Τι γίνεται αν σπάσεις κατά λάθος ένα πανάρχαιο βάζο 3.500 ετών;

Τι θα γινόταν σπάζατε κατά λάθος ένα από εκείνα τα αρχαία εκθέματα που κάθε μουσείο αρχαιοτήτων έχει και πάντα περιβάλλει με προστατευτικές κορδέλες και λέιζερ που κάνουν ήχους όταν κάποιος πλησιάσει πολύ κοντά. Δεν χρειάζεται να αναρωτιέστε άλλο λοιπόν, καθώς όπως φαίνεται ένα αντίστοιχο περιστατικό συνέβη πρόσφατα στο μουσείο Χεχτ στο Ισραήλ.

Βασικός ένοχος ένα μικρό αγόρι το οποίο επισκέφθηκε το μουσείο αρχαιοτήτων με την οικογένεια του. Περπατώντας μέσα στην αίθουσα, ο μικρός επισκέπτης παρατήρησε ένα πιθάρι που χρονολογείται μεταξύ 2200-1500 π.Χ. και αρχικά προοριζόταν για την αποθήκευση και τη μεταφορά τοπικών προμηθειών, όπως το κρασί και το ελαιόλαδο. Το αγόρι ήταν απλώς περίεργο να δει τι μπορεί να περιέχει το κεραμικό σκεύος και έτσι το τράβηξε για να το κοιτάξει καλύτερα και αυτό έπεσε στο πάτωμα με αποτέλεσμα να σπάσει.

Το βάζο που προϋπήρχε της εποχής των βιβλικών βασιλιάδων Δαυίδ και Σολομώντα εκτίθετο χωρίς την προστασία ενός γυάλινου πλαισίου, κοντά στην είσοδο του μουσείου. Ο λόγος είναι ότι ο ιδρυτής του μουσείου, ο Δρ Reuven Hecht, πίστευε ότι το κοινό θα έπρεπε να μπορεί να εκτιμήσει τα κειμήλια χωρίς την επιβάρυνση των γυάλινων τοίχων και των φραγμών. Εκπρόσωπος του μουσείου δήλωσε στο ARTnews ότι, «παρά το σπάνιο περιστατικό με το βάζο, το Μουσείο Hecht θα συνεχίσει αυτή την παράδοση».

Μάλιστα, ένας συντηρητής της Σχολής Αρχαιολογίας και Θαλάσσιων Πολιτισμών του Πανεπιστημίου της Χάιφα, έχει ήδη κληθεί και δεδομένου ότι υπάρχει άφθονο φωτογραφικό υλικό τεκμηρίωσης, το μουσείο αναμένει ότι οι εργασίες συντήρησης θα προχωρήσουν χωρίς προβλήματα. Επιπλέον, ο Dr. Inbal Rivlin, γενικός διευθυντής του ιδρύματος, κάλεσε το αγόρι και την οικογένειά του να επισκεφθούν ξανά το μουσείο και να δουν το επισκευασμένο βάζο. Σύμφωνα με εκπρόσωπο του μουσείου, η πρόσκληση έγινε δεκτή και η οικογένεια θα επιστρέψει στο μουσείο για προσωπική ξενάγηση.

Άνθρωποι vs Εκθέματα

To παραπάνω περιστατικό όμως δεν είναι το μοναδικό που έχει λάβει χώρα σε μουσεία, καθώς ανά τα χρόνια πολλές είναι οι φορές που επισκέπτες κατέστρεψαν κατά λάθος πολύτιμα εκθέματα.

Ένα 12χρονο αγόρι, για παράδειγμα, το 2015 σκόνταψε και κατά λάθος άνοιξε μια τρύπα σε έναν πίνακα του 17ου αιώνα αξίας 1,5 εκατομμυρίου δολαρίων, ενώ προσπαθούσε να πιάσει την ισορροπία του. Ο πίνακας, «Λουλούδια», του Paolo Porpora, εκτιθόταν χωρίς προστατευτικό γυάλινο φράγμα στο μουσείο της Ταϊβάν. Αντίστοιχα, ένα παιδί κατέστρεψε κατά λάθος έναν μηχανισμό ρολογιού 200 ετών που βρισκόταν στο Μουσείο Επιστημών του Λονδίνου το 2016, αγγίζοντάς τον, γεγονός που οδήγησε σε εξέταση του τρόπου με τον οποίο πρέπει να χειρίζονται οι διαδραστικές επιδείξεις. Επίσης, δύο παιδιά έσπασαν ένα γυάλινο γλυπτό ενώ έπαιζαν στο μουσείο της Σαγκάης το 2021. Το έκθεμα, ένας γυάλινος άγγελος του Ισπανού καλλιτέχνη Λορέζο Κουίν, που αντίστοιχα δεν είχε τοποθετηθεί πίσω από προστατευτικό φράγμα, ενώ το ίδιο συνέβη και με έναν τουρίστα που έσπασε τρία δάχτυλα των ποδιών από ένα γύψινο μοντέλο 200 ετών του γλυπτού της Παολίνας Βοναπάρτη του Αντόνιο Κανόβα στην Ιταλία το 2020.

