Το ΚΚΕ και το Πολυτεχνείο: Η αλήθεια για «Κυπατζήδες και προβοκάτορες» και η αποτίμηση της εξέγερσης

Συμπληρώνονται σήμερα 51 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου που αποτέλεσε το αποκορύφωμα μιας σειράς φοιτητικών κινητοποιήσεων και οδήγησε στην πτώση της χούντας του Γεώργιου Παπαδόπουλου, από νέο πραξικόπημα με επικεφαλής τον Δημήτριο Ιωαννίδη. Η συνέχεια είναι γνωστή και τραγική. Ο «αόρατος δικτάτωρ» Ιωαννίδης οργάνωσε πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου στην Κύπρο, στις 16 Ιουλίου 1974 που οδήγησε τελικά στην τουρκική εισβολή της 20ής Ιουλίου. Βέβαια, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά και υπάρχουν λεπτομέρειες και γεγονότα που δεν θα μάθουμε ποτέ… Ας επανέλθουμε όμως στα γεγονότα του Πολυτεχνείου το 1973.

Καθώς έχουμε γράψει δύο σχετικά άρθρα, με πλήρη καταγραφή όσων έγιναν τότε (17/11/2016 και 20/11/2016), όπως επίσης και τη «ματωμένη επέτειο» το 1980 με τους δύο νεκρούς και τους δεκάδες τραυματίες (18/11/2017) θεωρούμε ότι έχουμε καλύψει, όσο αυτό είναι εφικτό βέβαια, το θέμα. Το 2023 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ένα βιβλίο από την ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ του Κ.Κ.Ε. με τίτλο «ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΝΟΕΜΒΡΗΣ 1973». Μέσα σε αυτό υπάρχει μια εκτενής αναφορά των γεγονότων, εντός κι εκτός Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973 και πολλά ακόμα ενδιαφέροντα στοιχεία, καθώς και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Το 8ο κεφάλαιο του βιβλίου έχει τίτλο «ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ» και θεωρούμε ότι είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, καθώς σ’ αυτό υπάρχουν οι επίσημες θέσεις της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε. Σκεφτήκαμε ότι θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες του protothema.gr να μάθουν τις απόψεις αυτές. Έτσι, στο σημερινό άρθρο τις παρουσιάζουμε, συνοπτικά βέβαια και χωρίς σχολιασμούς από την πλευρά μας.

Ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου

Σύμφωνα με την Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε., ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου ήταν αυθόρμητος, χωρίς κανένα σχεδιασμό. Ξεχωριστό στοιχείο του ήταν ότι στους φοιτητές συμπαραστάθηκαν χιλιάδες άνθρωποι που συμμετείχαν για πρώτη φορά σε αντιδικτατορικές διαδηλώσεις, στα 6,5, ως τότε, χρόνια της χούντας και μάλιστα σε μια εποχή που επιχειρούνταν φιλελευθεροποίησή της (με τη «δοτή» κυβέρνηση Μαρκεζίνη). Οι άνθρωποι αυτοί μάλιστα δεν δείλιασαν μπροστά στο, πολύ πιθανό ενδεχόμενο, της βίαιης καταστολής του ξεσηκωμού. Φυσικά, ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου δεν προέκυψε από το μηδέν. Υπήρχε, από την πλευρά των φοιτητών, που ήταν οι πρωτεργάτες του, συσσωρευμένη πείρα από τις προηγούμενες αγωνιστικές τους κινητοποιήσεις, από τις μορφές οργάνωσης και συντονισμού του αγώνα τους (επιτροπές αγώνα, διασχολικοί, εθνοτοπικοί φοιτητικοί σύλλογοι κ.λπ.). «Αυτό τους επέτρεψε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της κατάληψης και στο αγκάλιασμά της από χιλιάδες εργατικών-λαϊκών δυνάμεων της Αθήνας».

