Γιώργος Τσάτσος: Η καλλιτεχνική φύση του βασιλιά των τσιμέντων

Στην οικία των Τσάτσων στο Κολωνάκι, ανέκαθεν, η πειθαρχία και το πρωτόκολλο τηρούνταν απαρέγκλιτα και με τη μέγιστη δυνατή αυστηρότητα. «Βρέξει χιονίσει, στη μία το μεσημέρι μαζευόμασταν για το γεύμα και στις εννιά το βράδυ για το δείπνο», αναπολεί σήμερα ο Γιώργος Τσάτσος. Το επώνυμό του είναι ταυτισμένο με την τσιμεντοβιομηχανία Ηρακλής, όμως έχει ακόμη μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα όσο και αναπάντεχη ιδιότητα: είναι ζωγράφος, και μάλιστα ετοιμάζεται για τα εγκαίνια μιας μεγάλης έκθεσης με τα έργα του στη Νέα Υόρκη.
«Ο πατέρας μου ήταν ένας επιχειρηματίας που ήθελε να λειτουργούν όλα στην εντέλεια και που ποτέ δεν μας έδωσε την αίσθηση ότι καθένας μπορούσε να κάνει ό,τι θέλει επειδή απλώς η οικογένεια έχει χρήματα», εκμυστηρεύεται στο «thema people» ο Γιώργος Τσάτσος.

Δημιουργός της επιχειρηματικής δυναστείας ήταν ο Ανδρέας Χατζηκυριάκος, ο παππούς του, ο οποίος μαζί με την οικογένεια Κανελλόπουλου συνίδρυσε τη βιομηχανία τσιμέντων Τιτάν. Αργότερα ο Χατζηκυριάκος πούλησε τις μετοχές του στον Τιτάνα και έφτιαξε ένα εργοστάσιο τσιμέντων στην Κωνσταντινούπολη, το οποίο, μάλιστα, υπάρχει έως σήμερα. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, ο Ανδρέας Χατζηκυριάκος εγκαινίασε τα Τσιμέντα Ηρακλής, μια τσιμεντοβιομηχανία η οποία θα γιγαντωνόταν μέσα σε λίγα χρόνια.


«Οταν έχεις όρεξη να κάνεις πράγματα, θα τα κάνεις οπουδήποτε κι αν βρίσκεσαι. Το επιχειρείν είναι ένα μικρόβιο που δεν φεύγει εύκολα. Εγώ που γαλουχήθηκα μέσα στους τζίρους και τις κερδοφόρες συμφωνίες το λέω με απόλυτη σιγουριά»

Η επόμενη έκθεση ζωγραφικής του Γιώργου Τσάτσου θα πραγματοποιηθεί στην γκαλερί Agora
της Νέας Υόρκης από τις 10 μέχρι τις 30 Οκτωβρίου, ενώ ο ίδιος περιμένει τα επίσημα εγκαίνια, που θα γίνουν στις 16/10

«Ο πατέρας μου, ο Αλέξανδρος Τσάτσος, σπούδασε πολιτικός μηχανικός στη Ζυρίχη και όταν ολοκλήρωσε τις σπουδές του δούλεψε κάνοντας σημαντικά έργα σε ολόκληρη την Ελλάδα, όπως το φράγμα στη λίμνη Κερκίνη», εξηγεί και προσθέτει: «Κάποια στιγμή, του έγινε πρόταση να μπει στη βιομηχανία του πεθερού του και έτσι βρέθηκε πρόεδρος της βιομηχανίας Ηρακλής, θέση την οποία διατήρησε επί πολλές δεκαετίες».  Ο Αλέξανδρος Τσάτσος αναδείχτηκε σε προσωπικότητα με μεγάλη επιρροή στον επιχειρηματικό χώρο. Απολάμβανε ιδιαίτερο σεβασμό στον κύκλο του, κάτι που πιστοποιείται από το γεγονός ότι επί μία τετραετία (1952-56) είχε διατελέσει πρόεδρος του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων.
«Ηταν ένας άνθρωπος αφοσιωμένος στο όραμα και στη δουλειά του», αναφέρει ο γιος του σήμερα. «Για εκείνον δεν υπήρχαν αργίες, ούτε και διακοπές. Η ζωή μας περιστρεφόταν πάντα γύρω από τις δουλειές και τα τσιμέντα. Μικρό παιδί, με θυμάμαι να πηγαίνω στο εργοστάσιο, να περιφέρομαι ανάμεσα στους εργαζόμενους και ενίοτε να μεταφέρω ένα σακί με χρήματα για τις πληρωμές των υπαλλήλων μας».

