Το σπίτι της Αγίας Φιλοθέης

Κάτω από την Ακρόπολη. Σε μια πολύβουη γειτονιά της Πλάκας, γεμάτη μαγαζιά με τουριστικά είδη πίσω από έναν ψηλό μαντρότοιχο -στην οδό Αδριανού, αριθμός 96 - βρίσκεται ένα από τα παλαιότερα σωζόμενα κτίρια της πόλεως των Αθηνών. Πρόκειται για το αρχοντικό της οικογένειας των Μπενιζέλων-Παλαιολόγων, ένα κτίριο με συνεχή ζωή από τον 16ο αιώνα που είναι  απολύτως συνδεδεμένο με στιγμές του βίου  της Αγίας Φιλοθέης της Αθηναίας. 
«Το σπίτι της Αγίας Φιλοθέης», λοιπόν, όπως είναι γνωστό το κτίριο στους ανθρώπους της περιοχής. Άλλωστε, μέσα σε αυτό το κτίριο φαίνεται πως βρισκόταν καλά κρυμμένο το σκήνωμα της Αγίας μέχρι να παραδοθεί στις αρχές του 20ου αιώνα στους ιερείς της Αρχιεπισκοπής. Σήμερα, το σκήνωμα της Αγίας βρίσκεται στη Μητρόπολη των Αθηνών και φυλάσσεται σε ασημένια λάρνακα. 



Το κτιριακό συγκρότημα στο διάβα των αιώνων υπέστη ουκ ολίγες αλλαγές, τόσο στη μορφή, όσο και στη χρήση του. Για παράδειγμα, για κάποια περίοδο φιλοξένησε ακόμη και ταβέρνα. Στα τέλη της δεκαετίας του '90 με πρωτοβουλία του πατρός Θωμά Συνοδινού -τότε πρωτοσύγκελου της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών και στενού συνεργάτη του μακαριστού αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου- το κτίριο παραχωρήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών, η οποία και ανέλαβε να προχωρήσει με την αποφασιστική συνδρομή μιας ομάδας ειδικών από το ΕΜΠ στην αποκατάστασή του. Επικεφαλής της ομάδας ανέλαβε ο αρχιτέκτων καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ Γιάννης Κίζης.  Στην ομάδα του έργου συμμετείχαν η πολιτικός μηχανικός Ελευθερία Τσακανίκα (λέκτορας στο ΕΜΠ) και οι αρχιτέκτονες Κλήμης Ασλανίδης και Χριστίνα Πινάτση.

Το φθινόπωρο του 2006, όταν η μελέτη αναστήλωσης εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) και οι μηχανικοί ανέλαβαν το έργο, το αρχοντικό ήταν  ερειπωμένο και βαθιά πληγωμένο από τον χρόνο και τις πολλαπλές αλλοιώσεις. Σκοπός τους ήταν -και αυτό τελικά έγινε- το κτιριακό συγκρότημα να αποκτήσει τη μορφή που είχε τον 17ο αιώνα.



Σήμερα, το βασικό έργο της αναστήλωσης και της αποκατάστασης του κτιρίου έχει ολοκληρωθεί και απομένει η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, έτσι ώστε ολόκληρο το κτιριακό συγκρότημα να καταστεί επισκέψιμο για το κοινό. Μάλιστα, οι μελλοντικοί επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να δουν και να διαπιστώσουν τη σχέση αυτού του κτιρίου με την ιστορική διαδρομή της ίδιας της πόλης. Στα έγκατά του -σε βάθος περίπου 4,5 μέτρων- βρίσκονται για παράδειγμα τα υπολείμματα του ρωμαϊκού τείχους. Στο ισόγειο μπορεί κανείς να βρει ίχνη από παλαιότερα κτίσματα του 16ου αιώνα -εποχή κατά την οποία έζησε εκεί η Αγία Φιλοθέη-, ενώ στον επάνω όροφο που προστέθηκε πολύ αργότερα συναντάμε την αρχιτεκτονική ενός τυπικού αθηναϊκού αρχοντικού της οθωμανικής περιόδου με τους οντάδες κλπ.  