Οι εργάτες στο πλευρό των φοιτητών

Ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου δεν ήταν αποκλειστικά φοιτητικός, αλλά και λαϊκός-εργατικός. Δεν θα έπαιρνε τις συγκεκριμένες διαστάσεις αν περιοριζόταν σε απλή φοιτητική κινητοποίηση. Η συμμετοχή απλών πολιτών και εργατών, αποτυπώνεται τόσο στη μαζικότητα της εξέγερσης, όσο και στο ότι ανάμεσα στους συλληφθέντες υπήρχαν και εκατοντάδες εργάτες, οικοδόμοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία. Ο αριθμός των συλληφθέντων εργατών στο Πολυτεχνείο ανέρχεται στους 475. Αυτό δεν αναιρεί βέβαια τον ηγετικό ρόλο του φοιτητικού κινήματος στην εξέγερση, ούτε όμως και τη σημαντική συνεισφορά των εργατών σε αυτή. Σύμφωνα με την Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε.: «Το κίνημα της εργατικής τάξης, παλεύοντας ενάντια στην ταξική εκμετάλλευση, είναι αυτό που επιδρά στο φοιτητικό και μαθητικό κίνημα και από την άλλη αυτά, στο βαθμό που συμβαδίζουν και συναντώνται με το εργατικό κίνημα, μπορούν να παίξουν σπουδαίο ρόλο στους πολιτικούς και ταξικούς αγώνες».

Ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου ξεκίνησε από το φοιτητικό κίνημα. Αυτό, αν και αποτελεί ιδιαιτερότητα, ερμηνεύεται από τους εξής παράγοντες. Το φοιτητικό κίνημα στην Ελλάδα είχε τη δική του παράδοση σε αγώνες ενάντια στις σκοταδιστικές αντιλήψεις και τους μηχανισμούς επιβολής τους στα Α.Ε.Ι., ήδη από τη δεκαετία του 1960. «Άλλωστε τα πανεπιστήμια ήταν πάντα από τη φύση τους χώροι ιδεολογικής και πολιτικής πάλης, ακόμα και σε περιόδους έντονης καταστολής και τρομοκρατίας», κατά την Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε.

Αντίθετα, το εργατικό κίνημα αντιμετώπιζε δυσκολίες στην ανάπτυξή του. Η χούντα είχε «αποκεφαλίσει» το εργατικό-συνδικαλιστικό κίνημα από τα πιο συνεπή και πρωτοπόρα στελέχη. Το Κ.Κ.Ε. ήταν παράνομο από το 1948 και με διαλυμένες κομματικές οργανώσεις από το 1957. Τα περισσότερα μέλη του είχαν ενταχθεί στην Ε.Δ.Α. Έτσι όμως, οι διωκτικές Αρχές διευκολύνονταν στην αντιμετώπιση των πιο έμπειρων και αναγνωρίσιμων στελεχών του. Αντίθετα, στο φοιτητικό κίνημα είχαν ενταχθεί άτομα άγνωστα στις Αρχές καταστολής που είχαν μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων. Η χούντα είχε φροντίσει να καταδιώξει όσους φοιτητές πρωταγωνιστούσαν στο προδικτατορικό φοιτητικό κίνημα και είχε διαλύσει τις συνδικαλιστικές οργανώσεις των φοιτητών. Αυτές όμως αναπτύχθηκαν πάλι, ιδιαίτερα μετά τα μέτρα «φιλελευθεροποίησης» της χούντας, στα οποία συμπεριλαμβανόταν και η ελεύθερη συγκρότηση των εθνοτοπικών φοιτητικών συλλόγων.

Η ελευθερία κινήσεων των φοιτητών μεγάλωσε λόγω των συγκρούσεων μερίδας των αστικών πολιτικών δυνάμεων με τη δικτατορία, οι οποίες μεταφέρθηκαν σταδιακά στα πανεπιστήμια, αλλά και της βοήθειας από προοδευτικούς καθηγητές πανεπιστημίων.

Η συμβολή της ΚΝΕ και του Κ.Κ.Ε. στο μεγάλο πλήγμα που δέχθηκε η χούντα από την εξέγερση του Πολυτεχνείου

Το Κ.Κ.Ε. και η ΚΝΕ βρίσκονταν το 1973 σε κατάσταση οργανωτικής αδυναμίας. Ο στόχος του κόμματος ήταν η ανατροπή της χούντας και της κυβέρνησης Μαρκεζίνη. Προσέκρουε όμως στο τότε επίπεδο οργάνωσης και πολιτικής ωρίμανσης του εργατικού-λαϊκού κινήματος. Ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου καταπνίγηκε από την κρατική καταστολή. Όμως, αυτός ο ξεσηκωμός έφερε στο προσκήνιο τη λαϊκή αγανάκτηση και αντίθεση στη δικτατορία με τον πιο έντονο τρόπο, προκαλώντας ρωγμές στην εξουσία της. Προκάλεσε επίσης ρωγμές στην ενότητα των δυνάμεων της χούντας, αλλά και στα σχέδιά της να προχωρήσει, μέσω της λεγόμενης «φιλελευθεροποίησης», στην επαναφορά της αστικής δημοκρατίας, με τον εργατικό-λαϊκό παράγοντα στο περιθώριο.

