Ο Κόνων και η ναυμαχία της Κνίδου το 394 π.Χ.: Η αναγέννηση της Αθήνας

Σε άρθρο μας στις 03/08/2024 είχαμε αναφερθεί στον Δεκελεικό Πόλεμο, την τελευταία φάση του Πελοποννησιακού Πολέμου δηλαδή, τη ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς (405 π.Χ.), την ήττα των Αθηναίων και την παράδοσή τους με ταπεινωτικούς όρους στους, νικητές, Σπαρτιάτες.

Ανάμεσα στους όρους της συνθήκης παράδοσης ήταν και το γκρέμισμα των Μακρών Τειχών. Η ηγεμονία της Σπάρτης που ξεκίνησε τότε (404 π.Χ.) δεν είχε μεγάλη διάρκεια. Βασικός υπεύθυνος γι’ αυτό ήταν ο Αθηναίος Στρατηγός Κόνων που κατάφερε να διαφύγει από τους Αιγός Ποταμούς και να μεταβεί στην αυλή του Ευαγόρα στην Κύπρο.

Ποιος ήταν ο Κόνων;

Ο Κόνων ήταν Αθηναίος Στρατηγός που γεννήθηκε γύρω στο 444 π.Χ. Πατέρας του ήταν ο Τιμόθεος, πλούσιος Αθηναίος. Έδρασε κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ιδιαίτερα στο διάστημα 414 – 413 π.Χ., όπου ήταν Στρατηγός σε πολλές μάχες. Όταν ηττήθηκε ο Αλκιβιάδης στην Κύμη της Αιολίδας, του ανατέθηκε η ηγεμονία των ναυτικών δυνάμεων της Αθήνας.

Στους Αιγός Ποταμούς, το 405 π.Χ. οι Αθηναίοι ηττήθηκαν, όμως ο Κόνων με εννιά πλοία κατόρθωσε να ξεφύγει. Από την Κύπρο όπου βρέθηκε άρχισε να καταστρώνει σχέδια για να εκδικηθεί τους Σπαρτιάτες και να αποκαταστήσει το κύρος της Αθήνας. Τελικά, αυτό το κατάφερε, όπως θα δούμε, με τη βοήθεια των Περσών…

Οι εξελίξεις στη Μικρά Ασία – Η επανεμφάνιση του Κόνωνα στο προσκήνιο – Η δράση του Αγησίλαου στη Μ. Ασία

Όταν ο Κύρος επαναστάτησε εναντίον του αδελφού του Αρταξέρξη του Μνήμονα, οι ελληνικές πόλεις πήραν το μέρος του Κύρου. Μετά τη μάχη στα Κούναξα (401 π.Χ.) και τον θάνατο του Κύρου, οι μικρασιατικές πόλεις φοβούμενες την εκδίκηση του Αρταξέρξη ζήτησαν προστασία από τη Σπάρτη.

Οι Σπαρτιάτες όμως είχαν υπογράψει Συνθήκες με τους Πέρσες (412 και 411 π.Χ.) με τις οποίες παρέδιδαν τις ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας στον μεγάλο (Πέρση) βασιλιά. Φοβούμενοι όμως ότι θα τρωθεί το κύρος τους και ότι θα ανέβει στην υπόληψη των Ελλήνων της Μ. Ασίας η Αθήνα, χάρη στην οποία είχαν αποκτήσει την ελευθερία τους οι πόλεις αυτές, αποφάσισαν να ξεκινήσουν εκστρατεία με επικεφαλής τον Θίβρωνα.

Αυτός όμως δεν πέτυχε κάτι σημαντικό και προκάλεσε αντιδράσεις με τις ενέργειές του. Έτσι, οι Σπαρτιάτες τον αντικατέστησαν με τον Δερκυλίδα, ο οποίος από το καλοκαίρι του 399 π.Χ. ως την άνοιξη του 388 π.Χ. είχε σημαντικές επιτυχίες. Ο Τισσαφέρνης, σατράπης των Σάρδεων και ο Φαρνάβαζος, σατράπης της Δασκυλίτιδος (ΒΔ Μ. Ασίας) βλέποντας ότι δεν μπορούν να νικήσουν τον Δερκυλίδα που διέθετε εξαιρετικό πεζικό κατάλαβαν ότι έπρεπε να ναυπηγήσουν αξιόμαχο στόλο για να «χτυπήσουν» τους Σπαρτιάτες στη θάλασσα. Οι ανακωχές που συμφωνούσαν με τον Δερκυλίδα οι Πέρσες, τους έδιναν τον απαιτούμενο χρόνο για υλοποίηση των σχεδίων τους.

