Δημήτρης Παπαδημητρίου: «Το lifestyle έκρυβε την εθνική μας μελαγχολία»

Ο διάχυτος ρομαντισμός του έργου και η μελαγχολική διάθεση που το διαπερνά αποκαλύπτεται και από τα τέσσερα τραγούδια που βασίζονται σε ποιήματα των Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Ανδρέα Εμπειρίκου, Σαρλ Μποντλέρ και Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Το έργο θα ερμηνεύσει η ΚΟΑ -Κρατική Ορχήστρα Αθηνών- σε διεύθυνση Γιώργου Πέτρου, με την οποία θα συμπράξουν η λυρική σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη και ο βαρύτονος Χάρης Ανδριανός. Ο ρομαντισμός διαπερνά και τον επόμενο δίσκο που ετοιμάζει ο γνωστός συνθέτης και δημιουργός, όπως μας αποκάλυψε μιλώντας στο «thema people», σε ποίηση Διονύση Καψάλη με τον τίτλο «Μπαλάντες της οδού Ατθίδων» και σε ερμηνεία Γιώργου Φλωράκη. 

- Μιλώντας για το «Χρονικό ενός πρώιμου φθινοπώρου» που πρόκειται να παρουσιαστεί στη Στέγη κάνετε λόγο για ένα συμφωνικό ποίημα. Από πού αφορμάται και πώς το εμπνευστήκατε; 
Η αλήθεια είναι πως δεν είναι η πρώτη φορά που εμφανίζεται το συμφωνικό ποίημα ως είδος και έχει μακριά καταγωγή. Ουσιαστικά πρόκειται για μια ιδιόμορφη αφήγηση που έχει εμφανιστεί στο παρελθόν, αλλά που τώρα αποκτά διαφορετική μορφή. Εμπνευσή μου ήταν οι «Εικόνες από μια έκθεση» του Μουσόρσκι, όπου τα διάφορα μουσικά κομμάτια περιγράφουν έναν ξεχωριστό πίνακα σε μια έκθεση ζωγραφικής. Σήμερα μπορεί ένα αντίστοιχο συμφωνικό ποίημα να εδράζεται σε προσωπικές αναμνήσεις. Αντιπροσωπευτικοί είναι στο σημείο αυτό οι δρόμοι που χάραξαν μεγάλοι συνθέτες της κλασικής μουσικής καταφεύγοντας σε αυτό το είδος, όταν θέλησαν να ξεφύγουν από τις αγκυλώσεις χρησιμοποιώντας νέα μουσικά ρεύματα. Ηταν τότε που έκαναν μουσική για διευρυμένα είδη, όπως ο κινηματογράφος. Νομίζω ότι με αυτό τον τρόπο επικοινώνησαν με το κοινωνικό σώμα και επέκτειναν τους ορίζοντες στη μουσική. Αυτό θα ήθελα να κάνω κι εγώ γράφοντας ένα συμφωνικό ποίημα: να μεταφράσω το κλασικό ιδίωμα και αυτή τη μουσική γλώσσα έτσι ώστε να την καταλαβαίνουν όλοι οι ακροατές με τον ίδιο τρόπο. 

- «Σκοπός της ζωής μας δεν είναι η χαμέρπεια», λέει ο στίχος του Εμπειρίκου που θα ακουστεί στην παράσταση. Είναι ένα μήνυμα που θέλετε να περάσετε κόντρα στο κλίμα των ημερών;
Η προσωπική και δημιουργική υπέρβαση ενυπάρχει σε κάθε δημιουργική φάση της ζωής και αντιστέκεται στη χαμέρπεια. Πρόκειται για μια περιπετειώδη διαδικασία προφανώς πιο εσωτερική, που εκ των πραγμάτων υπερκαλύπτει μια μελαγχολία που ενυπάρχει ούτως ή άλλως στην πραγματική ζωή με παραπάνω πόνο και οδύνη. Δεν υπάρχει ωστόσο μια διαδρομή που υποχρεούται να ακολουθήσει κανείς, αλλά πολλές προσωπικές διαδρομές, τις οποίες επιλέγει ανάλογα με τα αξιακά του δεδομένα. Καλείται επομένως να αντισταθεί σ’ αυτό που συμβαίνει με την εσωτερικότητα και αναζητώντας τις δικές του γραμμές διαφυγής προς τη δημιουργία. Είναι χαρακτηριστικοί οι στίχοι του Ρίλκε που ακούγονται στην παράσταση: «Ω εσύ, από πριν χαμένη, αγαπημένη, που ποτέ δεν ήρθες / δεν ξέρω ποιοι ήχοι σου είναι αγαπητοί. Δε ζητώ πια, όταν το Ερχόμενο κυματίζει / να σε γνωρίσω». 