Η χούντα δέχθηκε συντριπτικό πλήγμα, καθώς ματαιώθηκε το σχέδιο «μασκαρέματός» της με την κυβέρνηση Μαρκεζίνη. Το Κ.Κ.Ε. θεωρεί ότι εκείνη την εποχή προετοιμαζόταν η «επόμενη μέρα» σε συνδιαλλαγή με στελέχη των αστικών πολιτικών κομμάτων. Όσα έγιναν στο Πολυτεχνείο ακύρωσαν την προσπάθεια αυτή. Το Κ.Κ.Ε. και η ΚΝΕ, σύμφωνα με την Κ.Ε. του κόμματος ενισχύθηκαν από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, κάτι που αποδείχθηκε με την ανάδειξη της «Πανσπουδαστικής» σε πρώτη δύναμη στα πανεπιστήμια, μετά τη μεταπολίτευση και τους σημαντικούς λαϊκούς- εργατικούς αγώνες στα επόμενα χρόνια.

Η Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. παραθέτει στη συνέχεια και μια διαπίστωση του Λένιν: «Ο Μαρξ ήξερε να εκτιμήσει και το ότι υπάρχουν στην ιστορία στιγμές που ο απεγνωσμένος αγώνας των μαζών, ακόμα και για μια καταδικασμένη σε αποτυχία υπόθεση, είναι αναγκαίος για την περεταίρω διαπαιδαγώγηση αυτών και για την προετοιμασία τους για τον επόμενο αγώνα».

Ποια ήταν η συμμετοχή του Κ.Κ.Ε. και της ΚΝΕ στο Πολυτεχνείο;

Η αποτίμηση του ξεσηκωμού του Πολυτεχνείου από την 4η Ολομέλεια της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. το 1976 περιλαμβάνει και τα εξής: «Οι οπαδοί και τα μέλη του Κόμματος και της ΚΝΕ όχι μόνο βρέθηκαν στο κέντρο των γεγονότων, αλλά έπαιξαν και βασικό, πολλές φορές, καθοριστικό καθοδηγητικό ρόλο σ’ αυτά…».

Τα μέλη, τα στελέχη και οι φίλοι της ΚΝΕ στο Πολυτεχνείο συμμετείχαν στην κατάληψη δραστήρια και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην οργάνωσή της. Η ΚΟΑ Αθήνας του Κ.Κ.Ε., όταν πληροφορήθηκε τα γεγονότα, κινητοποίησε και συντόνισε τις δυνάμεις της, ιδιαίτερα τους οικοδόμους, που έδωσαν μαχητικό παρών μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο. Στην κινητοποίηση του λαού της Αθήνας συνέβαλε και ο ραδιοσταθμός του Κ.Κ.Ε. «Φωνή της Αλήθειας», ενώ το ΠΓ του Κ.Κ.Ε. στις 16 Νοεμβρίου 1973 κάλεσε «την εργατική τάξη και τον λαό να εκδηλώσει ακόμα πιο μαζικά τη συμπαράσταση και τη βοήθειά του προς τους φοιτητές».

Ωστόσο, η ίδια η Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. δέχεται ότι στην παρέμβασή της στο Πολυτεχνείο υπήρξαν καθυστερήσεις και λανθασμένες εκτιμήσεις. Η κατάληψη έγινε γνωστή στην καθοδήγηση του Κόμματος και της ΚΝΕ με καθυστέρηση λίγων ωρών. Αν και το Κ.Κ.Ε. επιδίωκε την ανατροπή της χούντας με όρους μαζικής παρέμβασης του εργατικού-λαϊκού παράγοντα, δεν υπολόγιζε, ούτε μετά το μαζικό συλλαλητήριο στο οποίο μετατράπηκε το μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου, ούτε μετά τα γεγονότα της Νομικής στην εξέλιξη των πραγμάτων.

