Ο ψηφιακός εθισμός στην τελειότητα: Από τα social media και τα dating apps στο... ιατρείο του πλαστικού χειρουργού

Σε ιατρεία και χειρουργικά κρεβάτια θα οδηγηθούν γυναίκες επί το πλείστον, ενήλικες όσο και έφηβες, που χρησιμοποιούν μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το Instagram, το Snapchat και το TikTok, με στόχο ένα hollywood smile, σαρκώδη χείλη, ενισχυμένα ζυγωματικά ή αλαβάστρινη επιδερμίδα, όσα, δηλαδή, έχουν ήδη προβάρει στον ψηφιακό καθρέφτη με τα φίλτρα ομορφιάς.

Αντίστοιχες «ανάγκες» για πλαστικές ή ελάχιστα επεμβατικές αισθητικές θεραπείες θα δημιουργήσουν και οι εφαρμογές γνωριμιών.

Τα παραπάνω επισημαίνει σειρά μελετών για τη σχέση των social media με την εικόνα του εαυτού, όπως η τελευταία έρευνα από την Ιατρική Σχολή Chobanian & Avedisian του Πανεπιστημίου της Βοστώνης, που ανέδειξε ισχυρές συνδέσεις ανάμεσα στον χρόνο που ξοδεύουν οι χρήστες στο διαδίκτυο και στην επιθυμία να προβούν σε αισθητικές επεμβάσεις.

Μάλιστα, προθυμότερες για παρεμβάσεις στην εμφάνισή τους αποδείχθηκαν όσες ακολουθούσαν influencers και λογαριασμούς ομορφιάς ή χρησιμοποιούσαν εφαρμογές επεξεργασίας φωτογραφιών, όπως το FaceTune, το SnapSeed και το Lightroom.  

Οι ερευνητές, αναζητώντας τους λόγους πίσω από την «έκρηξη» που σημειώθηκε στις αισθητικές επεμβάσεις την περίοδο της πανδημίας COVID-19, διαπίστωσαν ότι η αγωνία για τις ατέλειες και η εστίαση σε αυτές ήταν αποτέλεσμα του περισσότερου χρόνου που περνούσαν οι άνθρωποι μπροστά στην οθόνη, να παρατηρούν τα παραμορφωμένα από την εσωτερική κάμερα πρόσωπά τους σε κλήσεις και φωτογραφίες, ένα φαινόμενο που ονόμασαν «δυσμορφία του Zoom» κατά την παλαιότερη «δυσμορφία του Snapchat».

Άλλη έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Αυστραλίας, που επικεντρώθηκε στις εφαρμογές γνωριμιών, έδειξε ότι μία στις πέντε χρήστριες είχε υποβληθεί σε κάποια αισθητική επέμβαση. Η πίεση για τη δημιουργία μιας εικόνας ικανής να κεντρίσει το ενδιαφέρον -και να φέρει το πολυπόθητο swipe δεξιά- τις ώθησε να πουν «ναι» σε μικροπαρεμβάσεις όπως dermal fillers (πληρωτικά προσώπου) και ενέσεις botox. Αναφορικά με τη χρήση εφαρμογών όπως TikTok και Instagram στην εφηβεία, φαίνεται να αυξάνει τη συχνότητα αισθητικών παρεμβάσεων, με 1 στους 6 γονείς να τις εγκρίνει, εφόσον είναι ελάχιστα επεμβατικές και στοχεύουν στη μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση του παιδιού.

Οι αλγόριθμοι της γυναικείας ομορφιάς

Ίσως ποτέ άλλοτε οι προσδοκίες για την εμφάνιση των γυναικών δεν ήταν τόσο υψηλές ή και ανέφικτες. Εάν τα social media έχουν γίνει ένας αδιάκοπος διαγωνισμός ομορφιάς, όπου η επιβεβαίωση αποτιμάται σε likes, κοινοποιήσεις και σχόλια, οι εφαρμογές γνωριμιών είναι η πιο ωμή εκδοχή του. Η έρευνα του Πανεπιστημίου της Νότιας Αυστραλίας έδειξε ότι οι μισές από τις χρήστριες dating apps, που υποβλήθηκαν σε τουλάχιστον μία αισθητική επέμβαση, παραδέχτηκαν ότι επεξεργάζονται ψηφιακά τις φωτογραφίες τους πριν τις ανεβάσουν.

