Αλέξης Σταμάτης: «Θέλω να βλέπω τον εχθρό στα μάτια»

Τα τέλη Οκτωβρίου θα προστεθεί στις προθήκες το εικοστό τρίτο βιβλίο που φέρει την υπογραφή του, τα Μελίσσια: Μια πρώην grande dame της λογοτεχνίας βρίσκεται κατάκοιτη στο κρεβάτι του αρχοντικού της, όταν ένας πίνακας ξυπνάει παλιές πληγές στην ίδια και τους μυστηριώδεις επισκέπτες της. Τα περισσότερα από τα βιβλία του έχουν τιμηθεί από ελληνικούς και ξένους λογοτεχνικούς φορείς, έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορήσει στο εξωτερικό και όλα έχουν αγαπηθεί από το κοινό (το Μπαρ Φλωμπέρ έχει κάνει 40 εκδόσεις και συνεχίζει). Το ίδιο δραστήριος είναι και στο θέατρο: Στις 17 Νοεμβρίου (κάθε Δευτέρα και Τρίτη στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης) θα ανέβει το έργο του Innerview, ένα μέρος του οποίου πρωτοπαίχτηκε στο Southbank Centre του Λονδίνου στο πλαίσιο του αφιερώματος «Greece is the word». «Έχω πολλά ακόμα σχέδια» λέει, αναφερόμενος στους ήρωες που σε κάθε σελίδα τούς δίνει πνοή και δράση. Η δική του «σελίδα» γέμισε με νόημα και φως τη μέρα που δεν θα ξεχάσει ποτέ: στις 10 Απριλίου του 1996. «Μετά από ένα μεθυσμένο απογευματινό ύπνο, ξύπνησα, κοίταξα τον εαυτό μου στον καθρέφτη και είπα πως δεν θα ξαναπιώ ποτέ πια» έχει πει ο ίδιος, μιλώντας στους Νηφάλιους.

Κείμενα, παρουσιάσεις, βραβεύσεις… Δείχνει ενδιαφέρουσα η ζωή ενός συγγραφέα. Είναι και εύκολη;
Καθόλου. Τα τελευταία χρόνια το βιβλίο έχει απαξιωθεί, οι πωλήσεις αντιτύπων που γίνονταν κάποτε δεν σημειώνονται πλέον ούτε κατά διάνοια. Εσχάτως, κατέκλυσε την αγορά το αισθηματολογικό βιβλίο, που έχει σαρώσει τα πάντα. Μπαίνεις σ’ ένα βιβλιοπωλείο και προβάλλονται καταρχάς αυτά. Ο μέσος πολίτης έχει σχεδόν ταυτίσει το βιβλίο με αυτού του είδους τα αναγνώσματα.

Κακώς υπάρχουν;
Καλώς υπάρχουν. Δεν έχω απολύτως κανένα πρόβλημα. Αλλά από εκεί και πέρα, ένας συγγραφέας που δεν ασχολείται με το αισθηματολογικό είδος δεν μπορεί να ζήσει από τα βιβλία του. Παλαιότερα, η διέξοδος βρισκόταν σε συνεργασίες με έντυπα. Με την κρίση σταμάτησε κι αυτό. Τότε είπα: «Κάθε εμπόδιο για καλό». Ενεργοποιήθηκα στο θέατρο και παραδίδω μαθήματα δημιουργικής γραφής.

Πού κυμαίνεται το ετήσιο εισόδημα ενός συγγραφέα;
Είναι πολύ μικρό. Αν, για παράδειγμα, κάνει την «επιτυχία της χρονιάς» πουλώντας 10.000 βιβλία, θα αμειφθεί με λιγότερα από 15.000 ευρώ. Αλλά θα κάνει κάθε χρόνο επιτυχία; Μακάρι, αλλά δεν είναι εύκολο. Μάλλον σπάνιο είναι. Και πώς αλλιώς; Αφού οι μισοί Έλληνες, σύμφωνα με μια έρευνα του EΚΕΒΙ, δεν διαβάζουν στη διάρκεια της ζωής τους ούτε ένα βιβλίο! Θεωρώ ότι στη χώρα μας, εκτός από τις κυρίες που ασχολούνται με τα αισθηματολογικά, αποκλειστικά από τα βιβλία τους ζουν μόνο ο Ευγένιος Τριβιζάς, ο οποίος είναι διεθνώς αναγνωρισμένος στο παιδικό βιβλίο, και ο Πέτρος Μάρκαρης, που έχει εκδοτική επιτυχία στο εξωτερικό.

