Γιατί έχουν όλοι εμμονή με την ντοπαμίνη; Το TikTok, η νηστεία και το hacking

Η ντοπαμίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής, ένας χημικός αγγελιοφόρος στον εγκέφαλο που παίζει κρίσιμο ρόλο σε διάφορες λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένης της ρύθμισης της διάθεσης, της συμπεριφοράς που αναζητά ανταμοιβή, της εστίασης και των κινήτρων μας. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, αυτό το μικροσκοπικό μόριο έχει αποκτήσει έναν υπερμεγέθη ρόλο στον πολιτιστικό διάλογο, εξελισσόμενο από νευροεπιστημονικό όρο σε μια γενική έννοια που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα πάντα, από το κυνήγι της ευχαρίστησης μέχρι τον αγώνα για προσοχή σε έναν ψηφιακά καθοδηγούμενο κόσμο.

Όροι όπως «αποτοξίνωση ντοπαμίνης», «dopamine hacking» και «νηστεία ντοπαμίνης» αποτελούν πλέον μέρος του λεξικού της ευεξίας, με υποσχέσεις για αποκατάσταση της πνευματικής διαύγειας και της χαράς μέσω της χειραγώγησης των επιπέδων ντοπαμίνης που μας βομβαρδίζουν μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Αλλά τελικά, είναι κάτι από αυτά αληθινό;

Τι είναι η ντοπαμίνη και πώς λειτουργεί;

Η ντοπαμίνη αναφέρεται συχνά ως ο νευροδιαβιβαστής της «ευεξίας», αλλά ο ρόλος της στον εγκέφαλο είναι πιο διαφοροποιημένος από το να δημιουργεί απλώς ευχάριστες αισθήσεις. Εμπλέκεται κυρίως στα κίνητρα και την ανταμοιβή, λέγοντας ουσιαστικά στον εγκέφαλό σας: «Αυτό αξίζει να το κάνετε». Όταν λοιπόν επιτελείτε μια εργασία ή βιώνετε κάτι ευχάριστο -όπως το φαγητό, η άσκηση ή ο έπαινος- απελευθερώνεται ντοπαμίνη, που σας κάνει να αισθάνεστε καλά και σας ενθαρρύνει να επαναλάβετε τη συμπεριφορά.

Στον πυρήνα της, η ντοπαμίνη αφορά την προσμονή και την επιθυμία. Δεν ανταποκρίνεται απλώς στις ανταμοιβές, αλλά μας παρακινεί να τις αναζητήσουμε. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ντοπαμίνη εμπλέκεται στις συνήθειες, στους εθισμούς, ακόμη και στον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή παίζουμε βιντεοπαιχνίδια. Μια καλοχρονισμένη ειδοποίηση ή ένα «like» σε μια ανάρτηση μπορεί να προκαλέσει ένα χτύπημα ντοπαμίνης, δημιουργώντας έναν βρόχο ανατροφοδότησης που μας κάνει να επιστρέφουμε για περισσότερη.

Από νευροεπιστήμη σε μόδα

Σήμερα η ντοπαμίνη έχει γίνει απλώς μια συντόμευση που εξηγεί γιατί λαχταράμε αυτές τις μικρές, άμεσες ανταμοιβές. Ζούμε σε έναν κόσμο που έχει σχεδιαστεί για να καταλαμβάνει το σύστημα ντοπαμίνης του εγκεφάλου μας, κάνοντάς μας να κυνηγάμε ακατάπαυστα το επόμενο χτύπημα ικανοποίησης - είτε πρόκειται για την ανανέωση της ροής των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είτε για την παρακολούθηση του Netflix, είτε για την αγορά του τελευταίου gadget.

Αυτή η πολιτισμική εμμονή με τη ντοπαμίνη έχει οδηγήσει σε μια πληθώρα τάσεων ευεξίας που έχουν σχεδιαστεί για να «επαναφέρουν» ή να «χακάρουν» τα επίπεδα ντοπαμίνης μας. Όροι όπως «αποτοξίνωση ντοπαμίνης», «νηστεία ντοπαμίνης» και «χάκινγκ ντοπαμίνης», που βασιλεύουν στο TikTok, συχνά πλαισιώνονται ως τρόποι για να ανακτήσουμε τον έλεγχο του μυαλού μας και να αποκαταστήσουμε την ικανότητά μας για συγκέντρωση, ικανοποίηση και γνήσια χαρά. Αλλά πόσα από αυτά έχουν επιστημονική βάση και πόσα είναι απλώς μοντέρνα ψευδοεπιστήμη;

Η αποτοξίνωση της ντοπαμίνης

Η ιδέα της «αποτοξίνωσης της ντοπαμίνης» έχει αποκτήσει σημαντική απήχηση, ιδίως στους κύκλους της Silicon Valley και του κύματος αυτοβελτίωσης. Η υπόθεση είναι απλή: κόβοντας τις ιδιαίτερα διεγερτικές δραστηριότητες που παρέχουν άμεση ικανοποίηση -όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το πρόχειρο φαγητό ή τα βιντεοπαιχνίδια- μπορείτε να «επαναφέρετε» το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου σας, μειώνοντας την εξάρτησή σας από δραστηριότητες που τροφοδοτούνται με ντοπαμίνη και βελτιώνοντας την εστίαση και την παραγωγικότητά σας.