Το κτίριο μετά την αποκατάστασή του διατηρεί τα στοιχεία που χαρακτήριζαν τα αρχοντικά της εποχής, την κομψή μαρμάρινη τοξωτή στοά στο ισόγειο, το ανοικτό ευρύχωρο ξύλινο χαγιάτι σε σχήμα Τ στον όροφο, τον κλειστό εξώστη (σαχνισί) στη νότια πλευρά του που βλέπει στην Ακρόπολη, τους οντάδες με τα τζάκια, τα περιμετρικά μεντέρια και τους περίτεχνους φεγγίτες. 
Ολο το κτίριο θα λειτουργεί κυρίως ως μουσείο του εαυτού του, καθώς η αναστήλωσή του αναπλάθει την εικόνα της ζωής της εύπορης αστικής τάξης στην Αθήνα στα προεπαναστατικά χρόνια.

Η Αγία Φιλοθέη

Η Αγία ήταν μια αρχοντοπούλα της εποχής, κόρη Μπενιζέλων. Το κοσμικό της όνομα ήταν Ρεγούλα ή Ρηγούλα. Το 1536 σε μικρή ηλικία -λέγεται πως ήταν 14 χρονών- οι γονείς της την υποχρέωσαν σε γάμο με τον κατά πολύ μεγαλύτερο της σε ηλικία Ανδρέα Χειλά. Τρία χρόνια μετά ο Χειλάς -γόνος και εκείνος αρχοντικής οικογένειας της Αθήνας- πεθαίνει και εκείνη παρά τις πιέσεις αρνείται να ξαναπαντρευτεί. Δέκα χρόνια αργότερα γίνεται μοναχή λαμβάνοντας το όνομα Φιλοθέη. Τότε -το 1550 σύμφωνα με τις διαθέσιμες πηγές- μετατρέπει τον γειτονικό οικογενειακό ναό του Αγίου Ανδρέα σε γυναικείο μοναστήρι με 200 μοναχές. Εκεί διδάσκονταν γράμματα, αλλά και κέντημα, ράψιμο, υφαντουργία κλπ. Μέσα στη μονή λειτουργούσε νοσοκομείο, γηροκομείο αλλά και πτωχοκομείο. 



Το έργο της μοναχής Φιλοθέης προκάλεσε την αντίδραση των Οθωμανών.  Οι ταλαιπωρίες και τα δεινά της από τις αλλεπάλληλες διώξεις της δεν έχουν τελειωμό. Τη νύχτα της 2ας Οκτωβρίου 1588 δέχθηκε μέσα στο ασκητήριο της στην περιοχή της σημερινής Καλογρέζας επίθεση από Τούρκους και υπέστη βαρύτατο τραυματισμό. Πέθανε λίγους μήνες αργότερα -19 Φεβρουαρίου 1589- και αγιοποιήθηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη έναν χρόνο αργότερα.  
 

Το αρχοντικό που έγινε και ταβέρνα!

Στο βιβλίο των Θανάση Γιοχάλα και Τόνιας Καφετζάκη με τίτλο «Αθήνα, Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία» (μια έκδοση του Βιβλιοπωλείου της Εστίας) και πιο συγκεκριμένα στη σελ. 95 διαβάζουμε μεταξύ άλλων: ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΜΠΕΝΙΖΕΛΟΥ-ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ (Αδριανού 96): «Διώροφη οικία, μάλλον του 18ου αιώνα, ένα από τα παλαιοτέρα κτίσματα της Αθήνας. Ήταν η κατοικία της αρχοντικής οικογένειας των Μπενιζέλων-Παλαιολόγων, από την οποία καταγόταν η Αγία Φιλοθέη (1522-1589). Αποτελεί τυπικό αθηναϊκό αρχοντικό της οθωμανικής περιόδου με χαρακτηριστικά στοιχεία το χαγιάτι, την εσωτερική αυλή με τη βρύση και τα βοηθητικά κτίρια (πχ. ελαιοτριβείο). Μέσα στον χώρο υπάρχουν ίχνη από δύο παλαιότερα κτίσματα, που ανάγονται στο 16ο αιώνα και ίσως εκεί ζούσε η Αγία Φιλοθέη.
»Μετά την επανάσταση του 1821 το αρχοντικό χρησιμοποιήθηκε και ως ταβέρνα. Το κτίσμα είχε υποστεί προσθήκες τον 19ο, αλλά και τον 20ο αιώνα που αλλοίωσαν την μορφή του, και οι οποίες σήμερα έχουν αφαιρεθεί. Αποτελεί ιδιοκτησία της Αρχιεπισκοπής Αθηνών και αποκαθίσταται προκειμένου να γίνει μουσείο».