Ο Κώστας Περρίκος, η ΠΕΑΝ, η αντιστασιακή της δράση στην Κατοχή και το άδοξο τέλος των μελών της

Το κεφάλαιο «Εθνική Αντίσταση» στη χώρα μας είναι πολύ μεγάλο και σκοτεινό σε πολλά σημεία. Μέσα από το protothema.gr προσπαθούμε να φωτίσουμε μερικά από αυτά. Αρκετοί έχουν διαφωνίες με τα γραφόμενά μας, θεμιτό και ευπρόσδεκτο. Κάποιοι βέβαια «ξεφεύγουν» στα σχόλια γράφοντας ότι εκτελούμε διατεταγμένη υπηρεσία ή χρηματιζόμαστε (ας μας πουν από ποιους τουλάχιστον, γιατί εμείς δεν γνωρίζουμε…) για να διαστρεβλώσουμε την πραγματική ιστορία, έτσι τη θεωρούν, και να θίξουμε την Αριστερά και ιδιαίτερα το Κ.Κ.Ε. Επανερχόμαστε στην Εθνική Αντίσταση και σε μία άγνωστη σε πολλούς οργάνωση την ΠΕΑΝ, που ιδρύθηκε στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 1941 από τον απότακτο αξιωματικό της Αεροπορίας Κώστα Περρίκο, που έκανε λίγες αλλά εντυπωσιακές ενέργειες, κυρίως σε βάρος δωσίλογων, πριν ο αρχηγός της και πολλά μέλη της συλληφθούν μετά από προδοσία και εκτελεστούν, οι περισσότεροι από τους Ναζί. Η ΠΕΑΝ μετά τα γεγονότα αυτά ανασυγκροτήθηκε και συνέχισε την παρουσία της, χωρίς όμως κάποια εντυπωσιακή ενέργεια. Ας ξεκινήσουμε όμως το αφιέρωμα στην ΠΕΑΝ («Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων»), με ένα σύντομο βιογραφικό του ιδρυτή της Κώστα Περρίκου.

Ποιος ήταν ο Κώστας Περρίκος;

Ο Κώστας Περρίκος γεννήθηκε στην Καλλιμασιά της Χίου στις 23 Απριλίου 1905. Στο νησί της μαστίχας τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου τελείωσε το Γυμνάσιο. Το 1925 επέστρεψε στην Ελλάδα για να εκπληρώσει τη στρατιωτική του θητεία, ενώ τον επόμενο χρόνο γράφτηκε στη Στρατιωτική Σχολή Αεροπορίας, στο Σέδες της Θεσσαλονίκης, τη σημερινή Θέρμη, απ’ όπου αποφοίτησε με τον βαθμό του Ανθυποσμηναγού. Αποτάχθηκε από την Πολεμική Αεροπορία επειδή άσκησε κριτική στη στρατιωτική και πολιτική ηγεσία με μια σειρά άρθρων του στην εφημερίδα «Εστία», καθώς και για συμμετοχή στο κίνημα του 1935. Πάντως, ο Περρίκος ανήκε στον πολιτικό κύκλο του Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Ήταν παντρεμένος με τη Μαρία Δεληγιώργη, με την οποία απέκτησαν τρία παιδιά. Ο γιος τους Δημήτρης, γεννημένος το 1935, σπούδασε Χημικός στο ΕΚΠΑ και ως επιθεωρητής όπλων του Ο.Η.Ε. συμμετείχε στις έρευνες για πυρηνικά όπλα στο Ιράκ. «Δεν βρήκαμε αποδείξεις στο Ιράκ» τόνισε ο Δ. Περρίκος σε συνέντευξή του το 2014… (Πηγή: Βικιπαίδεια)

Η ίδρυση και στελέχωση της ΠΕΑΝ

Ο Περρίκος ίδρυσε την αντιστασιακή οργάνωση «Στρατιά Σκλαβωμένων Νικητών», η οποία την 1η Οκτωβρίου 1941 μετονομάστηκε σε ΠΕΑΝ. Στελεχώθηκε κυρίως από ενθουσιώδεις νέους, φοιτητές και διανοούμενους και χαρακτηρίστηκε ως οργάνωση των «μορφωμένων αστών». Αν και οι θέσεις της προσέγγιζαν περισσότερο τις σοσιαλιστικές απόψεις της εποχής, η ΠΕΑΝ ξεκίνησε την αντιστασιακή της δράση μακριά από κόμματα και πολιτικές. Την άνοιξη του 1942 εξέδωσε την εφημερίδα «Δόξα», ενώ μέλη της συγκέντρωναν και μετέδιδαν πληροφορίες, έγραφαν συνθήματα στους τοίχους, εξέδιδαν προκηρύξεις και συμμετείχαν σε διαδηλώσεις, όπως αυτή της 25ης Μαρτίου 1942, όπου μάλιστα σημαιοφόρος ήταν ένα μέλος της ΠΕΑΝ, ο Διονύσιος Παπαδόπουλος.