Ωστόσο, η έννοια της αποτοξίνωσης από την ντοπαμίνη είναι παραπλανητική. Η ντοπαμίνη δεν είναι κάτι από το οποίο μπορείτε να «αποτοξινωθείτε», ούτε μπορείτε να σταματήσετε τον εγκέφαλό σας να την παράγει. Η ντοπαμίνη απελευθερώνεται συνεχώς στον εγκέφαλό μας ως μέρος της φυσιολογικής λειτουργίας του. Ακόμη και όταν σταματήσουμε να ασχολούμαστε με ευχάριστες δραστηριότητες, ο εγκέφαλός μας δεν σταματά να παράγει ντοπαμίνη εντελώς. Άρα, η επιστήμη πίσω από τη ρύθμιση της είναι πολύ πιο πολύπλοκη από το να την ενεργοποιούμε ή να την απενεργοποιούμε με τη θέλησή μας.

Αυτό που οι υποστηρικτές της αποτοξίνωσης από την ντοπαμίνη μπορεί στην πραγματικότητα να υποστηρίζουν είναι ένα διάλειμμα από την υπερδιέγερση. Μειώνοντας δηλαδή την έκθεση σε ιδιαίτερα διεγερτικές, άμεσα ικανοποιητικές δραστηριότητες, επιτρέπετε στον εγκέφαλό σας να επαναρυθμιστεί, αυξάνοντας ενδεχομένως την ικανότητά σας να εστιάζετε σε πιο ουσιαστικούς ή μακροπρόθεσμους στόχους. Υπό αυτή την έννοια, μια «αποτοξίνωση» μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να αναπτύξουν καλύτερες συνήθειες, αλλά όχι επειδή ελέγχουν την ίδια την ντοπαμίνη.

Dopamine Hacking

Το «Dopamine hacking» είναι μια άλλη δημοφιλής τάση, που συχνά προωθείται ως ένας τρόπος «βελτιστοποίησης» των επιπέδων ντοπαμίνης για μέγιστη παραγωγικότητα και ευτυχία. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει οτιδήποτε, από τεχνικές biohacking όπως τα κρύα ντους και η διαλείπουσα νηστεία, μέχρι και τη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής.

Ενώ ορισμένες από αυτές τις πρακτικές μπορεί να έχουν αξία για την ενίσχυση των κινήτρων ή της διάθεσης, ο όρος «dopamine hacking» είναι συχνά υπεραπλουστευμένος. Για παράδειγμα, τα κρύα ντους και η άσκηση απελευθερώνουν ντοπαμίνη και οι υγιείς συνήθειες όπως η τακτική άσκηση, ο επαρκής ύπνος και η ισορροπημένη διατροφή μπορούν να βοηθήσουν στη διατήρηση σταθερών επιπέδων ντοπαμίνης. Αλλά η αντίληψη ότι μπορείτε να «χακάρετε» το σύστημα ντοπαμίνης σας σαν ένα πρόγραμμα υπολογιστή είναι ανακριβής. Τα μονοπάτια της ντοπαμίνης του εγκεφάλου είναι πολύπλοκα και αλληλένδετα με άλλα συστήματα που ρυθμίζουν το στρες, το συναίσθημα και τη λήψη αποφάσεων.

Νηστεία ντοπαμίνης: Λύση στην ψηφιακή υπερφόρτωση;

Η νηστεία ντοπαμίνης πηγαίνει την αποτοξίνωση στο επόμενο επίπεδο. Η ιδέα εδώ είναι η αποχή από οτιδήποτε διεγείρει την παραγωγή ντοπαμίνης, όπως η ψυχαγωγία, το φαγητό, η κοινωνική αλληλεπίδραση, ακόμη και η οπτική επαφή, για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Με αυτόν τον τρόπο υποτίθεται ότι θα «επανευαισθητοποιήσουμε» τον εγκέφαλό μας σε φυσιολογικά επίπεδα διέγερσης, γεγονός που θα κάνει τις καθημερινές δραστηριότητες μας πιο ικανοποιητικές και ευχάριστες.

Ενώ λοιπόν η νηστεία ντοπαμίνης μπορεί να είναι χρήσιμη για τους ανθρώπους που επιθυμούν να μειώσουν την υπερδιέγερση από τη συνεχή ψηφιακή ενασχόληση, βασίζεται σε μια θεμελιώδη παρανόηση του τρόπου λειτουργίας της ντοπαμίνης. Στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να «νηστέψουμε» από την ίδια τη ντοπαμίνη, αλλά να κάνουμε διαλείμματα από συμπεριφορές που προκαλούν συχνές εξάρσεις ντοπαμίνης, γεγονός που μπορεί να βοηθήσει στη μείωση ψυχαναγκαστικών προτύπων συμπεριφοράς, όπως ο εμμονικός έλεγχος του τηλεφώνου μας ή η binge-watching τηλεόραση.

