνο τυχαίες δεν είναι οι σχέσεις των καταληψιών με Ρώσους υπερεθνικιστές νοσταλγούς της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και της ιμπεριαλιστικής πολιτικής της για κάθοδο στο Αιγαίο, καθώς το ίδιο λάβαρο βρίσκεται εδώ και πολύ καιρό στο αρχονταρίκι (χώρο υποδοχής) των καταληψιών, σύμφωνα με παλαιότερη φωτογραφία. [...] Επίσης, παραγωγός ραδιοφωνικού σταθμού της Βόρειας Ελλάδος, που ανήκει σε αρχηγό φιλορωσικού κόμματος, εντατικώς υποστηρίζει τους καταληψίες προβαίνοντας σε συχνές λαθραίες εισόδους εντός του Αγίου Ορους. Τέλος, οι καταληψίες έχουν οικονομικές δοσοληψίες με τη Ρωσία, καθώς εξάγουν εκεί με μεσάζοντες προϊόντα καταπατημένης αγιορείτικης γης».

Για το τελευταίο, δηλαδή τις καταγγελίες περί σχέσεων με Ρώσους υπερεθνικιστές, ο γέροντας Μεθόδιος έχει προσφύγει στη Δικαιοσύνη κατηγορώντας τον ηγούμενο Βαρθολομαίο για διασπορά ψευδών ειδήσεων.

Το κυριότερο, όμως, είναι ότι ζητά την εφαρμογή των 34 δικαστικών αποφάσεων, των έξι διοικητικών πράξεων και της μιας εκκλησιαστικής απόφασης για διάλυση της αδελφότητας που διαμένει στην Ιερά Μονή Εσφιγμένου, εκκένωσή της από αυτούς και απέλασή τους από το Αγιον Ορος. Πάντως η αναγνωρισμένη αδελφότητα της Ι.Μ. Εσφιγμένου και ο ηγούμενός της Βαρθολομαίος, με δεδομένο ότι στους χώρους της διαμένουν και γέροντες και ασθενείς, έχουν δηλώσει πολλάκις ότι «δεν επιθυμεί να εξέλθει κανείς του κτιρίου της μονής, αντιθέτως πρέπει να εισέλθει η κανονική και νόμιμη αδελφότητα σε αυτήν, ώστε να εξασκήσει τις υποχρεώσεις και τη διακονία της, περιθάλποντας τους έχοντας ανάγκη».

Εχει δε προσφύγει με αγωγή εναντίον του Ελληνικού Δημοσίου καθώς «από πράξεις και παραλείψεις της Ελληνικής Πολιτείας, στερείται την ιστορική της έδρα (όπως και άλλα κτίριά της). Με τη σχετική αγωγή εναντίον του Δημοσίου, του οποίου υπάλληλοι εμπράκτως παρανομούν αμελώντας να εκτελέσουν αποφάσεις του αυτοδιοίκητου Αγίου Ορους και της Ελληνικής Δικαιοσύνης, η μονή ζητά αποκατάσταση του δικαίου επί ποινή χρηματικής αποζημίωσης, το ύψος της οποίας υπολογίζεται βάσει της προκληθείσας βλάβης και μέλλει να διατεθεί σε κοινωφελείς σκοπούς».

Από την άλλη, ο επικεφαλής της αδελφότητας που έχει καταλάβει τη μονή και αρνείται να την εκκενώσει, ο γέροντας Μεθόδιος, ισχυρίζεται πως όλα όσα τους κατηγορούν είναι ψέματα. Και δηλώνει ότι είναι αποφασισμένοι να μείνουν στη μονή «μέχρι θανάτου» και «θα γίνουν εγκλήματα» αν αστυνομικοί εισβάλουν στην Εσφιγμένου.

«Δεν έχουμε κάτι ούτε με την Ιερά Κοινότητα ούτε με το Πατριαρχείο. Τα έχουμε με τους ανθρώπους. Εμείς δεχόμαστε μόνο αυτά που άφησαν οι Αγιοι Πατέρες. Μας κατηγορούν για πράγματα που δεν ισχύουν, ότι εμείς εκπαιδεύουμε Ρώσους. Εμείς όποιος και να έρθει θα τον φιλοξενήσουμε, θα του δώσουμε ένα κομμάτι ψωμί να φάει.

Και Τούρκος να είναι, θα του προσφέρουμε ένα ποτήρι νερό. Και αυτό γίνεται με τον δικό μας τον κόπο, γιατί μας έχουν πάρει τα πάντα. Πολλές φορές δεν έχω ούτε 5 ευρώ να πάρω κάτι για το γεροντάκι. Υποχρεώνω τους άλλους αδελφούς που μας βοηθάνε», αναφέρει και συνεχίζει: «Εμένα με έχουν δικάσει 65 φορές. Είναι αυτό κατά Θεόν; Είναι αυτοί μοναχοί στο Αγιον Ορος; Εμείς δεν πειράξαμε ποτέ κανέναν. Απλώς λέμε αυτά που λέμε. Αυτοί κάθε λίγο λένε ψέματα, ότι δήθεν κρύβουμε τον Χρήστο Παππά (σ.σ.: το καταδικασμένο μέλος της Χρυσής Αυγής), ότι εκπαιδεύουμε Ρώσους κομάντος, αν είναι δυνατόν».