Στο μεταξύ ο Κόνων που είχε καταφύγει στην αυλή του Ευαγόρα, βασιλιά της Κυπριακής Σαλαμίνας έμαθε για τη διαμάχη Σπαρτιατών – Περσών και αναζητούσε τρόπους για να την εκμεταλλευτεί προς όφελος της Αθήνας. Ο Ευαγόρας ήταν υποτελής στον Αρταξέρξη. Σκόπευε, με τη μεσολάβηση του Κτησία, ιστορικού και προσωπικού γιατρού της Παρυσάτιδος, μητέρας του Πέρση βασιλιά να ζητήσει τη διοίκηση της κυπριακής σατραπείας.

Ο Κόνων εκμεταλλεύτηκε τη συγκυρία και ζήτησε από τον Ευαγόρα να μεσολαβήσει για να γίνει δεκτός από τον Αρταξέρξη για να του προτείνει τρόπους αντιμετώπισης των Σπαρτιατών. Πραγματικά, ο Ευαγόρας έδωσε στον Κτησία την επιστολή του Κόνωνα και δική του συστατική επιστολή. Ο Αρταξέρξης ενημερώθηκε από τον Κτησία κα έδειξε ενδιαφέρον. Τότε έφτασαν στην Αυλή του Αρταξέρξη Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις και ο Φαρνάβαζος, που εισηγήθηκε την αξιοποίηση του Κόνωνα και τη ναυπήγηση στόλου για αντιμετώπιση των Σπαρτιατών.

Ο Αρταξέρξης έδωσε στον Φαρνάβαζο 500 τάλαντα (αν υπολογίσουμε την αξία ενός τάλαντου στα 19.500 ευρώ, πρόκειται για 9.750.000 ευρώ!) και διαταγή να αξιοποιήσει του Κόνωνα. Ο Φαρνάβαζος πήγε στην Κύπρο με δύο επιστολές, μία για τον Κόνωνα και μία για τους Λακεδαιμονίους (πιθανότατα το χειμώνα του 398 – 397 π.Χ.). Τα φοινικικά και κυπριακά ναυπηγεία άρχισαν να κατασκευάζουν πλοία για τον Πέρση βασιλιά. Μόνο στην Κύπρο θα φτιάχνονταν 100 τριήρεις και στη Φοινίκη άλλες 300.

Οι Έλληνες της Μ. Ασίας ήταν εξοργισμένοι από την ολιγωρία του Δερκυλίδα και αξίωσαν από τους Σπαρτιάτες να αναλάβει δράση. Αυτός ζήτησε από τους Πέρσες να αναγνωρίσουν την αυτονομία των ελληνικών πόλεων και οι Τισσαφέρνης και Φαρνάβαζος την αποχώρηση του εκστρατευτικού σώματος και των Λακεδαιμονίων αρμοστών. Οι δύο πλευρές συμφώνησαν να υποβάλουν σχετικές αναφορές στις κυβερνήσεις τους και να αναστείλουν τις εχθροπραξίες μέχρι να λάβουν απαντήσεις (άνοιξη του 397 π.Χ.).

Στο μεταξύ, όταν ξεκίνησαν εκ νέου οι εχθροπραξίες μεταξύ Σπαρτιατών και Περσών ανέλαβε δράση και ο Κόνων ο οποίος με τα πρώτα 40 πλοία που ναυπηγήθηκαν στην Κύπρο έπλευσε πρώτα σε λιμάνια της Κιλικίας και στη συνέχεια στην Καύνο της Καρίας. Ο Σπαρτιάτης Ναύαρχος Φάραξ με 120 τριήρεις από τη Ρόδο που ανήκε τότε στη σπαρτιατική συμμαχία μετκινήθηκε στα Σάσανδρα, οχυρό λιμάνι στα παράλια της Καρίας και πολιόρκησε τον Κόνωνα (τέλη καλοκαιριού – αρχές φθινοπώρου του 397 π.Χ.).

Οι Σπαρτιάτες, αν και γνώριζαν για τα περσικά σχέδια, προτίμησαν και με την σύμφωνη γνώμη των συμμάχων τους, να μην προχωρήσουν σε ναυπήγηση πλοίων, αλλά να ενισχύσουν το εκστρατευτικό τους σώμα στη Μ. Ασία. Εισηγητής αυτή της άποψης ήταν ο Λύσανδρος, ο νικητής των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς, ο οποίος υποστήριζε ότι οι πολεμικοί σκοποί της Σπάρτης θα επιτυγχάνονταν με νίκες στην ξηρά. Έπεισε μάλιστα τον βασιλιά Αγησίλαο, που είχε διαδεχθεί τον αδελφό του Άγη μετά τον θάνατό του (398) να ηγηθεί αυτός του εκστρατευτικού σώματος.

