Το Τρίγωνο του Κάραγατς: Το «αγκάθι του Έβρου» και πώς δόθηκε στην Τουρκία

Με ένα θέμα που θα μας «γυρίσει» περίπου εκατό χρόνια πίσω, θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας άρθρο. Πρόκειται για το Τρίγωνο του Κάραγατς, στη Θράκη. Σε αυτό το θέμα είχαμε αναφερθεί ακροθιγώς σε άρθρο μας στις 10/5/2020. Σήμερα όμως θα ασχοληθούμε αποκλειστικά με αυτό.

Πού βρίσκεται το Τρίγωνο του Κάραγατς;

Το Τρίγωνο (ή προγεφύρωμα ή εξέχουσα) του Κάραγατς είναι μια λωρίδα εδάφους που ανήκει στην Τουρκία και εισέρχεται στην ελληνική επικράτεια, δυτικά του ποταμού Έβρου, απέναντι από την Αδριανούπολη. Έχει έκταση 22,5 τετραγωνικών χιλιομέτρων(άλλες πηγές αναφέρουν 24 τ.χλμ). Στο Τρίγωνο του Κάραγατς, τα ελληνοτουρκικά σύνορα δεν ακολουθούν τον ρου του ποταμού Έβρου, αλλά είναι χερσαία για 12 χιλιόμετρα. Μέσα σε αυτή την έκταση βρίσκεται και το Κάραγατς. Το όνομα αυτό είναι τουρκικό: Κάραγατς < τουρκ. Kara –agac «μαύρο δέντρο». Ως καραγάτσι είναι γνωστή η φτελιά, ενώ να θυμίσουμε και ότι το Μ. Καραγάτσης ήταν ψευδώνυμο του σπουδαίου λογοτέχνη Δημήτριου Ροδόπουλου (1908 – 1960). Το Κάραγατς είναι προάστιο της Αδριανούπολης στη δεξιά όχθη του Έβρου, στο σημείο που ενώνεται με τους παραποτάμους του Άρδα και Τούντζα.

Η ανάπτυξή του που άρχισε από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα οφείλεται στη γεωγραφική του θέση, αλλά και στο ότι αποτελεί σιδηροδρομικό κόμβο. Το Κάραγατς καταλήφθηκε από τους Βούλγαρους το 1913, λίγους μήνες αργότερα όμως το ανακατέλαβαν οι Τούρκοι. Το 1915, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, δόθηκε και πάλι στη Βουλγαρία. Με τη Συνθήκη των Σεβρών το Κάραγατς περιήλθε στην Ελλάδα (Ιούλιος 1920). Οι Έλληνες κάτοικοί του το ονόμασαν Ορεστιάδα, καθώς σύμφωνα με τη μυθολογία μας, ο Ορέστης για να εξιλεωθεί από τις δολοφονίες της μητέρας του Κλυταιμνήστρας και του εραστή της Αίγισθου, μετά από χρησμό της Πυθίας πήγε να λουστεί στο σημείο όπου ενώνονται τρεις ποταμοί (Έβρος, Άρδας, Τούντζας). Στην Ορεστιάδα, πλέον, οι δρόμοι πήραν ελληνικές ονομασίες, οι ορθόδοξοι ναοί λειτουργούσαν κανονικά, ενώ και στα σχολεία φοιτούσαν παιδιά που διδάσκονταν Ελληνικά.

Η αντίστροφη μέτρηση και για το Κάραγατς (ή Ορεστιάδα) άρχισε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Με την Ανακωχή των Μουδανιών (28 Σεπτεμβρίου/ 11 Οκτωβρίου 1922), η εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας τερματίστηκε, αλλά υποχρεώθηκε η χώρα μας να εγκαταλείψει την Ανατολική Θράκη, ως τον ποταμό Έβρο. Η απόφαση αυτή πάρθηκε από τους Συμμάχους της Αντάντ (Γαλλία, Αγγλία και Ιταλία) και εκπροσώπους της Τουρκίας.