«Είμαστε έτοιμοι να υπερασπιστούμε το μοναστήρι μέχρι θανάτου, εδώ είναι η πνευματική μας πατρίδα. Εδώ γεννηθήκαμε πνευματικά και εδώ θα πεθάνουμε. Οι αστυνομικοί το μόνο που κάνουν είναι υπάλληλοι, δεν τους παρεξηγώ.

Είναι υποχρεωμένοι να κάνουν αυτό που τους λένε. Και κυνηγούν εμάς. Εμείς έχουμε γεροντάκια που ζουν εδώ 50, 60, 70 χρόνια. Να αφήσουμε τα γεροντάκια να πεθάνουν επειδή το θέλουν δύο άτομα; Προς Θεού, πού βρισκόμαστε;» διερωτάται και συνεχίζει: «Εάν οι Πατέρες των μονών και οι αστυνομικοί έρχονται εδώ ώστε οι Ελληνες να πολεμήσουν τους Ελληνες μοναχούς να το βγάλουν από τη μετάνοιά τους. Ας έρθουν! Και ό,τι θέλει ας γίνει. Αμα οι αστυνομικοί με τραβάνε και με σέρνουν, θα κάτσουν οι μοναχοί με δεμένα τα χέρια; Ή αν δουν κάποιος αξιωματικός να χτυπά κάποιον μοναχό θα καθίσουν οι Πατέρες να τους βλέπουν; Θα γίνουν εγκλήματα, και αυτά τα παρακινούν οι μοναχοί αυτοί που δεν έχουν σκοπό».

Υπό πολιορκία

«Business as usual», θα μπορούσε να πει κανείς για τα τεκταινόμενα στη Μονή Εσφιγμένου, η οποία από τότε που την ίδρυσαν ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος και η αδελφή του Πουλχερία τον 5ο αιώνα μ.Χ. (κατά μία εκδοχή ονομάστηκε έτσι επειδή «περισφίγγεται» από τρεις λόφους και τη θάλασσα και κατά άλλη επειδή ο ιδρυτής της ήταν κάποιος μοναχός «μονοχίτων σχοινίω σφιγκτώ εζωσμένος»), βρίσκεται υπό ένταση ή πολιορκία. Τη μια ήταν οι Αγαρηνοί, την άλλη οι κουρσάροι, πιο μετά οι Οθωμανοί, οι πυρκαγιές, ακόμα και χρεοκοπία τον 17ο αιώνα. Δυσάρεστη ίσως παρένθεση στα χρόνια της μονής αποτελούν οι συνεχείς αντιδικίες της για οριακές και κτηματικές διαφορές με τη γειτονική Μονή του Βατοπεδίου.

Ο μύθος για τον Παΐσιο

Πέρα από την υπόθεση αυτή καθαυτή, η Μονή Εσφιγμένου τα σύγχρονα χρόνια είναι διάσημη και για έναν θρύλο που θέλει να βρίσκεται εκεί φυλαγμένο ένα «χαμένο χειρόγραφο» του Αγίου Παϊσίου με προφητείες του για το μέλλον της χώρας και της ανθρωπότητας. Με δεδομένο ότι αυτός ο θρύλος γεννήθηκε και διαδίδεται μέσω Διαδικτύου και χωρίς να υπάρχει όχι μόνο απόδειξη, αλλά ούτε καν ένδειξη ύπαρξής του, σίγουρα πρόκειται για αστικό μύθο.

Ο Αγιος Παΐσιος, βέβαια, είχε σχέση με την Ι.Μ. Εσφιγμένου, καθώς από αυτήν ξεκίνησε τη μοναστική του πορεία, ενώ είχε πάρει και μέρος στη διαμάχη υποστηρίζοντας την αναγνωρισμένη αδελφότητα. Εμεινε στη μονή από το 1953, όταν έφτασε στο Αγιον Ορος και μετονομάστηκε σε Αβέρκιο, έως το 1954 και ήταν εγγεγραμμένος Εσφιγμενίτης έως το 1956.

Και αν η «χαμένη προφητεία» του Αγίου Παϊσίου δεν υπάρχει, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν άλλοι θησαυροί. Στη μονή υπάρχουν αρκετά κειμήλια τεράστιας αξίας. Πιο διάσημο είναι το μεγαλύτερο τμήμα της περίτεχνης χρυσοποίκιλτης σκηνής εκστρατείας του Ναπολέοντα που αποκαλείται η «Πύλη», ένα αριστούργημα υφαντουργίας και χρυσοποικιλτικής του 18ου αιώνα.

Υπάρχουν ωστόσο και άλλα ιστορικά κειμήλια, μεταξύ αυτών, μια ψηφιδωτή εικόνα του Χριστού του 13ου αιώνα, 26 λειψανοθήκες, στις οποίες περικλείονται Τίμια Λείψανα 56 αγίων καθώς και Τίμιο Ξύλο, ο λεγόμενος «Σταυρός της Πουλχερίας», επίχρυσος, χρυσοχοϊκής βυζαντινής τέχνης και μεγάλης υλικής αξίας, με σμαράγδια και μαργαριτάρια, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Αρσανιώτισσας και άλλες βυζαντινές εικόνες. Σε ποιον όμως ανήκουν όλα αυτά;

Φωτογραφία: AFP / Visual Hellas