Ωστόσο, δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η στέρηση όλων των μορφών διέγερσης θα αποκαταστήσει με κάποιο τρόπο το σύστημα ντοπαμίνης μας. Στην πραγματικότητα, ο εγκέφαλος είναι προσαρμοστικός και η μακροχρόνια στέρηση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης ή των ευχάριστων δραστηριοτήτων μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικές επιπτώσεις, όπως το αυξημένο άγχος ή ακόμη και η κατάθλιψη.

Η πραγματικότητα πίσω από τη δημοτικότητα της ντοπαμίνης

Η έξαρση του ενδιαφέροντος γύρω από την αποτοξίνωση της ντοπαμίνης, το hacking και τη νηστεία αντανακλά μια βαθύτερη πολιτισμική ανησυχία για την υπερδιέγερση, την απόσπαση της προσοχής και τη λαχτάρα για συγκέντρωση και ισορροπία σε έναν όλο και πιο χαοτικό κόσμο. Οι άνθρωποι αναζητούν όντως τρόπους για να ανακτήσουν τον έλεγχο του μυαλού και της ζωής τους, και η ντοπαμίνη φαίνεται να έχει γίνει το σύμβολο αυτού του αγώνα. Αντιπροσωπεύει τη συνεχή διελκυστίνδα μεταξύ της βραχυπρόθεσμης ευχαρίστησης και της μακροπρόθεσμης εκπλήρωσης.

Στην πραγματικότητα, πολλές από τις πρακτικές που χαρακτηρίζονται ως «dopamine hacks» ή «αποτοξίνωση» αφορούν την ανάκτηση της συγκέντρωσης και τη μείωση των περισπασμών, που μπορούν να βελτιώσουν τη διανοητική διαύγεια και την ευημερία. Αλλά η ίδια η ντοπαμίνη δεν είναι ο κακός. Αντίθετα, είναι το σύγχρονο περιβάλλον μας που έχει σχεδιαστεί για να εκμεταλλεύεται την επιθυμία μας για ανταμοιβές που καθοδηγείται από την ντοπαμίνη, ωθώντας μας σε κύκλους άμεσης ικανοποίησης.

Λοιπόν, είναι κάτι από αυτά αληθινό;

Ναι και όχι. Η βασική παραδοχή -ότι ο σύγχρονος κόσμος μας υπερφορτώνει το σύστημα ντοπαμίνης μας, καθιστώντας δυσκολότερη την εστίαση σε μακροπρόθεσμους στόχους- ισχύει. Η λήψη διαλειμμάτων από την υπερδιέγερση, η δημιουργία υγιεινών συνηθειών και η ιεράρχηση ουσιαστικών δραστηριοτήτων μπορούν να οδηγήσουν σε καλύτερη ψυχική υγεία και παραγωγικότητα.

Αλλά η ιδέα ότι μπορείτε να «αποτοξινωθείτε» από την ντοπαμίνη ή ότι μπορείτε να την «χακάρετε» για να επιτύχετε απεριόριστη παραγωγικότητα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε μια παρεξήγηση του τρόπου λειτουργίας αυτού του νευροδιαβιβαστή. Αντί λοιπόν, να προσπαθείτε να χειραγωγήσετε άμεσα τη ντοπαμίνη, είναι πιο αποτελεσματικό να επικεντρωθείτε σε αλλαγές στον τρόπο ζωής που προάγουν τη συνολική υγεία του εγκεφάλου -όπως η τακτική άσκηση, η εξάσκηση της ενσυνειδητότητας και ο καθορισμός υγιών ορίων γύρω από τη χρήση της τεχνολογίας. Στόχος λοιπόν δεν είναι η αποτοξίνωση από τη ντοπαμίνη, αλλά η διαχείριση του τρόπου με τον οποίο εμπλεκόμαστε με έναν κόσμο που διεκδικεί συνεχώς την προσοχή μας. Εκεί συμβαίνει το πραγματικό hacking.


Ειδήσεις σήμερα:

«Ακούσαμε μεγάλο μπαμ, μια γυναίκα ήταν αναίσθητη, προσπαθούσαν να την επαναφέρουν» - Συγκλονίζουν οι μαρτυρίες για την τραγωδία στο Φαράγγι της Σαμαριάς

Κόλλησαν στο μηδέν Σίτι και Ίντερ, νίκη στο 90' η Παρί, «πολυβόλο» η Σέλτικ - Δείτε τα 13 γκολ της βραδιάς

Survivor: Η διαπραγμάτευση των αρχηγών και η διπλή νίκη για τις «Τίγρεις» - Δείτε βίντεο