Σύντομα όμως ο Περρίκος αποφάσισε να στραφεί σε δυναμικότερες μορφές αντίστασης, δηλαδή στην ένοπλη δράση. Τις ριψοκίνδυνες αποστολές ανέλαβε ο «Ουλαμός Καταστροφών», ομάδα της ΠΕΑΝ υπό την ηγεσία του Περρίκου, στελεχωμένη από τα γενναιότερα μέλη της. Ο «Ουλαμός Καταστροφών» θα αναλάμβανε δολιοφθορές εναντίον εχθρικών στόχων δρώντας με διαφορετική σύνθεση κάθε φορά. Σε αυτόν συμμετείχαν οι: Αντώνης Μυτιληναίος, ηλεκτροτεχνικός, οι φοιτητές της Νομικής Σπύρος Γαλάτης και Νίκος Λάζαρης, ο φοιτητής Χημείας Παναγιώτης (Τάκης) Μιχαηλίδης, ο ιδιωτικός υπάλληλος Νίκος Μούρτος, ο φοιτητής της ΑΣΟΕΕ Σπύρος Στανωτάς, ο Γ. Παπαγιάννης και η δασκάλα Ιουλία Μπίμπα. Συμμετείχαν επίσης, στην απόκρυψη των εκρηκτικών, η Αικατερίνη Μπέσση και ο Γεώργιος Κουσουράκος. Η ΠΕΑΝ δεν διέθετε άρτια οργανωτική υποδομή και τα μέλη της είχαν άγνοια για τους συνωμοτικούς κανόνες. Στηρίχτηκαν όμως στον πατριωτισμό και τον ενθουσιασμό των μελών της και σε ένα μικρό οπλοστάσιο αποθηκευμένο στο σπίτι της Ιουλίας Μπίμπα και ξεκίνησαν τη δράση τους.

Η δράση της ΠΕΑΝ – Κύριος στόχος: οι δωσίλογοι

Η πρώτη επιχείρηση της ΠΕΑΝ έγινε στις 15 Αυγούστου 1942 με την ανατίναξη της Λέσχης των Αξιωματικών του Υγειονομικού Σώματος της Wehrmacht στη γωνία των οδών Πατησίων και Βασιλέως Ηρακλείου. Έπειτα όμως στράφηκαν σε οργανώσεις δωσιλόγων, οι οποίες συνεργάζονταν με τους κατακτητές και προσπαθούσαν να διαδώσουν τις εθνικοσοσιαλιστικές ιδέες στον ελληνικό λαό. Ως αιτιολογία και προαναγγελία των όσων θα επακολουθούσαν από την ΠΕΑΝ, ήταν αυτά που γράφτηκαν στη «Δόξα»: «Το μίσος μας για τους επιδρομείς είναι χρέος αυτονόητο. Ένα ανώτερο χρέος προς την πατρίδα μάς καλεί να γεμίσουμε την ψυχή μας με ένα άλλο μίσος, απείρως σφοδρότερο, τους Έλληνες εκείνους που στις μαύρες αυτές μέρες πουλούν αναίσχυντα την Ελλάδα στον εχθρό... Σας καλούμε σε έναν νέο διχασμό που δεν γνωρίζει κανένα όριο και δεν δέχεται κανένα συμβιβασμό. Μια αγεφύρωτη οροθετική τάφρος ας περιφράξει για πάντα, σαν μόνιμο εξυγιαντικό έργο, την ελληνική κοινωνία από τη μολυσμένη περιοχή των προδοτών και ούτε απλή χειραψία ας μην μας ενώσει ποτέ με τους αποτρόπαιους αυτούς λεπρούς… Ευλογημένο το χέρι που θα χτυπήσει τον ξένο και θα τον διώξει από τον τόπο και τρισευλογημένο το χέρι που θα βουτηχτεί στο βρομερό αίμα του προδότη που φιλεί τις μπότες του κατακτητή για να παχύνει πίνοντας το δικό μας αίμα…».