Ο Λύσανδρος πάντως είχε ιδιοτελείς σκοπούς. Όταν ο Αγησίλαος έφτασε στην Έφεσο το καλοκαίρι του 396 π.Χ. συναντήθηκε με τον Τισσαφέρνη ο οποίος τον ρώτησε ποιοι είναι οι στόχοι του: «Να γίνουν αυτόνομες και οι πόλεις της (Μικράς) Ασίας, όπως κι αυτές που βρίσκονται στην Ελλάδα». Οι δύο άνδρες συμφώνησαν να παραταθεί η ανακωχή. Ο Λύσανδρος βλέποντας ότι ο Αγησίλαος δεν μπορούσε να γίνει υποχείριό του, ζήτησε να τοποθετηθεί αλλού. Έτσι, στάλθηκε στον Ελλήσποντο.

Ο σπαρτιατικός στόλος στο μεταξύ βρίσκονταν στη Ρόδο. Τη διοίκησή του είχε αναλάβει ο Πόλλις. Οι Σπαρτιάτες, όχι μόνο δεν ενίσχυσαν τον στόλο τους, αλλά έστειλαν και 30 πλοία στις Συρακούσες για να αντιμετωπίσουν τους Καρχηδόνιους. Ο Κόνων στο μεταξύ ενισχύθηκε στην Καύνο με άλλες 90 τριήρεις (80 φοινικικές και 10 από την Κιλικία).

Αν και κάποια από τα πλοία που είχε στη διάθεσή του έφυγαν αργότερα (τα περισσότερα σε περσικές αποστολές υπό τους Τισσαφέρνη και Φαρνάβαζο) και έμεινε με 80 τριήρεις, ο Κόνων είχε υπεροπλία έναντι των αντιπάλων του. Προωθήθηκε στα παράλια της Καρίας, συγκεκριμένα στην Κνίδο και έθεσε τον στρατιωτικό στόλο υπό την επιτήρησή του.

Όλες αυτά τα γεγονότα οδήγησαν σε μία πολύ άσχημη εξέλιξη για τους Σπαρτιάτες. Η Ρόδος είχε προσχωρήσει στην σπαρτιατική συμμαχία το 412 π.Χ. εγκαταλείποντας την αθηναϊκή συμμαχία. Η αριστοκρατία του νησιού είχε δυσανασχετήσει με τους Σπαρτιάτες γιατί παρά τις υποσχέσεις και τις διακηρύξεις, καταπίεζαν τους Ροδίτες.

Σε συνεννόηση με τον Κόνωνα έδιωξαν τον σπαρτιατικό στόλο από το νησί και δέχθηκαν τον περσικό. Τον επόμενο χρόνο, συγκεκριμένα το καλοκαίρι τον 395 π.Χ., όπως θα δούμε στη συνέχεια έγινε «δημοκρατική μεταπολίτευση» στο νησί. Ο Κόνων πλέον είχε τον έλεγχο των επικοινωνιών ανάμεσα στο Αιγαίο και το Λυκιακό Πέλαγος.

Λίγες μέρες αργότερα έφτασαν στη Ρόδο 100 αιγυπτιακά πλοία με 6.000 μόδιους (1 μόδι ή μόδιος = 8,75 λίτρα, δηλαδή 52.500 λίτρα σιταριού),για τον σπαρτιατικό στρατό, όπως νόμιζαν, καθώς δεν είχαν μάθει τις εξελίξεις. Έτσι το υπερπολύτιμο φορτίο πέρασε στους Πέρσες.

Οι Πέρσες χρηματοδοτούν αντισπαρτιατικές κινήσεις στην Ελλάδα – Η «επανάσταση» του 395 π.Χ. στη Ρόδο

Καθώς στην Αθήνα, τη Βοιωτία, την Κόρινθο, το Άργος και αλλού διαμορφώθηκε αντιλακωνικό ρεύμα, οι Πέρσες, με πρωτοβουλία του Φαρνάβαζου έκαναν μια κίνηση αντιπερισπασμού. Δόθηκαν στον Ρόδιο Τιμοκράτη, πολλά χρήματα για να ενισχύσει τις αντισπαρτιατικές δυνάμεις στην Ελλάδα, για ν’ αναγκαστούν οι Λάκωνες να μεταφέρουν στρατεύματα από τη Μικρά Ασία.

Ο Τιμοκράτης έφτασε τους πρώτους μήνες του 395 π.Χ. στην Ελλάδα με 50 αργυρά τάλαντα, τα οποία μοίρασε στους Αθηναίους, Θηβαίους, Κορίνθιους και Αργείους αρχηγούς αντιλακωνικών κινημάτων. Έτσι, τα περσικά χρήματα ενίσχυσαν όσους δίσταζαν να επιτεθούν εναντίον της Σπάρτης, λόγω των τεράστιων εξόδων που θα είχε ενδεχόμενος πόλεμος μαζί της.