Ο τρόπος που λειτουργούν τα dating apps ενισχύει την ιδέα ότι η εξωτερική εμφάνιση είναι το πρώτο και πλέον καθοριστικό κριτήριο. Το swipe δεξιά ή αριστερά -«μου αρέσεις» / «δε μου αρέσεις»- γίνεται σχεδόν αυτόματα, διαμορφώνοντας μια κουλτούρα όπου οι γυναίκες νιώθουν ότι πρέπει να ταιριάξουν στην τέλεια, επεξεργασμένη εκδοχή του εαυτού τους. Botox, fillers, και jawline contouring (για τη σμίλευση της γνάθου) θα δώσουν λύση ώστε η πραγματική εικόνα να «κουμπώσει» πάνω στον ψηφιακή εικόνα.

Η ερευνητική ομάδα παρατήρησε ότι όσο περισσότερο οι γυναίκες αλληλεπιδρούν με ψηφιακά επεξεργασμένες εικόνες, τόσο αυξάνεται η δυσφορία τους για τη φυσική τους εμφάνιση και αρχίζουν να φλερτάρουν με τις
διατροφικές διαταραχές, το άγχος και την αυτοϋποτίμηση.  

Τα δεδομένα αυτά, σε συνδυασμό με εκτιμήσεις για την επικράτηση των dating apps -η ιστοσελίδα γνωριμιών eHarmony προβλέπει ότι, μέχρι το 2040, πάνω από το 70% των σχέσεων θα ξεκινούν διαδικτυακά- επιτάσσουν στρατηγικές κινήσεις για πιο ασφαλή πλοήγηση στον κόσμο των ψηφιακών γνωριμιών. Οι συγγραφείς της μελέτης, Δρ John Mingoia, καθηγητής ψυχολογίας, και Lauren Conboy, ερευνήτρια, υποστηρίζουν ότι οι εφαρμογές γνωριμιών μπορούν να δημιουργήσουν πιο υγιή περιβάλλοντα, μακριά από τα μη ρεαλιστικά πρότυπα ομορφιάς.

Ανάμεσα στις προτεινόμενες κινήσεις για να μειωθεί η ψυχολογική πίεση, είναι η ενσωμάτωση πιο αυθεντικών στοιχείων στα dating apps, όπως αλγόριθμοι που βασίζονται στην προσωπικότητα αντί στην εμφάνιση, και η ενσωμάτωση εργαλείων υποστήριξης και ενδυνάμωσης, που να βοηθούν τους χρήστες να αποδεχτούν τον εαυτό τους χωρίς να αισθάνονται την ανάγκη να αλλάξουν εξωτερικά.

Από νωρίς στα βάσανα

Το «τέλος» στα φίλτρα ομορφιάς του TikTok δεν εμποδίζει τους νέους και νέες να τα αναζητήσουν στον πραγματικό κόσμο, έχοντας τη συναίνεση των γονιών τους. Μελέτη από το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Παίδων C.S. Mott του Πανεπιστημίου
 του Μίσιγκαν, ένας στους έξι γονείς θα δώσει την έγκρισή του ώστε το έφηβο παιδί του να προβεί σε ελάχιστα επεμβατικές αισθητικές θεραπείες, όπως αποτρίχωση με λέιζερ, χημικά πίλινγκ, δερματικά fillers και λεύκανση δοντιών.

Οι λόγοι; Σχεδόν ένας στους τρεις θεωρεί πως τέτοιες παρεμβάσεις είναι ακίνδυνες και μπορούν να βελτιώσουν τα επίπεδα αυτοεκτίμησης. Για άλλους γονείς, είναι ένας τρόπος να προφυλαχθούν τα παιδιά από τα πειράγματα και τον
εκφοβισμό, όπως σε περιπτώσεις έντονης ακμής ή προβληματικής οδοντοστοιχίας. Ωστόσο, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας προειδοποιούν ότι έτσι μπορεί να ανοίξει ο ασκός του Αιόλου για νέους ανθρώπους που μαθαίνουν ότι η αξία τους συνδέεται με την εμφάνισή τους.