Έτσι, μια μόλις εβδομάδα μετά την ανατίναξη της Λέσχης Αξιωματικών των Γερμανών, ο «Ουλαμός Καταστροφών» έπληξε τα γραφεία της ΟΕΔΕ («Οργάνωσις Εθνικών Δυνάμεων Ελλάδος»), σε ένα διώροφο οίκημα, στην οδό Καντακουζηνού 7, κοντά στην πλατεία Κάνιγγος.

Η ανατίναξη των γραφείων της ΕΣΠΟ: η τολμηρότερη και πιο σημαντική ενέργεια της ΠΕΑΝ

Επόμενη και κορυφαία ενέργεια της ΠΕΑΝ ήταν η ανατίναξη των γραφείων της ΕΣΠΟ. Η ΕΣΠΟ («Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωσις») ήταν μια από τις πιο γνωστές εθνικοσοσιαλιστικές οργανώσεις της Κατοχής, η οποία μάλιστα φιλοδοξούσε να στρατολογήσει Έλληνες εθελοντές για το Ανατολικό Μέτωπο! Φυσικά είχε σημαντική υλική και ηθική βοήθεια από τους Γερμανούς. Πρόεδρος της ΕΣΠΟ ήταν ο γιατρός Σπύρος Στεροδήμας και τα γραφεία της βρίσκονταν σ’ ένα τετραώροφο κτίριο στα Χαυτεία, στη συμβολή των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος. Ο Περρίκος αποφάσισε ότι έπρεπε να ανατιναχτούν τα γραφεία της από μέλη της ΠΕΑΝ, ακόμα κι αν κάποιος από αυτούς που θα εκτελούσαν την παράτολμη αποστολή έχανε τη ζωή του. Δύο μέλη του «Ουλαμού Καταστροφών», ο Αντώνης Μυτιληναίος και ο Νίκος Μούρτος, ανέλαβαν την κατασκευή ενός βραδυφλεγούς εκρηκτικού μηχανισμού μεγάλης ισχύος. Ο Μυτιληναίος ανέλαβε να τοποθετήσει τον μηχανισμό στην ΕΣΠΟ. Μια πρώτη προσπάθεια που έγινε, δεν ολοκληρώθηκε λόγω ενός γερμανικού μπλόκου. Τελικά, η επιχείρηση έγινε το μεσημέρι της Κυριακής 22 Σεπτεμβρίου 1942.

Ο Νίκος Μούρτος και ο Σπύρος Γαλάτης παρακολουθούσαν τα γραφεία της ΕΣΠΟ από το πρωί. Ο Μυτιληναίος συναντήθηκε μαζί τους στην Πλατεία Ομονοίας και στη συνέχεια παρέλαβε από την Ιουλία Μπίμπα τον εκρηκτικό μηχανισμό που ζύγιζε 10 κιλά και ήταν κρυμμένος σε μια τσάντα με χόρτα, για να μπει στο κτίριο της ΕΣΠΟ και να τον τοποθετήσει. Ο Περρίκος έκανε βόλτες στους γύρω δρόμους γεμάτος άγχος και ανυπομονησία. Ο Μυτιληναίος έφτασε στην είσοδο του κτιρίου της ΕΣΠΟ και έδειξε στον Γερμανό οπλίτη που την φρουρούσε την ταυτότητα του υπαλλήλου της Τηλεφωνικής Εταιρείας, λέγοντάς του ότι έχει έρθει για να επιδιορθώσει τα τηλέφωνα του κτιρίου. Ο Γερμανός παραπλανήθηκε και ο Μυτιληναίος, αφού έβγαλε τον εκρηκτικό μηχανισμό από την τσάντα, τον τοποθέτησε στο υπόγειο του κτιρίου. Με γρήγορες κινήσεις βγήκε από το κτίριο.

Τα γραφεία της ΕΣΠΟ ήταν κατάμεστα εκείνη την Κυριακή λόγω συνέλευσης των μελών της. Στις 12.03 μ.μ. μια τρομακτική έκρηξη συγκλόνισε την περιοχή! Από την έκρηξη και την πυρκαγιά που ακολούθησε 29 μέλη της ΕΣΠΟ σκοτώθηκαν και 27 τραυματίστηκαν, ανάμεσά τους και ο Στεροδήμας, ο οποίος αργότερα υπέκυψε στα τραύματά του. Αν και οι περισσότερες ελληνικές πηγές κάνουν μνεία για 43 νεκρούς Γερμανούς, ο ιστορικός Κωνσταντίνος Καρίμπας στο «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΤΑΡΤΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ» γράφει ότι μόνο 6 Γερμανοί τραυματίστηκαν από θραύσματα γυαλιών. Φυσικά, η ανατίναξη των γραφείων της ΕΣΠΟ ήταν το σημαντικότερο επίτευγμα της ΠΕΑΝ, μια από τις σημαντικότερες δολιοφθορές στην Ελλάδα και χαρακτηρίστηκε το μεγαλύτερο, ως τότε, σαμποτάζ στην κατεχόμενη Ευρώπη από συμμαχικούς ραδιοσταθμούς. Η ΠΕΑΝ έλαβε συγχαρητήριες επιστολές από τη Μεγάλη Βρετανία και τη Σοβιετική Ένωση. Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, θυμίζουμε ότι έγινε στις 25 Νοεμβρίου 1942, μετά την ανατίναξη των γραφείων της ΕΣΠΟ δηλαδή.