Όταν οι Αθηναίοι έμαθαν ότι ο Κόνων έφτασε στην Κνίδο με τα πρώτα 40 πλοία αναθάρρησαν. Άρχισαν να στέλνουν στον Αθηναίο Στρατηγό όπλα και πληρώματα, ενώ μία τριμελής πρεσβεία στάλθηκε να συναντήσει τον ίδιο τον Αρταξέρξη. Όλα αυτά όμως ήταν ατομικές πρωτοβουλίες, καθώς εκτός από τη δική τους αδυναμία, είχαν και τον φόβο των Σπαρτιατών, οι οποίοι όχι μόνο νίκησαν τους Ηλείους το 398 π.Χ., αλλά τους φέρθηκαν πολύ σκληρά!

Τα μέλη της πρεσβείας συνελήφθησαν στη Ρόδο από τους Σπαρτιάτες, καθώς η αποστολή τους έγινε πριν αποσκιρτήσει το νησί, επί ναυαρχίας Φάρακος (398-397 π.Χ.) και θανατώθηκαν. Όμως, οι Σπαρτιάτες δεν πήραν κανένα άλλο μέτρο σε βάρος των Αθηναίων.

Τους πρώτους μήνες του 396 π.Χ. οι Αθηναίοι αποφάσισαν να στείλουν κρυφά στον Κόνωνα ένα έμπιστο πρόσωπο, τον Δημαίνετο, με ένα πολεμικό πλοίο. Η ενέργεια αυτή εγκρίθηκε αρχικά μόνο από τη Βουλή και όχι από την Εκκλησία του Δήμου. Τελικά η αποστολή δεν έμεινε κρυφή και η Εκκλησία του Δήμου ενημέρωσε τον Μίλωνα, Σπαρτιάτη αρμοστή στην Αίγινα. Ο Μίλων επιβιβάστηκε σε μια τριήρη και καταδίωξε τον Δημαίνετο. Στα ανοικτά του Θορικού οι δύο τους συγκρούστηκαν και ο Δημαίνετος σκότωσε τον Μίλωνα. Ανέβηκε μάλιστα στην τριήρη του, που ήταν πολύ καλύτερη από το δικό του πλοίο και συνέχισε τον πλου.

Στο μεταξύ στη Ρόδο, που όπως αναφέραμε το 396 π.Χ. αποσκίρτησε από τους Σπαρτιάτες, το καλοκαίρι του 395 π.Χ. έγινε επανάσταση των Δημοκρατικών, οι οποίοι με τη βοήθεια ανθρώπων του Κόνωνα (Ιερώνυμος και Νικόφημος) εγκαθίδρυσαν στο νησί δημοκρατικό πολίτευμα. Οι Σπαρτιάτες από την άλλη, βρέθηκαν σε δύσκολη θέση με την αποχώρηση της Ρόδου. Οι Έφοροι της πόλης ανέθεσαν στον Αγησίλαο και τη διοίκηση του στόλου με την προοπτική να υπάρξει συνεργασία χερσαίων και ναυτικών δυνάμεων.

Ο Αγησίλαος έλαβε την εντολή ενώ βρισκόταν στην Κύμη της Αιολίδας, απ’ όπου πέρασε πηγαίνοντας από τη Λυδία προς τη Φρυγία για να διαχειμάσει. Τον Αύγουστο του 395 π.Χ. διόρισε διοικητή του στόλου τον Πείσανδρο, αδελφό της γυναίκας του, ενώ ζήτησε από τις πόλεις της Μικράς Ασίας να ναυπηγήσουν πολεμικά πλοία. Ο Κόνωνας άφησε τη διοίκηση του στόλου στους Ιερώνυμο και Νίκόφημο και πήγε στη Θάψακο.

Διαμέσου του Ευφράτη έφτασε στη Βαβυλώνα, την πρωτεύουσα του περσικού βασιλείου. Εκεί έλαβε χρήματα και ο Φαρνάβαζος διορίστηκε αρχηγός του στόλου. Ο Κορνήλιος Νέπως και Ιουστίνος προσθέτουν ότι απέφυγε να δει αυτοπροσώπως τον μεγάλο βασιλιά για να μην υποχρεωθεί να τον προσκυνήσει, κάτι ανάρμοστο για Έλληνα δημοκράτη και έκανε τις επικοινωνίες μαζί του μέσω του Τιθραύστη. Στις αρχές της άνοιξης του 394 π.Χ. επέστρεψε στο Αιγαίο.