Ο Αντώνης Αμπατιέλος γράφει: «…για αγώνα σε τέτοια έκταση ούτε καν υπήρχε σκέψη και από μας (ενν. το κλιμάκιο της Κ.Ε. στην Ελλάδα) και από την ΚΝΕ… Έτσι τα γεγονότα μας έπιασαν απαράσκευους και μην προβλέποντας την έκτασή τους». Αλλά και η Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. δέχεται τον αιφνιδιασμό του κόμματος: «Το Κόμμα όφειλε να έχει μια ορισμένη ικανότητα πρόβλεψης των «υπόγειων ρευμάτων» ή τυχαίων σ’ ένα βαθμό γεγονότων που μπορούσαν να λειτουργήσουν ως πυροδότες λαϊκών ξεσπασμάτων, καθώς κι ένα γενικό σχεδιασμό δράσης για τέτοιες περιπτώσεις».

Επίσης, η Κ.Ε. αναφέρει ότι δεν πάρθηκε απόφαση για τη δημιουργία ενιαίου καθοδηγητικού κέντρου κόμματος και ΚΝΕ, κάτι που δημιούργησε σοβαρά προβλήματα στην παρέμβαση των δυνάμεων της ΚΝΕ μέσα στο Πολυτεχνείο. Έτσι δεν υπήρχε ενιαία γραμμή, ενώ διάφορες θέσεις «κατέβαιναν σα γραμμή της καθοδήγησης, χωρίς να μπορεί να εξακριβώσει κανείς ποια ήταν η γνήσια». Πάντως, η Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. καταλήγει: «Παρά τις όποιες αδυναμίες αναφέρονται, οι δυνάμεις του Κ.Κ.Ε., της ΚΝΕ και της Αντι-ΕΦΕΕ αποτέλεσαν την περισσότερο συγκροτημένη πολιτική δύναμη στη διάρκεια του ξεσηκωμού και τη μόνη που επιχείρησε να τον μετατρέψει σε οργανωμένη και μαζική εργατική-λαϊκή κινητοποίηση».

Κυπατζήδες και προβοκάτορες στο Πολυτεχνείο

Γενική ήταν η εκτίμηση ότι ανάμεσα στους φοιτητές είχαν παρεισφρύσει Κυπατζήδες και προβοκάτορες. Μάλιστα κατηγορήθηκαν το Κ.Κ.Ε. και η ΚΝΕ γι’ αυτό τον λόγο. Όμως, η Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. απορρίπτει όλες τις σχετικές κατηγορίες, δέχεται όμως την παρουσία προβοκατόρων στο Πολυτεχνείο. Ομάδα φοιτητών μιλώντας στη «Φωνή της Αλήθειας» στις 19 Νοεμβρίου είπε: «Ιδιαίτερη δουλειά έγινε για να απομονωθούν τα ξένα προς το φοιτητικό κίνημα στοιχεία. Ξεκαθαρίστηκε στην αρχή το πλήθος των συγκεντρωθέντων, με κύριο τρόπο την επίδειξη και τον έλεγχο των φοιτητικών ταυτοτήτων και την ανάληψη εγγυήσεων από γνωστούς φοιτητές για όσους έτυχε να μην έχουν ταυτότητα. Σεβόμενοι απόλυτα εκείνους που είχαν συγκεντρωθεί για να μας εκδηλώσουν την συμπαράστασή τους, απομονώσαμε ταυτόχρονα όλους εκείνους που δεν είχαν σχέση με το φοιτητικό κίνημα, τους ύποπτους γνωστούς προβοκάτορες. Αποκαταστήσαμε αυστηρό έλεγχο στις εισόδους για τον ίδιο σκοπό».

Λίγους μήνες μετά την πτώση της δικτατορίας, 27 μέλη της δεύτερης Συντονιστικής Επιτροπής, από όλο το πολιτικό φάσμα, εκτιμούσαν ότι: «Προβοκάτορες υπήρξαν, αλλά με την επαγρύπνηση και την αυτοπειθαρχία των αγωνιστών δεν μπόρεσαν να επηρεάσουν την εξέλιξη των γεγονότων και το πολιτικό τους περιεχόμενο».

Η παρουσία πρακτόρων της ΚΥΠ και όχι μόνο, στα γεγονότα του Πολυτεχνείου επιβεβαιώνεται από το πόρισμα του Δ. Τσεβά: «…μέγα ήτο το πλήθος των εις το Πολυτεχνείον πρακτόρων της ΚΥΠ, οι οποίοι εφωτογράφιζον τους πρωτεργάτας της κινήσεως και κατέγραφαν εις μαγνητοταινίας τας συνομιλίας των, διένειμαν προκηρύξεις μεταξύ των σπουδαστών προς επηρεασμόν των, εναντίον της τότε καταστάσεως, παρημπόδιζον την εντός του Πολυτεχνείου εισαγωγήν τραυματιών προκειμένου να διακομίζονται ούτοι (αυτοί) εις το Ρυθμιστικόν (το σημερινό νοσοκομείο «Γ. Γεννηματάς») ή αλλαχού, ένθα η Αστυνομία ήτο παρούσα δια τα περαιτέρω, κατέστρεφαν διάφορα αντικείμενα του Πολυτεχνείου…».