Η επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι αδιαμφισβήτητη. Όπως και στην περίπτωση των γυναικών στο online dating, επιβεβαιώνεται ερευνητικά ότι η έκθεση σε υπερβολικά επεξεργασμένες και φιλτραρισμένες εικόνες οξύνει τη δυσαρέσκεια με την εικόνα του σώματος στους εφήβους. Οι αλγόριθμοι του Instagram και του TikTok φαίνεται πως τροφοδοτούν το πρόβλημα, προωθώντας το οπτικά ελκυστικό περιεχόμενο και τα «άψογα» πρόσωπα που, κατ’ επέκταση, συγκεντρώνουν τη μεγαλύτερη αλληλεπίδραση.

«Θα πρέπει να κατανοήσουμε πώς πιστεύουν οι έφηβοι ότι μια παρέμβαση θα βελτιώσει την εμφάνισή τους και με τι τρόπους ελπίζουν να επηρεάσει άλλες πτυχές της ζωής τους. Ορισμένοι έφηβοι μπορεί να θεωρούν αυτές τις διαδικασίες ως μια γρήγορη λύση που θα τους βοηθήσει να γίνουν πιο δημοφιλείς ή να αποκτήσουν φίλους, για παράδειγμα. Μια εξωτερική αλλαγή στην εξωτερική εμφάνιση, ωστόσο, δεν εγγυάται τα επιθυμητά αποτελέσματα ή ότι θα αλλάξει τη ζωή σας» δήλωσε η συνδιευθύντρια του Mott και παιδίατρος Susan Woolford.

Η λύση, καταλήγουν, δεν είναι η απαγόρευση των social media αλλά, πιθανώς, ο επανασχεδιασμός τους ώστε να προάγουν την αυθεντικότητα, όπως με ετικέτες περιεχομένου στις φιλτραρισμένες εικόνες ή την αναμόρφωση των αλγορίθμων για την ανάδειξη της φυσικής, αφτιασίδωτης ομορφιάς.

Κοινωνική δικτύωση με λιγότερη πίεση και απαιτήσεις

Συνολικά, οι έρευνες για την επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης προτείνουν τη μετάβαση από έναν ψηφιακό χώρο μη ρεαλιστικών προτύπων και ανασφάλειας σε πλατφόρμες που ενισχύουν την αυτοπεποίθηση:

Περισσότερη διαφάνεια: Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης θα μπορούσαν να εφαρμόσουν σαφείς ενδείξεις όταν μια εικόνα έχει υποστεί ψηφιακή επεξεργασία. Για παράδειγμα, το Instagram θα μπορούσε να εισαγάγει μια ετικέτα «φιλτραρισμένη εικόνα», ώστε οι χρήστες να αναγνωρίζουν τα μη ρεαλιστικά πρότυπα ομορφιάς.

Εκπαίδευση αντί για εξιδανίκευση: Τα σχολεία και οι γονείς πρέπει να δίνουν έμφαση στην εκπαίδευση των νέων σχετικά με την πραγματικότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και την ψηφιακή παραμόρφωση της εικόνας. Ο ψηφιακός γραμματισμός πρέπει να αποτελεί βασικό κομμάτι της σύγχρονης εκπαίδευσης.

Πλαίσιο για τις αισθητικές παρεμβάσεις σε εφήβους: Παρότι ορισμένες μη χειρουργικές αισθητικές παρεμβάσεις μπορεί να είναι ασφαλείς, οι ειδικοί προτείνουν την επιβολή αυστηρότερων ηλικιακών ορίων και την απαίτηση συμβουλευτικής από επαγγελματίες ψυχικής υγείας πριν από οποιαδήποτε διενέργεια σε ανηλίκους.

Αλλαγές στους αλγόριθμους των social media: Οι πλατφόρμες θα πρέπει να δίνουν προτεραιότητα σε αληθινό, συμπεριληπτικό και ανεπεξέργαστο περιεχόμενο αντί για την υπερβολικά επιμελημένη τελειότητα. Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει την αντίληψη του τι θεωρείται «όμορφο».

Ενίσχυση της αντιλαμβανόμενης αξίας πέρα από την εμφάνιση: Μέσα από την προσωπική ανάπτυξη, την απόκτηση δεξιοτήτων ή την ψυχική ενδυνάμωση, η κοινωνία πρέπει να υπενθυμίζει ότι η ομορφιά είναι ένα μόνο κομμάτι της ταυτότητας ενός ανθρώπου.