Από την άλλη ο Αγησίλαος, στις αρχές της άνοιξης του 394 π.Χ., ενώ ετοιμαζόταν να εισχωρήσει στα ενδότερα της Μ. Ασίας, έλαβε εντολή να επιστρέψει στην ηπειρωτική Ελλάδα, λόγω των αντιλακωνικών κινημάτων. Ο ίδιος ο Αγησίλαος, σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, καθώς αναχωρούσε από τη Μ. Ασία είπε ότι υποχωρεί μπροστά σε 30.000 τοξότες, εννοώντας δαρεικούς, περσικά νομίσματα στα οποία απεικονιζόταν ένας τοξότης. Στον πάπυρο της Οξυρρύγχου αναφέρεται ότι οι αντιλακωνικές στάσεις στην Ελλάδα υπήρχαν πριν τον Τιμοκράτη και οφείλονταν στην καταπίεση των Σπαρτιατών σε βάρος των άλλων Ελλήνων.

Η πρώτη εκδήλωση της αντισπαρτιατικής κίνησης ήταν η μάχη της Αλιάρτου, μεταξύ Σπαρτιατών και Βοιωτών (Ιούλιος 395 π.Χ.) που έληξε με ήττα των Λακώνων και τον θάνατο του Λυσάνδρου. Ακολούθησε η μάχη του ποταμού Νεμέα, κοντά στην ομώνυμη κωμόπολη, όπου οι Σπαρτιάτες με επικεφαλής τον Αριστόδημο και οι σύμμαχοί τους κατατρόπωσαν τις δυνάμεις Αθηναίων, Αργείων, Βοιωτών και Κορινθίων (Ιούνιος ή αρχές Ιουλίου του 394 π.Χ.).

Οι Σπαρτιάτες είχαν μόλις 8 νεκρούς, αλλά οι σύμμαχοί τους 1.100. Οι αντίπαλοί τους όμως έχασαν 2.800 άνδρες και υποχώρησαν προς την Κόρινθο. Οι Σπαρτιάτες προσπάθησαν να περάσουν από εκεί, όμως απέτυχαν και επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Ο Αγησίλαος τότε βρισκόταν στη Θράκη, καθ’ οδόν προς τη νότια Ελλάδα.

Η ναυμαχία της Κνίδου και οι άμεσες συνέπειές της (394 π.Χ.)

Ο περσικός στόλος με τον Κόνωνα, που κατά τον Διόδωρο είχε περισσότερα από 90 πλοία, ναυλοχούσε στα Λώρυμα της καρικής χερσονήσου. Μαζί του ήταν και ο Φαρνάβαζος, που είχε την ανώτατη διοίκηση του βασιλικού ναυτικού. Ο σπαρτιατικός στόλος, με 85 τριήρεις και ναύαρχο τον Πείσανδρο βρισκόταν στο λιμάνι της Κνίδου.

Ο Κόνων και ο Φαρνάβαζος αποφάσισαν να επιτεθούν αμέσως στον σπαρτιατικό στόλο που μετακινήθηκε στη Φύσκο. Ο Πείσανδρος έκανε ένα μοιραίο λάθος. Βλέποντας τον εχθρικό στόλο να κινείται εναντίον του, έσπευσε να τον αντιμετωπίσει, καθώς πίστευε ότι είχε απέναντί του μόνο τα ελληνικά πλοία του Κόνωνα. Τα φοινικικά ακολουθούσαν πίσω από αυτά.

Στην πρώτη φάση της ναυμαχίας οι τριήρεις του Πεισάνδρου υπερείχαν. Όταν όμως μπήκαν στη ναυμαχία και οι Φοίνικες, το αριστερό κέρας του σπαρτιατικού στόλου, που απαρτιζόταν από πλοία συμμαχικών προς τη Σπάρτη πόλεων, κλονίστηκε. Ο σπαρτιατικός στόλος υποχρεώθηκε σε γενική οπισθοχώρηση. Ο Πείσανδρος έπεσε μαχόμενος. Ο σπαρτιατικός στόλος έχασε 50 τριήρεις, άλλες από τις οποίες βυθίστηκαν και άλλες αιχμαλωτίστηκαν.

Πολλοί άνδρες έφτασαν στην ακτή της Κνίδου και διέφυγαν, 500 όμως αιχμαλωτίστηκαν. Ο Κόνων και ο Φαρνάβαζος περιέπλευσαν τα νησιά και τα ηπειρωτικά παράλια του Ανατολικού Αιγαίου υποσχόμενοι ότι θα σέβονταν την αυτονομία των πόλεων και δεν θα εγκαθιστούσαν φρουρές σε αυτά. Μάλιστα εκδίωξαν τις φρουρές και τους αρμοστές που είχαν εγκαταστήσει εκεί οι Σπαρτιάτες.