Για τον Γιώργο Τσάτσο, ο οποίος φοίτησε στο Μαράσλειο και τη Βαρβάκειο Σχολή κατά τα μαθητικά του χρόνια, η επαγγελματική ενασχόληση έμοιαζε μονόδρομος: «Είχα γαλουχηθεί με τη λογική ότι εγώ θα είμαι ο διάδοχος - ούτε που τολμούσα να σκεφτώ κάτι άλλο. Στο σπίτι υπήρχε απλότητα και σπαρτιάτικη αγωγή. Παρόλο που μπαινόβγαιναν οι μεγαλύτεροι επιχειρηματίες της εποχής, όπως ο Μποδοσάκης, όλοι στην οικογένεια είχαμε χαμηλό προφίλ. Ισως γι’ αυτό να επελέγησαν για εμένα τα σχολεία στα οποία πήγα και όχι το Αμερικανικό Κολλέγιο των πλουσιόπαιδων».

Στη Ζυρίχη ο Γιώργος Τσάτσος σπούδασε μηχανικός, ακριβώς όπως είχε κάνει και ο πατέρας του. Οταν ολοκλήρωσε τις σπουδές του δεν επέστρεψε στη στρωμένη οικογενειακή επιχείρηση, αλλά αναζήτησε την απόκτηση επαγγελματικών εμπειριών σε μεγάλες εταιρείες του εξωτερικού, όπως η γαλλική Pechiney. Οπως διηγείται ο Γιώργος Τσάτσος, «παρότι ήμουν γιος βιομηχάνου, πέρασα από όλες τις θέσεις, κάνοντας ακόμη και τον εργάτη. Ηταν μια δύσκολη περίοδος, κατά την οποία δούλευα νυχθημερόν. Οι γονείς μου και το σπίτι μου στην Ελλάδα με έβλεπαν ελάχιστα, ώσπου σε ηλικία 27 ετών αποφάσισα να επιστρέψω και να αναλάβω τη θέση του γενικού διευθυντή στην οικογενειακή ΑΓΕΤ Ηρακλής».
Τα «τσιμεντένια» χρόνια