Ο Δημήτριος Τσεβάς ήταν ένας εξαίρετος δικαστικός λειτουργός που σκοτώθηκε σε τροχαίο δυστύχημα τη δεκαετία του 1990, όταν το αυτοκίνητό του συγκρούστηκε στην Εθνική Οδό Αθηνών- Πατρών (πριν κατασκευαστεί η Ολυμπία Οδός), κοντά στο στρατόπεδο της Κορίνθου με νταλίκα που οδηγούσε Ισπανός…

Τα λάθη πάντως του Κ.Κ.Ε. και της ΚΝΕ συνεχίστηκαν και τους επόμενους μήνες. Το φύλλο 8 της «Πανσπουδαστικής» που κυκλοφόρησε μετά τον Φεβρουάριο του 1974 ανέφερε ότι στο Πολυτεχνείο υπήρχαν 350 προβοκάτορες των Ρουφογάλη- Καραγιαννόπουλου. Η αναφορά ήταν ατεκμηρίωτη και αποπροσανατολιστική. Εξίσου λαθεμένη ήταν και η δημόσια καταγγελία του Διονύση Μαυρογένη, ως πράκτορα των μυστικών υπηρεσιών της χούντας, κάτι επίσης ανακριβές.

Η αποτίμηση της εξέγερσης του Πολυτεχνείου από το Κ.Κ.Ε.

Ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου συζητήθηκε στην Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. στην 3η Ολομέλεια του 1975 και επανήλθε, για ολοκληρωμένη συζήτηση στην 4η Ολομέλεια του 1976, ενώ με οδηγία της Κ.Ε. ακολούθησε συζήτηση και στις Κομματικές Οργανώσεις Βάσης. «Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η πολιτική καταπίεση του εκάστοτε αστικού κράτους και των μηχανισμών του, είτε η μορφή της καπιταλιστικής εξουσίας είναι αστική κοινοβουλευτική, είτε δικτατορική, μπορεί υπό προϋποθέσεις να γίνει δυσβάσταχτη και να προκαλέσει τη μαζική αντίδραση των εργατικών-λαϊκών δυνάμεων», αναφέρει η Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. και συνεχίζει σε άλλο σημείο:

«Ακόμα, από τον εργατικό-λαϊκό ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου είναι σημαντική η πείρα που αναδεικνύεται σχετικά με τις μορφές πάλης (ειδικότερα την κατάληψη) και του ρόλου που μπορούν να παίξουν σε συγκεκριμένες στιγμές για τη συσπείρωση και την κινητοποίηση ευρύτερων εργατικών-λαϊκών μαζών στην κατεύθυνση της αποφασιστικής αναμέτρησης…» και καταλήγει: «Έχει ξεχωριστή σημασία η πρόβλεψη αντιμετώπισης τέτοιων καταστάσεων καθώς και η ικανότητα και ετοιμότητα δημιουργίας και αξιοποίησης ρηγμάτων και στις Ένοπλες Δυνάμεις, γενικότερα στους μηχανισμούς του αστικού κράτους, που σε τελευταία ανάλυση περιλαμβάνουν δυνάμεις με εργατική-λαϊκή προέλευση, αλλά και μέρος των αξιωματούχων του που βρίσκονται μπροστά σε πραγματικά διλήμματα».

Πηγή:
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΚΚΕ, «ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΝΟΕΜΒΡΗΣ 1973», Εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ΑΕΒΕ, 2023.

Ειδήσεις σήμερα:

O Βασίλης Μαντζουράνης από τις «Δυτικές Συνοικίες» ο 53χρονος που σκοτώθηκε στο τροχαίο στη Θεσσαλονίκη

Με πρόβειο γάλα και πυτιά από γαϊδουράγκαθο το νοστιμότερο τυρί στον κόσμο – Το τρως με κουτάλι!

Ο Γιώργος Οικονόμου στον Δανίκα για το Πολυτεχνείο: Η σφαίρα μπήκε στην πλάτη μου και σφηνώθηκε στην αορτή