Αυτή η τακτική υποδείχθηκε στον Φαρνάβαζο από τον Κόνωνα, με το επιχείρημα πως με αυτό τον τρόπο κέρδιζαν την εμπιστοσύνη των μικρασιατικών πόλεων. Μετά την ήττα των Σπαρτιατών στην Κνίδο αποσκίρτησαν από τη σπαρτιατική συμμαχία η Κως, η Νίσυρος, η Τήλος, η Χίος, η Λέσβος, η Έφεσος, η Ερυθραία και άλλες πόλεις. Απελευθερώθηκαν επίσης η Κνίδος, η Σάμος και η Κάρπαθος.

Όταν έφτασαν στην Έφεσο, ο Φαρνάβαζος έδωσε στον Κόνωνα 40 τριήρεις και πήγε στη Σηστό, όπου βρισκόταν ο Δερκυλίδας, αρμοστής στην Άβυδο και τη Σηστό. Ο Πέρσης απείλησε τους κατοίκους των δύο πόλεων ότι θα τις καταστρέψει αν δεν διώξουν τις σπαρτιατικές φρουρές. Αυτές όμως έμειναν πιστές στους Λάκωνες και ο Φαρνάβαζος τις κατέστρεψε.

Γιατί όμως τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και οι μικρασιατικές ελληνικές πόλεις δέχτηκαν την περσική επικυριαρχία και την απομάκρυνση των Σπαρτιατών; Αυτό έγινε γιατί ο Κόνων και ο Φαρνάβαζος έδειξαν ευαισθησία απέναντι στις ατομικές ελευθερίες, στην περιουσία και την αυτονομία των πόλεων, ενώ οι Σπαρτιάτες ακολούθησαν αυταρχική πολιτική και επέβαλαν καθεστώτα της αρεσκείας τους.

Για τους Μικρασιάτες και τους Αιγαιοπελαγίτες Έλληνες, μεγαλύτερη σημασία είχε η ανάκτηση των εσωτερικών ελευθεριών τους. Αυτό δείχνει και πόσο μεγάλη ήταν η διάσταση μεταξύ του δημοκρατικού λαού και των Σπαρτιατών, παρά το ότι αυτοί είχαν προστατεύσει τις πόλεις από τους Πέρσες για τουλάχιστον πέντε χρόνια. Ανδριάντες του Κόνωνα στήθηκαν σε πολλές πόλεις.

Στον ναό της Ήρας στη Σάμο και στον ναό της Αθηνάς στην Έφεσο στήθηκαν αγάλματα του Κόνωνα και του γιου του Τιμόθεου. Αρκετές πόλεις, όπως η Ρόδος, η Κνίδος, η Σάμος, η Ίασος, η Έφεσος και το Βυζάντιο συνήψαν τότε Συμμαχία που μας είναι γνωστή μόνο από νομίσματα.

Για τον ιστορικό Πολύβιο, η ναυμαχία της Κνίδου σήμανε το τέλος της σπαρτιατικής ηγεμονίας που κράτησε δώδεκα χρόνια (406/5-394/3 π.Χ.). Οι περισσότεροι πάντως θεωρούν ότι η σπαρτιατική ηγεμονία τερματίστηκε στα Λεύκτρα το 371 π.Χ., όταν οι Λάκωνες ηττήθηκαν από τους Θηβαίους, που είχαν επικεφαλής τους Πελοπίδα και Επαμεινώνδα. Η ήττα τους στην Κνίδο πάντως οδήγησε στην αποκατάσταση της δύναμης της Αθήνας και στην αρχή του τέλους για τη σπαρτιατική ηγεμονία, κατά τον Ιουστίνο.

Ο Αγησίλαος πληροφορήθηκε την έκβαση της ναυμαχίας στις 14 Αυγούστου του 394 π.Χ. (εκείνη τη μέρα έγινε έκλειψη ηλίου), ενώ έμπαινε στη Βοιωτία. Για να μην απογοητεύσει τους άνδρες του, τους είπε ότι οι Σπαρτιάτες νίκησαν στην Κνίδο, αλλά δεν τους έκρυψε τον θάνατο του Πεισάνδρου.

Ακολούθησε μάχη στην Κορώνεια της Βοιωτίας, όπου οι Σπαρτιάτες αντιμετώπισαν τους ίδιους αντιπάλους που βρέθηκαν απέναντί τους στον ποταμό Νεμέα και τους νίκησαν ξανά. Ήταν όμως νίκη χωρίς αντίκρισμα… Από την άλλη πλευρά ο στόλος του Κόνωνα και του Φαρνάβαζου, την άνοιξη του 393 π.Χ. προσέγγισε τις Κυκλάδες, ανέτρεψε της λακωνόφιλες ολιγαρχίες και επανέφερε τις δημοκρατίες στα νησιά.