Με τον Ρόναλντ Ρίγκαν 

Το πρώτο γραφείο του Γιώργου Τσάτσου ήταν μεγέθους μερικών μόνο τετραγωνικών και βρισκόταν δίπλα σε αυτό του πατέρα του. «Είναι δύσκολο να συνεργάζεσαι με τον πατέρα σου, ειδικά όταν διαθέτει τέτοιο εκτόπισμα», παραδέχεται και συνεχίζει: «Ομως ο Αλέξανδρος Τσάτσος ήταν ένας έξυπνος άνθρωπος που μου άφησε χώρο. Πήρα μια βιομηχανία που έκανε τζίρο ένα εκατομμύριο τόνους τσιμέντο τον χρόνο και την έφτασα στα επτά. Και δεν ήταν μόνο αυτό. Ηταν και η αποδοχή από τον στενό κύκλο των συνεργατών: το να σε παραδεχτούν για το μυαλό, τις πρωτοβουλίες σου και την οντότητά σου και όχι γιατί είσαι “ο γιος του αφεντικού” είναι πολύ μεγάλο πράγμα».
Την εποχή της συνεργασίας των Αλέξανδρου και Γιώργου Τσάτσου η βιομηχανία Ηρακλής έγινε μία από τις μεγαλύτερες εξαγωγικές εταιρείες. Με τα τσιμέντα της χτίζονται κτίρια στη Λιβύη, στη Νιγηρία, στη Σαουδική Αραβία, στην Αίγυπτο. Οι ασύλληπτοι για την εποχή τζίροι ώθησαν τον νεαρό Γιώργο Τσάτσο να τολμήσει κι άλλα επιχειρηματικά ανοίγματα. Δημιούργησε ένα εργοστάσιο ελαφρόπετρας, μια μονάδα παραγωγής χάρτινων συσκευασιών για την τοποθέτηση φρούτων, είχε επίσης την έμπνευση να αγοράσει παλιά πλοία και να τα μετατρέψει σε τάνκερ μεταφοράς τσιμέντου, ενώ παράλληλα ίδρυσε μια εταιρεία καθαρισμού κτιρίων κ.λπ. «Υπήρχε όραμα και κέφι, μέχρι που ήρθε το ΠΑΣΟΚ και άρχισαν οι κρατικοποιήσεις. Επί υπουργίας Γεράσιμου Αρσένη μάς κυνήγησαν ανελέητα. Αναγκαστήκαμε να εγκαταλείψουμε το εργοστάσιό μας σαν κλέφτες. Ηταν δύσκολα χρόνια, πέτρινα. Θυμάμαι την ημέρα που πήγα στο εργοστάσιο και μάζεψα τα πράγματά μου για να φύγω. Ενιωθα μια έντονη θλίψη αλλά και μια απελευθέρωση. Το να ζεις από 27 χρονών με ατελείωτες υποχρεώσεις, με το άγχος της επόμενης ημέρας και των αριθμών, σου στερεί κομμάτια ανεμελιάς και ελευθερίας».
Ο Γιώργος Τσάτσος δέχτηκε επανειλημμένως απειλές από τη «17 Νοέμβρη», γι’ αυτό αποφάσισε να μετακομίσει οικογενειακώς μαζί με τη σύζυγο και τα τέσσερα παιδιά του στην Αγγλία, όπου και εξακολουθεί να διαμένει μόνιμα. Παρά τις εκκρεμότητες με την Ελληνική Δικαιοσύνη, από την έδρα του στο βόρειο Λονδίνο επαναδημιουργήθηκε: «Eίχα αποφασίσει ότι ήθελα να μείνω στο εξωτερικό και επομένως έπρεπε να δημιουργήσω και πάλι επιχειρήσεις». Εγινε μέτοχος σε βιομηχανία τσιμέντων στην Eσθονία και στην Πολωνία, σύμβουλος επιχειρήσεων στη Ρωσία και μέχρι σήμερα κατέχει ποσοστό σε εργοστάσιο τούβλων στη Βαρσοβία. Οπως λέει ο ίδιος, «όταν έχεις όρεξη να κάνεις πράγματα, θα τα κάνεις οπουδήποτε κι αν βρίσκεσαι. Το επιχειρείν είναι ένα μικρόβιο που δεν φεύγει εύκολα. Εγώ που γαλουχήθηκα μέσα στους τζίρους και τις κερδοφόρες συμφωνίες, το λέω με απόλυτη σιγουριά».
Το καλλιτεχνικό DNA