Παρά τις έντονες αντιδράσεις της ελληνικής πλευράς, οι Σύμμαχοι ήταν ανυποχώρητοι. Η ελληνική αντιπροσωπεία εγκατέλειψε τα Μουδανιά, χωρίς να υπογράψει. Στις 3 Σεπτεμβρίου/ 13 Οκτωβρίου 1922 όμως μετά από σύσκεψη στην Αθήνα, στην οποία συμμετείχαν οι αρχηγοί της Επανάστασης του 1922, τα μέλη της κυβέρνησης και η αντιπροσωπεία (Κ. Μαζαράκη-Αινιάν, Π. Σαρηγιάννης) που είχε μεταβεί στα Μουδανιά, αποφασίστηκε η αποδοχή της Ανακωχής (ή Συμφωνίας) των Μουδανιών.

Το Τρίγωνο του Κάραγατς στις διαπραγματεύσεις

Αν και στην Ανακωχή των Μουδανιών προβλεπόταν εκκένωση από τους Έλληνες και του Κάραγατς, κάτι τέτοιο δεν έγινε. Μάλιστα στην πόλη έφτασαν και πολλοί πρόσφυγες από την Αδριανούπολη, οι οποίοι πίστευαν ότι σύντομα θα επιστρέψουν στην πόλη τους, αλλά δυστυχώς διαψεύστηκαν. Η ζωή στην Ορεστιάδα πλέον, κυλούσε ομαλά, την ίδια ώρα που ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαπραγματευόταν στη Λωζάνη.

Η συγκρότηση της Στρατιάς του Έβρου και η ανάληψη της αρχηγίας της από τον Θεόδωρο Πάγκαλο θορύβησε τους Τούρκους και αποτέλεσε διαπραγματευτικό χαρτί στα χέρια του Κρητικού πολιτικού. Κάποια στιγμή, όπως έχουμε αναφέρει, Ελλάδα και Τουρκία έφτασαν ένα βήμα πριν τον (νέο) πόλεμο, που αποφεύχθηκε την τελευταία στιγμή. Οι Τούρκοι θορυβήθηκαν, ωστόσο δεν ήταν ικανοποιημένοι ούτε με την παραχώρηση, χωρίς μια ντουφεκιά, από την Ελλάδα της Ανατολικής Θράκης, αλλά στόχευαν και στην παραχώρηση εδαφών δυτικά του Έβρου.

Στοχοποίησαν την περιοχή του Κάραγατς, προβάλλοντας ως δικαιολογίες ότι αποτελούσε τμήμα του αμυντικού συστήματος της Αδριανούπολης, καθώς, ισχυριζόταν ότι τυχόν κατοχή του από την Ελλάδα θα απειλούσε την ασφάλεια της Αδριανούπολης (έφτασαν στο σημείο οι Τούρκοι να αναφερθούν και στο βεληνεκές των πυροβόλων όπλων), και επίσης ότι αν η Ελλάδα διατηρούσε το Κάραγατς, θα απέκλειε οικονομικά την Αδριανούπολη, γιατί αυτό αποτελούσε σημαντικό σταθμό της σιδηροδρομικής γραμμής Σόφιας – Κωνσταντινούπολης. Μέσω του Κάραγατς, η Αδριανούπολη συνδεόταν με αυτή τη σιδηροδρομική γραμμή! Η Αδριανούπολη ήταν η δεύτερη σε ιερότητα πόλη των Τούρκων, καθώς σ’ αυτήν υπήρχαν οι τάφοι πολλών σουλτάνων και ήταν η δεύτερη πρωτεύουσα του κράτους τους, μετά την Προύσα, από την οποία ξεκίνησε ο Μωάμεθ για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1453.

Ο Ινονού ζήτησε και δημοψήφισμα για τη Δυτική Θράκη κάτι που απέρριψε άμεσα ο Βενιζέλος. Ωστόσο, ο Ινονού επέμενε ότι Βρετανοί και Ιταλοί είχαν υποσχεθεί στα Μουδανιά την απόδοση του Τριγώνου του Κάραγατς στην Ελλάδα. Οι Βρετανοί το διέψευσαν, άρα η υπόσχεση είχε δοθεί απ’ τους Ιταλούς.