Στη Μήλο δημιουργήθηκε ναυτική βάση, ενώ στην Πάρο έγιναν σφαγές εύπορων πολιτών, που όπως φαίνεται είχαν «λακωνίσει». Ακολούθησε η λεηλασία των λακωνικών παραλίων που επεκτάθηκε μέχρι τις μεσσηνιακές Φαρές και τη Φοινικούντα και η κατάληψη των Κυθήρων, όπου τοποθετήθηκε φρουρά με διοικητή τον Νικόφημο.

Στη συνέχεια οι Πέρσες έπλευσαν στην Κορινθία, όπου συνεδρίαζαν οι εκπρόσωποι του αντιλακωνικού συνασπισμού και ο Φαρνάβαζος τους έδωσε χρήματα για τη συνέχιση του πολέμου…

Ο Κόνων στην Αθήνα- Η ανόρθωση των Μακρών Τειχών

Στο μεταξύ, ο Κόνων ζήτησε από τον Φαρνάβαζο να του αφήσει τον στόλο, λέγοντας ότι θα τον συντηρούσε με φορολογία που θα επέβαλε στους νησιώτες. Ο Φαρνάβαζος συμφώνησε. Του έδωσε μάλιστα και χρήματα για τον επανατειχισμό της Αθήνας. Το καλοκαίρι του 393 π.Χ. ο Κόνων επέστρεψε στην Αθήνα με 80 τριήρεις, ενώ ο Φαρνάβαζος επέστρεψε στη Μικρά Ασία. Η επανατείχιση της πόλης είχε ξεκινήσει μετά τη μάχη της Αλιάρτου (395 π.Χ.).

Εντυπωσιακό στοιχείο είναι ότι οι Θηβαίοι, που πριν δέκα χρόνια είχαν ζητήσει να ισοπεδωθεί η Αθήνα, έστειλαν τώρα 500 τεχνίτες και λιθοτόμους για την επανατείχισή της! Ο Κόνων διέθεσε τα πληρώματα των πλοίων και χρήματα για τη μισθοδοσία χτιστών και ξυλουργών, καθώς και για κάθε άλλη δαπάνη. Έτσι, ενισχύθηκε σοβαρά η άμυνα της Αθήνας, η θέση της ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις, αλλά και η ιδιωτική οικονομία που βρισκόταν σε τραγική κατάσταση μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Οι Αθηναίοι τίμησαν τον Κόνωνα με την παραχώρηση ατέλειας, απαλλαγή από δημόσιες υποχρεώσεις, φόρους και λειτουργίες. Επίσης, έστησαν ανδριάντες του Κόνωνα, του γιου του και μετέπειτα Ναυάρχου Τιμοθέου και του Ευαγόρα κοντά στη βασίλειο στοά της Αγοράς. Χάλκινοι ανδριάντες του Κόνωνα και του Τιμοθέου στήθηκαν στην Ακρόπολη, ανάμεσα στον Παρθενώνα και το Ερεχθείο.

Επρόκειτο για ύψιστη τιμή, που είχε γίνει μόνο στους τυραννοκτόνους Αρμόδιο και Αριστογείτονα. Ο Κόνων αφιέρωσε χρυσό στεφάνι στην Αθηνά του Παρθενώνα και στον Πειραιά, κοντά στη θάλασσα, έχτισε ένα ιερό της Αφροδίτης. Η Αθήνα άρχισε να αποκτά και πάλι την χαμένη της αίγλη.

Οι Αθηναίοι κληρούχοι της Ίμβρου, της Λήμνου και της Σκύρου, που είχαν αυτονομηθεί μετά το 404 π.Χ., εντάχθηκαν ξανά στο αθηναϊκό κράτος και έγιναν πάλι Αθηναίοι πολίτες. Παράλληλα, η Αθήνα ανέκτησε όλα τα δικαιώματα που είχε από την αρχαιότητα στη Δήλο. Ήδη, το 390/389 π.Χ. η διοίκηση του ιερού βρισκόταν στα χέρια των Αθηναίων.

Οι Σπαρτιάτες ζήτησαν από τον τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο Α’ ναυτική βοήθεια. Όταν ο Κόνων το έμαθε, έστειλε στις Συρακούσες τον Αριστοφάνη, γιο του Νικόφημου και έναν φίλο του ίδιου του Διονυσίου, που κατάφεραν να τον μεταπείσουν. Οι Αθηναίοι εξέδωσαν ένα τιμητικό ψήφισμα για τον Διονύσιο Α’, όπως και για τον Ευαγόρα, που είχε μεγάλη συμβολή στις επιτυχίες του Κόνωνα.