Ο Γιώργος Τσάτσος είχε την τύχη να γεννηθεί μέσα σε μια οικογένεια η οποία δεν ήταν μόνο επιχειρηματικά πανίσχυρη, αλλά διέθετε και ορισμένες εξαιρετικά σημαντικές προσωπικότητες: «Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Τσάτσος, ήταν θείος μου», λέει. «Γι’ αυτό και μαζί με τον πατέρα μου επισκεπτόμασταν συχνά το Προεδρικό Μέγαρο. Θυμάμαι τον θείο μου να λέει “ο κόσμος συχνά θαυμάζει τις ομιλίες μου, τις βρίσκει ενδιαφέρουσες. Ομως μόνο ο πισινός μου γνωρίζει με τι κόπο βγαίνουν αυτοί οι λόγοι”, ανέφερε πολλές φορές χαριτολογώντας. Θείος μου ήταν επίσης και ο γνωστός ζωγράφος Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο οποίος μία φορά τον χρόνο καλούσε τους συναδέλφους του και τους μαγείρευε παέλια. Εδινε παραγγελία για ασύλληπτες ποσότητες φαγητού, καθώς επέμενε να μη φύγει κανείς από το σπίτι του χωρίς να έχει σκάσει από το πολύ φαγητό. Ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας ήταν πολύ αυστηρός σε σχέση με τη ζωγραφική. Στα δικά μου όμως έργα διέκρινε την προοπτική».


Τα μέλη της οικογένειας Τσάτσου με φόντο το εργοστάσιο

Τα πρώτα του σχέδια ο Γιώργος Τσάτσος τα έκανε την ώρα των συμβουλίων, στις λευκές σελίδες του μπλοκ των σημειώσεων. Οταν οι συνεργάτες του είδαν τα σκίτσα έμειναν έκπληκτοι, οπότε εκείνος αποφάσισε να πιάσει στα χέρια του ακρυλικά και να δοκιμάσει τη ζωγραφική σε κανονική παλέτα. «Η ζωγραφική είναι ψυχοθεραπεία», εξομολογείται σήμερα, για να συμπληρώσει: «Σε χαλαρώνει και σε αποσυμπιέζει. Ζωγραφίζω και το μυαλό μου ταξιδεύει».
Οταν έκανε τις πρώτες του εκθέσεις σε Λονδίνο, Αθήνα και Νέα Υόρκη, συγκέντρωσε από ΜΜΕ αλλά και φίλους διθυραμβικές κριτικές. Η αφηρημένη ζωγραφική του προδίδει ίσως ότι είναι μηχανικός, αποπνέει όμως μια υψηλή αισθητική και ένα πρωτότυπο παιχνίδι με τα χρώματα, γι’ αυτό και κάποιοι δεν διστάζουν να υποστηρίξουν ότι είναι καλύτερος ζωγράφος παρά επιχειρηματίας. Ο ίδιος απαντά: «Νομίζω ότι είμαι λίγο και από τα δύο: ένας ανήσυχος επιχειρηματίας με έντονες καλλιτεχνικές τάσεις». Η επόμενη έκθεση ζωγραφικής του Γιώργου Τσάτσου θα πραγματοποιηθεί στην γκαλερί Agora της Νέας Υόρκης από τις 10 μέχρι τις 30 Οκτωβρίου, ενώ ο ίδιος περιμένει τα επίσημα εγκαίνια, που θα γίνουν στις 16/10 με μεγάλη ανυπομονησία. «Θα είναι για εμάς κάτι σαν εκδρομή», λέει. «Δεκαπέντε από τα μέλη της οικογενείας μας θα συναθροιστούν εκεί, ενώ θα έρθουν επίσης φίλοι από διάφορα μέρη του κόσμου, κάτι που είναι πολύ συγκινητικό και τιμητικό για εμένα. Ωστόσο, η διάθεσή μας, πέρα και πάνω απ’ όλα, είναι να περάσουμε καλά». Αυτό θεωρείται σχεδόν εξασφαλισμένο, αφού ακόμη και τα εγγόνια του Γιώργου Τσάτσου θα είναι εκεί. «Ο εγγονός μου είναι δεκατριών ετών και παίζει στην ομάδα τζούνιορ της Μπαρτσελόνα», μας λέει συνωμοτικά, για να συμπληρώσει: «Λέγεται Γιώργος και είναι ταλαντούχος όσο και ο άλλος του παππούς, ο Γιάτσεκ. Η κόρη μου, βλέπετε, είναι παντρεμένη με τον γιο του προπονητή που είχε αφήσει εποχή στην Ελλάδα και αλλού, του Γιάτσεκ Γκμοχ».