Τον Μάιο του του 1923 ο Βενιζέλος πρότεινε στον Ισμέτ να περιληφθεί στην Συνθήκη που θα υπογραφόταν, όρος με τον οποίο η Ελλάδα αναγνώριζε ότι έχει την υποχρέωση να επανορθώσει τις ζημιές που προκάλεσε ο Ελληνικός Στρατός στη Μικρά Ασία και η Τουρκία να παραιτηθεί από αυτές τις επανορθώσεις. Ο Ισμέτ αρνήθηκε, ενώ ο Κεμάλ μετά από έκτακτη σύγκληση κυβερνητικού συμβουλίου δήλωσε: «Η Ελλάς ανυπερθέτως πρέπει να πληρώσει αποζημιώσεις».

Ο Βενιζέλος, με δική του πρωτοβουλία, σύμφωνα με τον ανταποκριτή της εφημερίδας «Daily Mail» πρότεινε να λάβει η Τουρκία σαν αντάλλαγμα το Τρίγωνο του Κάραγατς και να παραιτηθεί από την αξίωση αποζημιώσεων (4 δις χρυσά φράγκα). Αυτό έγινε αποδεκτό από τους Τούρκους και έτσι η Ελλάδα παραχώρησε έδαφος, για πρώτη φορά στη νεότερη ιστορία της, για να μην πληρώσει χρήματα. Μετά την Επανάσταση του 1821 αντίθετα, η Ελλάδα έδωσε μέρος από τα χρήματα των δανείων(12.531.164 από 60.000.000 φράγκα) που είχε λάβει, για να της παραχωρηθεί η Φθιώτιδα (Ν.Π.Σοϊλεντάκης).

Μελετήσαμε αρκετές πηγές για να δούμε αν ο Βενιζέλος ενήργησε με δική του πρωτοβουλία, όταν πρότεινε την παραχώρηση του Κάραγατς. Κάποιες πηγές αναφέρουν ότι ο Βενιζέλος την επόμενη κιόλας της πρότασης, 25 Μαΐου κατέθεσε δήλωση, σύμφωνα με την οποία, αυτή δεν έγινε από τον ίδιο, αλλά ήταν σχέδιο των Συμμάχων! Είναι επίσης αβέβαιο αν ο Βενιζέλος είχε ενημερώσει την κυβέρνηση για την πρότασή του αυτή ή ενήργησε αυτόβουλα… Μάλλον δεν έχουν γίνει γνωστές όλες οι λεπτομέρειες αυτής της συμφωνίας. Οι κάτοικοι του Κάραγατς πληροφορήθηκαν την οδυνηρή εξέλιξη το βράδυ της 27ης Μαΐου 1923. Έπρεπε πάντως ως τις 15 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους να εγκαταλείψουν την πόλη τους.

Το Τρίγωνο του Κάραγατς και η ίδρυση της Ορεστιάδας

Το Τρίγωνο του Κάραγατς έχει σπουδαία στρατιωτική και οικονομική σημασία. Το 1923, στο Κάραγατς (Ορεστιάδα) ζούσαν 5.000 Έλληνες μόνιμοι κάτοικοι, 1.800 πρόσφυγες (τουλάχιστον) και 1.800 ξένοι. Παραχωρήθηκαν επίσης στην Τουρκία τα χωριά Μποσνάκιοϊ (Βύσσα), με 3.000 Έλληνες κατοίκους και 825 πρόσφυγες και Ντεμίρτας (Σιδηρόπετρα), με 600 Έλληνες κατοίκους και 475 πρόσφυγες, Το Τσερέκιοϊ (Καστανιές) παρέμεινε στην Ελλάδα.

Η οριστική παραχώρηση του Τριγώνου στην Τουρκία έγινε με τη Συνθήκη της Λωζάνης (24 Ιουλίου 1923, άρθρο 59, Πρωτόκολλο XV). Αν και δόθηκε η δυνατότητα στους κατοίκους του Τριγώνου να παραμείνουν στην Τουρκία, αυτοί αρνήθηκαν και προτίμησαν να εγκατασταθούν στην Ελλάδα στην περιοχή Κουμ – Τσιφλίκ (Αμμώδες Τσιφλίκι), όπου ίδρυσαν μια νέα πόλη, τη (Νέα) Ορεστιάδα, με πληθυσμό 18.164 κατοίκους σήμερα, σύμφωνα με την απογραφή του 2021. Η παράδοση του Κάραγατς στην Τουρκία έγινε στις 10.20 π.μ. της 15ης Σεπτεμβρίου 1923.