Η σύλληψη και εκτέλεση μελών της ΠΕΑΝ μετά από προδοσία

Όπως ήταν αναμενόμενο, η ανατίναξη των γραφείων της ΕΣΠΟ προκάλεσε την άμεση κινητοποίηση της Γερμανικής Μυστικής Αστυνομίας (GFP). Οι Γερμανοί είχαν ενοχληθεί ιδιαίτερα και από το «θράσος», όπως θεωρούσαν, που είχαν δείξει οι βομβιστές. Τα μέλη της ΠΕΑΝ προσπάθησαν να κρυφτούν σε μια γιάφκα, ένα σπίτι στην περιοχή της Αγίας Ελεούσας Καλλιθέας, που είχε εξασφαλίσει ο Περρίκος. Αγνοώντας όμως στοιχειώδεις συνωμοτικούς κανόνες, που απαγορεύουν τη συγκέντρωση όλων σ’ ένα σημείο την ίδια ώρα, στις 11 Νοεμβρίου 1942, μετά από πληροφορίες ενός καταδότη, συνελήφθησαν πολλά στελέχη της ΠΕΑΝ, ανάμεσά τους ο Περρίκος, ο Μυτιληναίος, ο Γαλάτης και η Μπίμπα.

Την ίδια μέρα συνελήφθησαν σε άλλα σημεία της Αθήνας οι Αθανάσιος Σκούρας, Ιωάννης, Γεράσιμος και Διονύσιος Κατεβάτης, το μέλος της Διοίκησης της ΠΕΑΝ Νικόλαος Αιλιανός, οι Δημήτριος και Πέτρος Λόης, η Αικατερίνη Μπέσση και αργότερα ο Γιώργος Κουσουράκος. Σε μια μέρα δηλαδή εξαρθρώθηκε ολόκληρη η ΠΕΑΝ. Οι συλληφθέντες στην Καλλιθέα καταδικάστηκαν στις 31 Δεκεμβρίου 1942 από γερμανικό στρατοδικείο που είχε «έδρα» στην αίθουσα του «Παρνασσού» (στην πλατεία Αγίου Γεωργίου Καρύτση). Κάποιοι καταδικάστηκαν σε θάνατο, άλλοι σε μικρότερες ποινές. Στις 7 Ιανουαρίου 1943 εκτελέστηκαν για αντίποινα οι φυλακισμένοι Αθανάσιος Σκούρας, Ιωάννης Κατεβάτης, Δημήτριος Λόης και Διονύσιος Παπαδόπουλος. Στις 4 Φεβρουαρίου 1943 εκτελέστηκε ο αρχηγός της ΠΕΑΝ Κώστας Περρίκος. Η Ιουλία Μπίμπα μεταφέρθηκε ως όμηρος, πιθανότατα στη Βιέννη, όπου και αποκεφαλίστηκε… Ο Σπύρος Γαλάτης καταδικάστηκε σε ισόβια, οδηγήθηκε στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, απ’ όπου επέστρεψε το 1945, με κλονισμένη υγεία. Η Αικατερίνη Μπέσση έμεινε στις φυλακές ως την Απελευθέρωση. Ο Νίκος Λάζαρης κατάφερε να αποφύγει τη σύλληψη, εντάχθηκε στον ΕΔΕΣ και σκοτώθηκε στα Δεκεμβριανά.

