Πώς γίνεται να μας «γιατρεύει» η μουσική; - Το φαινόμενο Μότσαρτ
10.12.202409:26
Από τις πιο μελαγχολικές μας στιγμές, έως τους ασθενείς με βαριές ψυχικές ή νευροεκφυλιστικές ασθένειες, η μουσική γίνεται πολλές φορές ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία ίασής μας
Η μουσική έχει μια απαράμιλλη ικανότητα να αγγίζει τα συναισθήματά μας. Όταν η ζωή γίνεται δύσκολη, οι άνθρωποι συχνά στρέφονται σε αυτή- όχι μόνο στις χαρούμενες μελωδίες αλλά και στις μελαγχολικές μελωδίες. Ο λόγος; Η μουσική αποτελεί μέρος του ανθρώπινου πολιτισμού εδώ και χιλιετίες, χρησιμεύοντας ως πηγή έκφρασης, σύνδεσης και θεραπείας.
Είτε πρόκειται για μια συμφωνία που διεγείρει τα συναισθήματά μας, είτε για ένα αγαπημένο τραγούδι που προκαλεί χαρά, είτε για μια καταπραϋντική μελωδία που ηρεμεί τα νεύρα μας, η μουσική διαθέτει μια εξαιρετική ικανότητα να βελτιώνει την πνευματική, συναισθηματική, ακόμη και σωματική ευεξία.
Η Marta Cinta González Saldaña αποτελεί ίσως το πιο τρανταχτό παράδειγμα των παραπάνω. Η ίδια, χορεύτρια μπαλέτου έμεινε καθηλωμένη για χρόνια στα γηρατειά της σε μια αναπηρική καρέκλα. Έπασχε από Αλτσχάιμερ και πέθανε το 2019. Λίγα χρόνια πριν τον θάνατό της ωστόσο, υπεύθυνοι από τον ισπανικό οργανισμό, Música Para Despertar (μουσική για να ξυπνήσεις) διεξήγαγε ένα πείραμα που απέδειξε την δύναμη του ήχου.
Στο βίντεο εμφανίζεται η Marta, εμφανώς καταβεβλημένη από την ασθένεια και δίχως να αντιλαμβάνεται τι ακριβώς συμβαίνει στο περιβάλλον γύρω της. Ένας άνδρας την πλησιάζει, της βάζει ακουστικά και πατάει το play στο κινητό του. Η μελωδία είναι εκείνη που παίζει στην Λίμνη των Κύκνων, του Τσαϊκόφσκι. Η Marta σταδιακά αναγνωρίζει την μουσική και βυθίζεται σε αυτήν. Το σώμα της θυμάται και αρχίζει να κουνιέται στον ρυθμό. Τα χέρια της γίνονται ξανά εκείνα της μπαλαρίνας που ήταν κάποτε και στο τέλος ξεσπά σε κλάματα.
Το ίδιο συμβαίνει και με τον Tony Bennett, θρύλο της τζαζ μουσικής. Ο ίδιος έπασχε από Αλτσχάιμερ, τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Ο τραγουδιστής ωστόσο αποφασισμένος να κάνει μια τελευταία σειρά εμφανίσεων με την Lady Gaga, πρόβαρε τα για μήνες τα τραγούδια του προγράμματος μαζί της, τις περισσότερες φορές χωρίς να την αναγνωρίζει. Το δευτερόλεπτο που ο Bennett βγαίνει στην σκηνή και ακούει την πρώτη νότα του σαξόφωνου είναι ωστόσο, μαγικό. Όχι απλά θυμάται όλα τα λόγια των τραγουδιών του, αλλά με το που αντικρύζει την τραγουδίστρια ξαφνιάζεται και την προσκαλεί να έρθει κοντά του με χαρά και με το όνομά της.
Η Gaga εξηγεί αργότερα σε σχετικό ντοκιμαντέρ ότι με το που ακουγόταν η πρώτη νότα, ο Bennett θυμόταν κατευθείαν τι έπρεπε να κάνει.
Η μουσική μνήμη του Tony Bennett θριαμβεύει έναντι της νόσου Αλτσχάιμερ:
Τα παραπάνω παραδείγματα δεν είναι τυχαία και δεν αποτελούν εξαιρέσεις, παρά μόνο ισχυρά διαπιστευτήρια για το πόσο η μουσική μπορεί να μας γιατρέψει. Που έγκειται όμως αυτή της η ικανότητα;
Η θεραπευτική δύναμη της μουσικής
Η ακρόαση ή η δημιουργία μουσικής ενεργοποιεί πολλαπλές περιοχές του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που είναι υπεύθυνες για το συναίσθημα, τη μνήμη και τον κινητικό συντονισμό. Αυτές οι συνδέσεις εξηγούν γιατί η μουσική είναι συχνά βαθιά προσωπική και συναισθηματικά επιδραστική. Έρευνες έχουν δείξει ότι η μουσική μπορεί να μειώσει το άγχος, να ανακουφίσει τον πόνο και να βελτιώσει τη συνολική ευεξία. Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν το γεγονός, ότι διαδραματίζει ζωτικό ρόλο σε θεραπευτικά περιβάλλοντα.
Για τα άτομα με νόσο Αλτσχάιμερ, για παράδειγμα, η μουσική είναι συχνά μια γέφυρα προς τις χαμένες αναμνήσεις. Ενώ η νόσος προκαλεί προοδευτική βλάβη στον εγκέφαλο, οι περιοχές που σχετίζονται με την αντίληψη της μουσικής και τη μνήμη συχνά παραμένουν σχετικά ανέπαφες. Γνωστά τραγούδια από το παρελθόν ενός ατόμου μπορούν να προκαλέσουν ζωντανές αναμνήσεις και συναισθήματα, ενισχύοντας την αίσθηση ταυτότητας και σύνδεσης.