Τα περιστατικά αυτά φέρνουν στο επίκεντρο το ζήτημα της προσβασιμότητας των επισκεπτών στα εκθέματα και την λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην προστασία ανεκτίμητων πολιτιστικών θησαυρών και την βελτιωμένη εμπειρία των ανθρώπων στα μουσεία.

Το μοντέλο Hecht

Ορισμένα μουσεία επιλέγουν να μην τοποθετούν προστατευτικά πλαίσια μπροστά από τα εκθέματά τους για να προσφέρουν μια πιο οικεία και ελκυστική εμπειρία στους επισκέπτες. Η ιδέα είναι να επιτρέψουν στους επισκέπτες να αισθανθούν πιο κοντά στα έργα τέχνης ή τα αντικείμενα, ενισχύοντας την αισθητική και τη συναισθηματική σύνδεση με τα έργα. Αυτή η προσέγγιση ευθυγραμμίζεται με μια πιο σύγχρονη φιλοσοφία ανοικτών γκαλερί που δίνει έμφαση στην αλληλεπίδραση, την προσβασιμότητα και την εμπιστοσύνη μεταξύ του ιδρύματος και των επισκεπτών του. Ωστόσο, αυτό συνεπάγεται και κινδύνους, καθώς χωρίς εμπόδια ή προστατευτικό γυαλί μπορεί να συμβούν ατυχήματα ή βανδαλισμοί.

Βέβαια, όπως και στην περίπτωση του μουσείου Hecht, ορισμένοι επιμελητές πιστεύουν ότι τα προστατευτικά εμπόδια μπορεί να δώσουν μια λανθασμένη αίσθηση του τρόπου με τον οποίο τα αντικείμενα εκτέθηκαν ή χρησιμοποιήθηκαν αρχικά. Η προσέγγιση αυτή αποσκοπεί στην καλλιέργεια μιας κουλτούρας όπου οι άνθρωποι εκτιμούν την εγγύτητα με πολύτιμα έργα τέχνης , χωρίς να τα καταστρέφουν, ενώ θεωρούν ότι το προστατευτικό γυαλί ή τα εμπόδια μπορούν μερικές φορές να υποβαθμίσουν την ομορφιά του έργου τέχνης ή να επηρεάσουν το φωτισμό, την αντανάκλαση ή τις γωνίες θέασης.
Την θεώρηση αυτή αφουγκράζονται και άλλα μουσεία ανά τον κόσμο όπως το Λούβρο, που αν και διαθέτει προστατευτικά μέτρα για ορισμένα έργα υψηλού προφίλ, όπως η Μόνα Λίζα, πολλά άλλα εκθέματά του είναι πιο ελεύθερα. Κάτι παρόμοιο υιοθετεί και η Tate Modern του Λονδίνου, γνωστή για τις συλλογές μοντέρνας τέχνης της. Ο χώρος επιλέγει συχνά ένα πιο ανοιχτό στυλ παρουσίασης, επιτρέποντας στους επισκέπτες να γνωρίσουν τα έργα τέχνης από κοντά.

Αν και η απόφαση να μην υπάρχουν προστατευτικά εμπόδια μπορεί να βελτιώσει την εμπειρία των επισκεπτών, ενέχει επίσης κινδύνους. Ωστόσο, πολλά μουσεία προσπαθούν να εκπαιδεύσουν το κοινό τους να σέβεται τα εκθέματα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να είναι όλα αεροστεγώς κλεισμένα πίσω από γυάλινες προθήκες. Άλλωστε τα περισσότερα από αυτά τα έργα έχουν φτιαχτεί από ανθρώπους για τους ανθρώπους.