Η τελευταία κίνηση των Σπαρτιατών- Το τέλος του Κόνωνα

Οι νίκες των Σπαρτιατών στον Νεμέα και την Κορώνεια δεν είχαν σημαντικά οφέλη γι’ αυτούς. Ο αντίπαλος συνασπισμός κατείχε την Κόρινθο και τον στρατηγικής σημασίας Ισθμό της. Οι Αθηναίοι συνέβαλαν στη φρούρηση της πόλης πληρώνοντας, με χρήματα που είχε δώσει ο Φαρνάβαζος, μισθοφόρους πελταστές που διοικούσε ο Ιφικράτης. Οι Κορίνθιοι, επίσης με περσικά χρήματα, ναυπήγησαν ένα μικρό στόλο που περιπολούσαν τον Ισθμό (βόρεια παράλια της Πελοποννήσου και νότια παράλια της Στερεάς Ελλάδας).

Οι Σπαρτιάτες αποφάσισαν να συνάψουν με κάθε τρόπο ειρήνη με τον μεγάλο (Πέρση) βασιλιά. Έστειλαν λοιπόν στις Σάρδεις τον Ανταλκίδα, με προτάσεις να αναγνωρίσουν τον Πέρση ηγεμόνα κύριο των ελληνικών πόλεων, να διαλύσουν το Βοιωτικό Κοινό και την ένωση Αργείων και Κορινθίων και να παρεμποδίσουν την ανασυγκρότηση της αθηναϊκής ηγεμονίας.

Κατήγγειλαν επίσης στον Τιρίβαζο, σατράπη των Σάρδεων και διάδοχο του Τιθραύστη, ότι ο Κόνων ήθελε να θέσει υπό αθηναϊκή επιρροή τις πόλεις της Μικράς Ασίας που απελευθερώθηκαν. Αυτό θα γινόταν, αν η μελλοντική συνθήκη ειρήνης περιελάμβανε όρο που θα επέβαλλε την αυτονόμηση όλων γενικά των ελληνικών πόλεων εκτός από εκείνες που θα περιέρχονταν στο περσικό κράτος.

Οι Αθηναίοι έσπευσαν να αντιδράσουν στέλνοντας στον Τιρίβαζο, τον Κόνωνα και άλλους τρεις πρεσβευτές. Το ίδιο έκαναν οι Βοιωτοί, οι Κορίνθιοι και οι Αργείοι, καθώς η αυτονόμηση των πόλεων τους έπληττε όλους. Ο Τιρίβαζος συμφώνησε σε όλα τα ζητήματα με τον Ανταλκίδα και του έδωσε κρυφά χρήματα για να μπορέσουν οι Λακεδαιμόνιοι να σχηματίσουν ξανά στόλο. Παράλληλα σταμάτησε να παρέχει οικονομική υποστήριξη στους Αθηναίους και φυλάκισε τον Κόνωνα με το αιτιολογικό ότι έβλαψε τα περσικά συμφέροντα (καλοκαίρι του 392 π.Χ.).

Ο Αρταξέρξης όμως, που επέμεινε στην πολιτική του, αρνήθηκε τις προτάσεις των Λακεδαιμονίων και φυλάκισε τον Τιρίβαζο. Ο Κόνων ή δραπέτευσε ή απελευθερώθηκε, καθώς δεν υπήρχε λόγος κράτησής του. Δεν επέστρεψε όμως στην Αθήνα, αλλά πήγε στην Κύπρο, στον φίλο του Ευαγόρα, όπου και πέθανε το 390 π.Χ. Στην Αθήνα είχε νυμφευθεί μια Θρακιώτισσα από την οποία απέκτησε τον Τιμόθεο. Στην Κύπρο είχε δεύτερη γυναίκα και επίσης έναν γιο.

Η περιουσία του ήταν γύρω στα 40 τάλαντα. Τουλάχιστον 17 τάλαντα άφησε στον γιο του, 3 τάλαντα στον αδερφό του, στο ιερό της Αθηνάς και στον Απόλλωνα των Δελφών 5.000 στατήρες και στον ανιψιό του στην Κύπρο 10.000 δραχμές (ένα τάλαντο= 6.000 δρχ.). Όσο για τους Σπαρτιάτες, υποχρεώθηκαν σε ταπεινωτική «βασίλειο ειρήνη» («πρόσταγμα» κατά τον Ισοκράτη) με τον Πέρση ηγεμόνα (387 π.Χ.). Η εξέλιξη αυτή οδήγησε το 378 π.Χ. στη σύσταση της Β’ Αθηναϊκής Συμμαχίας.

Βασική πηγή μας ήταν το άρθρο του Δρα Ιστορικού-Αρχαιολόγου Νικολάου Γ. Λάσκαρη, «ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΝΩΝΑ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ 396-393 π.Χ.», περιοδικό «ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ», τ. 70, Ιούνιος 2002.