Η πρόταση των Τούρκων να πουλήσουν το Τρίγωνο του Κάραγατς στην Ελλάδα και η άρνηση του Βενιζέλου (1928)

Οι Ελληνοτουρκικές σχέσεις, μετά και την ανταλλαγή των πληθυσμών εξομαλύνθηκαν. Ξεκίνησαν μάλιστα μια σειρά από συνομιλίες για διαφορά θέματα. Στις 21 Ιουνίου 1925 υπογράφτηκε στην Άγκυρα η «Σύμβαση της Άγκυρας» γνωστότερη ως «Συμφωνία Εξηντάρη – Ρουσδή», με την οποία η Ελλάδα παραιτήθηκε από το δικαίωμα επιστροφής των «φυγάδων» της Κωνταντινούπολης, ενώ ταυτόχρονα ρυθμίστηκε το θέματα των «εγκατεστημένων» (etablis) στην Πόλη. Στο πλαίσιο αυτών των διαπραγματεύσεων, ο Τούρκος ΥΠΕΞ Τεφβή Ρουσδή ενημέρωσε τον Έλληνα πρεσβευτή στην Άγκυρα Ι. Παπά, ότι αν η ελληνική κυβέρνηση δώσει 500.000 στερλίνες στην τουρκική, η τελευταία θα δεχόταν διαπραγματεύσεις για την απόδοση του Τριγώνου του Κάραγατς στην Ελλάδα, παραιτούμενη κάθε εδαφικής κυριαρχίας σε αυτό.

Η εφημερίδα «Κωνσταντινούπολις» στο φύλλο της 15ης Ιουλίου 1928 έγραφε ότι οι Τούρκοι ζητούσαν διαπραγματεύσεις για να πουλήσουν το Τρίγωνο του Κάραγατς στην Ελλάδα. Ήθελαν μάλιστα προκαταβολή 500.000 στερλίνες. Ο Βενιζέλος όμως που ήταν πάλι πρωθυπουργός αρνήθηκε και προτίμησε να δώσει τα χρήματα αυτά για τις εξοπλιστικές ανάγκες του Ελληνικού Στρατού. Όμως, δύο χρόνια αργότερα, στις 10/6/1930 δέχτηκε να πληρώσει η Ελλάδα στην Τουρκία 425.000 στερλίνες για την οριστική εκκαθάριση των εκκρεμών ζητημάτων που προέκυψαν από την ανταλλαγή των πληθυσμών.

Το ελληνικό τρένο που περνούσε από τουρκικό έδαφος!

Ένα από τα παράδοξα που συνδέονται με το Τρίγωνο του Κάραγατς είναι ότι ως τα μέσα της δεκαετίας του 1970 ελληνικό τρένο που πήγαινε μέχρι τα Δίκαια και το Ορμένιο, αλλά και το θρυλικό Simplon Orient Express, που τα δρομολόγιά του σταμάτησαν το 1977, έμπαιναν σε τουρκικό έδαφος στο Κάραγατς. Οι επιβάτες του ελληνικού τρένου υποχρεώνονταν να κλείνουν τις κουρτίνες του, όταν έμπαινε σε τουρκικό έδαφος.

Αλλά και τα τουρκικό τρένο από Κωνσταντινούπολη προς Βουλγαρία περνούσε από τη σιδηροδρομική γέφυρα του Έβρου στο ύψος του Πυθίου και κατευθυνόμενο βόρεια, στο ύψος της Νέας Βύσσας περνούσε στο Τρίγωνο του Κάραγατς, στον σταθμό του οποίου στάθμευε. Στη συνέχεια, στο ύψος του χωριού Μαράσια επανερχόταν σε ελληνικό έδαφος για να φτάσει τελικά στη Βουλγαρία (σταθμός Σβίλενγραντ).

Η σιδηροδρομική αυτή παραδοξότητα τερματίστηκε τη δεκαετία του 1970. Τον Σεπτέμβριο του 1971 η Τουρκία έθεσε σε λειτουργία παράλληλη σιδηροδρομική γραμμή ανατολικά του Έβρου, η οποία περνά μέσα από την Αδριανούπολη, με κατεύθυνση τα τουρκοβουλγαρικά σύνορα. Και στην Ελλάδα, στις 2 Νοεμβρίου 1975 ξεκίνησε η λειτουργία της νέας σιδηροδρομικής γραμμής Βύσσας – Καστανιές – Μαράσια, με τη δημιουργία νέας σιδηροδρομικής γέφυρας.