Η μουσικοθεραπεία για ασθενείς με Αλτσχάιμερ μπορεί να:
Διεγείρει τη μνήμη: Το άκουσμα μιας οικείας μελωδίας μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς να ανακαλέσουν στιγμές από το παρελθόν τους. Βελτιώσει τη διάθεση: Η ακρόαση αγαπημένων τραγουδιών μειώνει το άγχος και την ταραχή, που είναι συχνό φαινόμενο στους ασθενείς με Αλτσχάιμερ. Ενισχύσει την επικοινωνία: Το τραγούδι ή το παίξιμο μουσικής μπορεί να βοηθήσει τους μη λεκτικούς ασθενείς να εκφραστούν.
Μια πρωτοποριακή μελέτη διαπίστωσε μάλιστα ότι οι ασθενείς με Αλτσχάιμερ που συμμετείχαν σε μουσικοθεραπεία παρουσίασαν βελτιωμένη γνωστική λειτουργία και μειωμένα συμπτώματα συμπεριφοράς. Τα ευρήματα αυτά αναδεικνύουν την ικανότητα της μουσικής να προσεγγίζει τον εγκέφαλο με τρόπους που οι παραδοσιακές θεραπείες δεν μπορούν.
Μουσική και άλλες ασθένειες
Η μουσικοθεραπεία είναι επίσης ευεργετική για διάφορες άλλες παθήσεις:
Πάρκινσον: Η ρυθμική ακουστική διέγερση βοηθά τους ασθενείς να βελτιώσουν τον κινητικό έλεγχο, ενισχύοντας το περπάτημα και μειώνοντας τον τρόμο. Αποκατάσταση από εγκεφαλικό επεισόδιο: Το τραγούδι μπορεί να υποστηρίξει την αποκατάσταση της ομιλίας μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται θεραπεία μελωδικού τονισμού, η οποία εμπλέκει τις μουσικές οδούς του εγκεφάλου για την αποκατάσταση των γλωσσικών ικανοτήτων. Κατάθλιψη και άγχος: Η μουσική μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης (ορμόνη του στρες), προάγοντας τη χαλάρωση και τη συναισθηματική ισορροπία. Διαχείριση πόνου: Η μουσική αποσπά την προσοχή από τον πόνο και αυξάνει την απελευθέρωση ενδορφινών, βοηθώντας τους ασθενείς να αντιμετωπίσουν τη χρόνια ή μετεγχειρητική δυσφορία.
Το φαινόμενο Μότσαρτ
Το φαινόμενο Μότσαρτ απέκτησε δημοτικότητα τη δεκαετία του 1990, μετά από μελέτες που υπέδειξαν ότι η ακρόαση της μουσικής του Μότσαρτ μπορούσε να ενισχύσει προσωρινά τη χωρική σκέψη και τη γνωστική απόδοση. Αν και μεταγενέστερες έρευνες μετρίασαν τους αρχικούς ισχυρισμούς, το φαινόμενο προκάλεσε ευρύ ενδιαφέρον για την επίδραση της μουσικής στον εγκέφαλο.
Οι σύγχρονες ερμηνείες υποδηλώνουν ότι οποιαδήποτε μουσική που προκαλεί μια κατάσταση ηρεμίας και συγκέντρωσης -όχι μόνο ο Μότσαρτ- μπορεί να βελτιώσει τη γνωστική λειτουργία. Αυτό έχει επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται η μουσική σε εκπαιδευτικά και θεραπευτικά πλαίσια.
Σύντομη ιστορία της μουσικοθεραπείας
Η χρήση της μουσικής ως θεραπευτικού εργαλείου χρονολογείται χιλιάδες χρόνια πριν. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν στην ικανότητα της μουσικής να εναρμονίζει το σώμα και την ψυχή, ενώ οι αυτόχθονες πολιτισμοί σε όλο τον κόσμο ενσωμάτωναν τη μουσική σε θεραπευτικές τελετουργίες.
Η σύγχρονη μουσικοθεραπεία εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Μετά τον Πρώτο και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι μουσικοί άρχισαν να παίζουν για τους τραυματισμένους στρατιώτες στα νοσοκομεία, παρατηρώντας βελτιώσεις στο ηθικό και την ανάρρωση. Μέχρι τη δεκαετία του 1950, η μουσικοθεραπεία έγινε ένας επίσημος τομέας, με εκπαιδευμένους θεραπευτές που χρησιμοποιούσαν τη μουσική για την αντιμετώπιση σωματικών, συναισθηματικών και γνωστικών προκλήσεων.
Σήμερα, η μουσικοθεραπεία είναι μια τεκμηριωμένη πρακτική, η οποία ενσωματώνει τη νευροεπιστήμη, την ψυχολογία και την τέχνη για τη βελτίωση των αποτελεσμάτων της υγείας. Η ικανότητα της μουσικής να θεραπεύει έγκειται στη βαθιά σύνδεσή της με τον εγκέφαλο και τα συναισθήματα. Από την ανακούφιση των συμπτωμάτων της νόσου Αλτσχάιμερ και του Πάρκινσον έως τη μείωση του άγχους και του πόνου, η μουσική είναι μια ισχυρή, μη επεμβατική θεραπεία με τη δυνατότητα να μεταμορφώσει τις ζωές μας. Αρκεί μόνο να πατήσουμε το play.