Παλαιότερα δούλευες ως αρχιτέκτων. Είναι διαφορετική η ζωή σου από τότε;
Διαφορετική και καλύτερη. Ήταν πολύ ενδιαφέρουσες οι σπουδές μου, τόσο στο ΕΜΠ όσο και για το μεταπτυχιακό μου στο Λονδίνο. Ένας γαλαξίας γνώσεων. Επιστρέφοντας, μου κόπηκαν τα πόδια. Ανακάλυψα ότι αυτά που είχα σπουδάσει δεν θα μου ζητούσαν ποτέ να εφαρμοστούν εδώ, γιατί η αυστηρότητα των νόμων δεν επιτρέπει καινοτομίες. Σχεδίασα μία, κατά τη γνώμη μου, άθλιας αισθητικής πολυκατοικία, που δεν θέλω ούτε να τη βλέπω! Δεν λέω πού είναι και φυσικά δεν υπάρχει ταμπέλα με το όνομά μου…

Είχες βγάλει χρήματα;
Αρκετά ώστε να με συντηρήσουν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά εγώ, στην κυριολεξία, τα ήπια. Εντέλει, το 1996 παράτησα αυτή τη δουλειά και άλλαξα συνολικά ρότα.

Παραδέχτηκες ότι ήταν δύσκολο να αποδεχτείς το πρόβλημά σου.
«Όταν έφτασα να πίνω δύο μπουκάλια βότκα τη μέρα, το περιβάλλον μου νόμιζε πως απλά ήμουν ένα γερό ποτήρι. Κι εμένα φυσικά ούτε που μου περνούσε από το μυαλό ότι ήμουν αλκοολικός. “Είμαι μια χαρά” έλεγα “το αντέχω και το γουστάρω κιόλας”. Εθελοτυφλούσα» έχεις πει στους Νηφάλιους.

Η αποδοχή είναι το πρώτο βήμα για τη λύση του προβλήματος. Το δεύτερο, η βοήθεια από ειδικούς.

Τι σε οδήγησε σε αυτό; Ήταν ίσως ο φόβος του θανάτου;
Όχι, κι ας είχαν δείξει οι εξετάσεις ότι είχα περιθώριο ζωής δύο χρόνια. Εγώ, ακόμα και τότε, περιμένοντας στο χώρο αναμονής του ιατρείου, έπινα κρυφά από το μπουκαλάκι.

Συνεπώς;
Δεν μου άρεσε ο εαυτός μου. Αισθανόμουν ότι είχα πολλά πράγματα να κάνω και με εμπόδιζε το αλκοόλ. Απ’ την άλλη, είχα κάπου να «γυρίσω», σε εποχές που δεν ήμουν αλκοολικός. Το μεγαλύτερο πρόβλημα το έχουν εκείνοι που ξεκινούν τις όποιες ουσίες στην εφηβεία τους και δεν έχουν να ακουμπήσουν σε ισχυρές μνήμες μιας άλλης ζωής. Εγώ μέχρι τα 26 μου χρόνια ήμουν μεν γερός πότης, αλλά είχα την εικόνα του νηφάλιου. Θα μπορούσα να εξακολουθώ να την έχω, αν δεν ξέφευγα από ένα σημείο και μετά και δεν άρχιζα να πίνω απ’ το πρωί.



Τελικά, την αλήθεια αποκάλυψε στους δικούς σου ένα κοντινό σου πρόσωπο. Θύμωσες μαζί του;
Αντιθέτως: Καταχάρηκα. Λυτρώθηκα! Έχω πρόβλημα με το ψέμα και την απόκρυψη και όλη η ζωή του αλκοολικού βασίζεται σε αυτά: «Εγώ δεν πίνω, μόνο ένα ποτηράκι». Και την ίδια ώρα έχεις παντού καβάντζες. Είναι σαν να έχεις μια παράνομη σχέση, αλλά με την ουσία αντί με μια γυναίκα. Το απεχθάνομαι αυτό. Μ’ αρέσει η αλήθεια, το φως.
«Είχα γίνει μάστορας στο ψέμα. Είχα βρει άπειρες ευρεσιτεχνίες για να μπορώ να πίνω χωρίς να γίνομαι αντιληπτός. Μπουκάλια στο παλτό, στην τσάντα, γεμάτα ποτήρια που έμοιαζαν με νερό αλλά ήταν βότκα…» είπες στην ίδια εκδήλωση που έκαναν οι Νηφάλιοι.
Όσα συνέβαιναν ήταν κόντρα στο χαρακτήρα μου. Με αυτό το «outing» ανακουφίστηκα. Είπα «Ουφ! Πάμε να το λύσουμε τώρα». Κάτι που δεν συμβαίνει με πολλούς που είναι αλκοολικοί εν κρυπτώ.

Για να γιατρευτείς, επέλεξες τον οικειοθελή εγκλεισμό στο Τμήμα Ψυχιατρικής του νοσοκομείου Σωτηρία. Γιατί δεν απευθύνθηκες στους Ανώνυμους Αλκοολικούς, για παράδειγμα;
Δεν υποτιμώ τη δουλειά τους, απλώς δεν πήγαινε σε μένα αυτό το πρόγραμμα, γιατί η πειθαρχία του βασίζεται σε μια προαποφασισμένη πίστη σε κάτι. Εγώ δεν έχω προαποφασισμένη πίστη, αλλά μια δική μου, που την εμπιστεύομαι απόλυτα. Και τελικά, αυτή με έσωσε.