Επίλογος

Αυτή είναι η ιστορία του Τριγώνου του Κάραγατς, η παραχώρηση του οποίου στην Τουρκία έχει κάποια σκοτεινά σημεία. Όπως γράφει ο Δρ. Ιωάννης Παπαφλωράτος: "Σημειωτέον ότι την 14η Μαΐου ο Βενιζέλος είχε παραδεχθεί σε διάλογό του με τον Rumbold πως το Τρίγωνο του Κάραγατς είχε παραμείνει υπό την κυριαρχία των Ελλήνων εξαιτίας της δυναμικής συμπαραστάσεως του Lord Curzon, κατά την πρώτη φάση της Συνδιασκέψεως της Λωζάνης".Επίσης, δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν ισχύει το δημοσίευμα της εφημερίδας «Κωνσταντινούπολις» για πρόθεση των Τούρκων να το πουλήσουν στην Ελλάδα 5 χρόνια αργότερα. Σήμερα βέβαια, όπως είναι γνωστό, το «Τρίγωνο» έχει μεγάλη στρατιωτική σημασία.

Ο κομπορρήμων Ερντογάν που επαίρεται για τις κατακτήσεις των προγόνων του, ας ενημερωθεί, αν δεν το ξέρει, ότι η Τουρκία φτάνει ως τον Έβρο σήμερα χωρίς να ριχτεί ούτε μια ντουφεκιά από τους Έλληνες, όπως ομολόγησε αργότερα και ο Ισμέτ Ινονού ("Οι Γιουνάν μας χαρίζουν την Ανατολική Θράκη" είπε στον Κεμάλ) και χάρη στους Ευρωπαίους, τους οποίους σήμερα κατηγορεί, οι οποίοι, για τα δικά τους συμφέροντα, αφού «πούλησαν» την Ελλάδα στη Μικρά Ασία, την υποχρέωσαν και σε επαχθείς παραχωρήσεις στη Θράκη. Αν σκεφτούμε ότι το Καρς στον βορρά και η Αλεξανδρέτα στον νότο, δόθηκαν στην Τουρκία χωρίς να πολεμήσει, με μια απλή ματιά στον χάρτη βλέπουμε πόση έκταση θα είχε η Τουρκία σήμερα…

ΥΓ. Υπάρχει βέβαια πάντα η πραγματικότητα, ότι κρίνουμε τα γεγονότα μετά από 100 χρόνια , από ένα γραφείο, έναν καναπέ ή μία καφετέρια, χωρίς να γνωρίζουμε, και δεν θα τις μάθουμε ποτέ μάλλον, όλες τις λεπτομέρειες των συνθηκών και των συζητήσεων της εποχής εκείνης. Το Κάραγατς αναφέρεται και ως Καραγάτς, προτιμήσαμε όμως την πρώτη προφορά και γραφή.

Πηγές: Νικόλαος Π. Σοϊλεντάκης, «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΡΑΚΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ», Τόμος Β', Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ 2004.

Γρηγόριος Δαφνής, «Η ΕΛΛΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΠΟΛΕΜΩΝ – 1923 – 1940» ,Β’ ΕΚΔΟΣΗ, Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ 1997

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Α. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ, «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ – ΘΡΑΚΗ», ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Αδελφών Κυριακίδη α.ε., Δ’ Έκδοση, 2000.

Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, "Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού 1833-1949", Εκδόσεις Σάκκουλα, 2014.

Ειδήσεις σήμερα:

Αμπελόκηποι: Συνελήφθη η γυναίκα που τραυματίστηκε στην έκρηξη - Ποιος είναι ο άντρας που σκοτώθηκε

Βρετανία: Η Κέμι Μπάντενοχ εξελέγη διάδοχος του Ρίσι Σούνακ - Ποια είναι η νέα επικεφαλής των Τόρις

Έλσα Χoσκ: Μεταμορφώθηκε σε πριγκίπισσα Νταϊάνα για το Halloween– Δείτε φωτογραφίες