Η απίστευτη ιστορία του Αντώνη Μυτιληναίου και η αποκάλυψη του προδότη

Απίστευτη είναι η περιπέτεια του βομβιστή της ΕΣΠΟ Αντώνη Μυτιληναίου. Αφού συνελήφθη και βασανίστηκε κατάφερε να δραπετεύσει με χειροπέδες στα χέρια από τα κρατητήρια της GFP στον Πειραιά. Πριν διαφύγει στη Μέση Ανατολή απ’ όπου επέστρεψε ως οπλίτης της 3ης Ορεινής Ταξιαρχίας τον Οκτώβριο του 1944, ήρθε σε επαφή με τον Γαλάτη που δεν είχε ακόμα συλληφθεί και προσέγγισε ένα ακόμα μέλος της Οργάνωσης που δρούσε ως σύνδεσμος με το αντιστασιακό δίκτυο «Όμηρος» και θεωρείτο άτομο απολύτου εμπιστοσύνης, τον Χωροφύλακα Πολύκαρπο Νταϊλιάνη. Επειδή όμως οι συλλήψεις των μελών της ΠΕΑΝ συνεχίζονταν, οι υποψίες έπεσαν στον Νταϊλιάνη. Τον κάλεσαν σε ένα υπόγειο κρησφύγετο που είχε ο «Όμηρος» κοντά στην οδό Αχαρνών, χωρίς να του πουν κάτι. Εκεί του απήγγειλαν την κατηγορία της προδοσίας και του έδωσαν δύο επιλογές: ή να τον εκτελέσουν αμέσως ή να τον στείλουν στη Μέση Ανατολή για να δικαστεί από τακτικό στρατοδικείο. Ο Νταϊλιάνης κατέρρευσε και ομολόγησε ότι είχε καταδώσει 15 μέλη της ΠΕΑΝ, έναντι 3 λιρών τον καθένα… Κάποιος χτύπησε τον Νταϊλιάνη με ένα σφυρί, για να μην ακουστεί θόρυβος. Ακολούθησαν και άλλοι που χτυπούσαν τον Νταϊλιάνη με σφυριές. Ο προδότης ξεψύχησε. Οι αντιστασιακοί έβαλαν το πτώμα του Νταϊλιάνη σε ένα σάκο και το πέταξαν σε έναν υπόνομο στη Νέα Σμύρνη. Οι συγγενείς του Νταϊλιάνη νόμιζαν ότι αυτός είχε πάει στη Μέση Ανατολή και σκοτώθηκε σε κάποια μάχη με τους Γερμανούς, όπως είχαν διαδώσει τα μέλη του «Όμηρου». Αργότερα, οι επιζώντες της ΠΕΑΝ και του «Όμηρου» αποκάλυψαν την αλήθεια…

Η ανασυγκρότηση της ΠΕΑΝ

Παρά τα πολλά πλήγματα και τη συρρίκνωση της ΠΕΑΝ, η οργάνωση ανασυγκροτήθηκε και συνέχισε τη δράση της ως την Απελευθέρωση. Τον Ιανουάριο του 1943 ανασυγκροτήθηκε η Διοικούσα Επιτροπή με παλιά και νέα μέλη. Πρόεδρος ανέλαβε ο Γεώργιος Αλεξιάδης, στενός συνεργάτης του Περρίκου και συνιδρυτής της ΠΕΑΝ. Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1943 η ΠΕΑΝ συγκρότησε «Κέντρο Πόλης» και Συνδικαλιστικό Κέντρο, ενώ συνέχισε την έκδοση της «Δόξας» και τη συνεργασία με άλλες οργανώσεις, κυρίως από τον χώρο της νεολαίας.

Επίλογος

Η ΠΕΑΝ μαζί με την ΕΚΚΑ του Συνταγματάρχη Ψαρρού ήταν ανάμεσα στις πιο γνωστές μη – εαμικές αντιστασιακές οργανώσεις, με φιλελεύθερο – δημοκρατικό χαρακτήρα. Διαλύθηκε τον Μάρτιο του 1945. Όπως γράφει ο Κωνσταντίνος Καρίμπας: «Ήταν μια ξεχωριστή ομάδα πατριωτών, στο σύνολό τους ενθουσιώδεις νεαροί, οι οποίοι κέρδισαν τον θαυμασμό όλου του αντιστασιακού στρατοπέδου (δεν είναι τυχαίο πως ακόμα και το ΕΑΜ δεν καταφέρεται εχθρικά εναντίον της) και έγραψαν τη δική τους σελίδα στο βιβλίο των μαρτύρων της Εθνικής Αντίστασης».

Βασική πηγή του άρθρου είναι η ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΑ του περιοδικού «ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ», «ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ ΠΟΛΕΩΝ – ΟΙ ΜΑΧΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ 1941 – 1944», του ιστορικού Κωνσταντίνου Καρίμπα, Εκδόσεις ΓΝΩΜΩΝ, 2008.