Πώς ένιωθες παρακολουθώντας το πρόγραμμα με πάσχοντες από σχιζοφρένεια;
Ένα είδος ασφάλειας. Ήμουν «μέσα» και ταυτόχρονα «έξω» από το πρόγραμμα, αφού οι άλλοι βεβαίως έπαιρναν τα φάρμακά τους κι εγώ βιταμίνη Β. Έμαθα να πειθαρχώ κι όταν πέρασε ο ένας μήνας που χρειαζόταν για την αποθεραπεία μου και ο διευθυντής επανήλθε λέγοντας «Εγώ στη θέση σας θα παρέμενα για δύο ακόμα εβδομάδες», το δέχτηκα. Πλέον ήξερα το νόημα της πειθαρχίας. Ένας που δεν τη διαθέτει σκέφτεται: «Τελειώσαμε, πάμε παρακάτω». Αν του πεις «όχι ακόμα, έχει κι άλλο» και το δεχτεί, ε, τότε έχει κάνει ένα μεγάλο βήμα.

Το να ομολογήσεις δημοσίως ότι υπήρξες αλκοολικός ήταν δύσκολο; Δεν σε απασχόλησε το ότι είσαι αναγνωρίσιμο πρόσωπο και επιπροσθέτως ο γιος της ηθοποιού Μπέτυς Αρβανίτη.
Δεν με απασχόλησε. Ίσως γιατί δεν μας συνδέουν ως πρόσωπα. Δεν έχουμε «πολυδιαφημίσει» τη σχέση μας. Πέρα απ’ όλα αυτά, όμως, εγώ από τότε που τελείωσα με το αλκοόλ, αισθανόμουν πολύ άνετα για να το συζητήσω. Μου έδωσε χαρά το να μοιράζομαι τη γνώση που απέκτησα μέσα από αυτή την περιπέτεια.

Μετά από όλα αυτά μπήκες δυνατά στο χώρο του βιβλίου. Νιώθεις περισσότερο συγγραφέας ή ποιητής;
Τα τελευταία μου ποιήματα τα έγραψα το 2003. Στη συνέχεια ασχολήθηκα αποκλειστικά με τη συγγραφή, όπου έχω περάσει απ’ όλα τα είδη, εκτός από το δοκίμιο. Κάποια στιγμή θέλω να το δοκιμάσω και αυτό.

Θα ήθελες να ασχοληθείς με την πολιτική; Γιατί τα τελευταία χρόνια… κάτι τρέχει με την πολιτική και τους συγγραφείς;
Μάλλον… κάτι τρέχει.

Η πολιτική αγάπησε τους συγγραφείς ή το αντίθετο;
Υπάρχει ένα «αλισβερίσι» εδώ. Η μεν πολιτική χρειάστηκε τους συγγραφείς ως άλλοθι, με την έννοια του «πνευματικού ανθρώπου». Χαρακτηρισμός για μένα αίολος και επιεικώς γελοίος, γιατί μπορεί να είσαι συγγραφέας, αλλά όχι πνευματικός άνθρωπος. Απ’ την άλλη, με το ξεκίνημα της κρίσης έγινε λίγο της μόδας να μιλούν όλοι για την πολιτική. Οι δημοσιογράφοι μάς ρωτούσαν και καλώς έκαναν, αλλά το να το κάνεις αυτό καριέρα είναι δική σου επιλογή.

Σου έγινε πρόταση από τη ΔΗΜΑΡ στις ευρωεκλογές και την αρνήθηκες.
Δεν έχει να κάνει με τη ΔΗΜΑΡ αυτό, που σαφώς την τιμώ. Ποτέ μη λες «ποτέ», αλλά δεν μου αρέσει να πλατσουρίζω στα πράγματα. Και ανάμεσα στα δύο προτιμώ τη συγγραφή, που εμπεριέχει την πολιτική.

Έχεις ψηφίσει ομότεχνό σου;
Ναι, τον Βασίλη Βασιλικό, που τον εκτιμώ αφάνταστα. Δεν ψήφισα τον «κολλητό» μου Θανάση Χειμωνά, όπως και τον πολύ φίλο μου Πέτρο Τατσόπουλο, γιατί δεν ψηφίζω τα κόμματά τους. Αλλιώς, θα είχαν και το δικό μου σταυρό, γιατί δείχνουν ότι όλο αυτό με την πολιτική τούς αφορά.

Απολογιστικά, υπάρχουν πράγματα στη ζωή σου που δεν θα ξαναέκανες;
Βεβαίως. Αν και η ιδιοσυγκρασία μου είναι να πηγαίνω τα πράγματα στα άκρα και μετά ορισμένα να λήγουν διά βίου. Όταν έκοψα το ποτό, το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να επισκεφθώ ένα μπαρ και να παραγγείλω αναψυκτικό. Το δεύτερο, να αγοράσω για το σπίτι ένα μπουκάλι ουίσκι για τους φίλους μου. Θέλω να βλέπω τον εχθρό στα μάτια. Με τον ίδιο τρόπο έκοψα το τσιγάρο.

Λάθη που θα ξαναέκανες;
Πολλά. Αλλά εκεί είμαι υπέρ της λύσης Μπέκετ: να αποτύχεις. Αλλά να αποτύχεις καλύτερα…

Διαβάστε περισσότερα στο PEOPLE που κυκλοφορεί μαζί με το ΘΕΜΑ