- Ο καλλιτέχνης ως δημιουργός δεν είναι εκ των πραγμάτων ένας άνθρωπος που μελαγχολεί;
Δεν θέλω να βλέπω τον καλλιτέχνη ως διαφορετικό, ως αυτόν που διαφοροποιείται από τους υπόλοιπους δημιουργούς. Η εσωτερικότητα και η επιλογή τού να μη συμβιβάζεται κανείς με αυτό που του επιβάλλεται αφορά τα δημιουργήματα όλων των ανθρώπων. Η υπόγεια μελαγχολία υπήρχε πάντα, απλώς είχαμε παρασυρθεί από το lifestyle που αναδείκνυε μια φαινομενική ευωχία κρύβοντας τα βαθιά σκοτάδια που υπήρχαν από κάτω. Η σημερινή κρίση το μόνο που έκανε είναι να αποκαλύψει κάτι που υπήρχε ούτως ή άλλως.  



-Ωστόσο εσείς δεν συμβιβαστήκατε με το υπάρχον, επιλέγοντας πάντα έναν δημιουργικό δρόμο. Η μελοποιημένη ποίηση την οποία ακολουθήσατε λειτούργησε ως μορφή αντίστασης για εσάς;
Ποτέ δεν πίστευα ότι το έργο πρέπει να είναι μακριά από τον κόσμο, αλλά στόχος μου ήταν να αφορά τον μέσο ακροατή. Αλλωστε η κλασική μουσική αφορά τον πολύ κόσμο και είναι ακατανόητη μόνο γι’ αυτούς που ποτέ τους δεν ήξεραν μουσική. Από την άλλη, οι προσπάθειες που έκαναν κάποιοι να δημιουργηθεί μια εθνική σχολή, ένας απομακρυσμένος χώρος λόγιας μουσικής, στην πραγματικότητα οδήγησαν σε έναν ιδιότυπο επαρχιωτισμό, εισάγοντας φολκλόρ στοιχεία και απομονώνοντας τα δημιουργικά κομμάτια. Ουσιαστικά πρόκειται για το ανάποδο του κοσμοπολιτισμού - αν και η μουσική σε μεγάλο βαθμό βασίζεται στις εθνικές παραδόσεις και στα μουσικά ιδιώματα κάθε χώρας τα οποία ο καλλιτέχνης καλείται να αφουγκραστεί και να ερμηνεύσει με τον δικό του τρόπο. Τα μουσικά ακούσματα είναι πάντα πολλά και διαφορετικά και προσωπικά με ευχαριστούσε πάντα που τις συναυλίες μου παρακολουθούσαν ετερόκλητοι άνθρωποι. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τον Σταύρο Ξαρχάκο να εντυπωσιάζεται από τον κόσμο που είχε έρθει να δει το έργο μου «Σατυρικόν» - που δεν ήταν το κοινό που συχνάζει σε τέτοιες συναυλίες. Η αλήθεια είναι ότι δεν θα ήθελα ποτέ να είναι μονοδιάστατο το κοινό που παρακολουθεί τις συναυλίες μου, όπως δεν είναι άλλωστε και η ίδια η μουσική. Θυμάμαι τη μεγάλη συγκίνηση όταν πρωτάκουσα πραγματικό τρίχορδο μπουζούκι στον Πειραιά όπου μέναμε ερχόμενοι από την Αλεξάνδρεια, αφού μέχρι τότε άκουγα σχεδόν αποκλειστικά κλασική μουσική. Ηταν την εποχή της χούντας σε μια κοπάνα από το σχολείο και ήταν πραγματικά μια στιγμή μαγική για μένα.  

- Τα τελευταία χρόνια πάντως μοιάζετε να έχετε πάρει αποστάσεις από τη μουσική βιομηχανία και να ακολουθείτε πιο προσωπικά μονοπάτια;
Είναι μια προσωπική επιλογή που εξηγείται και από την πορεία της μουσικής βιομηχανίας. Η μουσική για τα σίριαλ ήταν κάποτε μοναδικός τρόπος για να μην ακολουθεί κανείς τις κλειστές διόδους της μουσικής βιομηχανίας. Γράφοντας επιτυχίες όπως η «Αναστασία» δεν είχα το άγχος να υπακούω στις παραγγελίες - αν και πιστεύω ότι κανένας καλλιτέχνης δεν λειτουργεί υπό καθεστώς παραγγελίας, αναγκαστικά ανήκει σε έναν κόσμο που δεν επιδέχεται οντολογικές εκπτώσεις. Ηταν μεγάλη δύναμη και με βοήθησε να συνεργαστώ με ερμηνευτές που επεδίωκαν να δοκιμάσουν το διαφορετικό - όπως έγινε τότε με τα «Τραγούδια για τους μήνες» και την Ελευθερία Αρβανιτάκη. Ηταν πολλοί τότε που τη θεώρησαν τρελή που δοκίμαζε ένα τέτοιο παράδοξο εγχείρημα.  

- Πάντως η μουσική σας δεν έμοιαζε ποτέ απομονωμένη από αυτό που συμβαίνει - και φαντάζομαι ότι το «Χρονικό ενός πρώιμου φθινοπώρου» αφορά και το σήμερα;
Φυσικά δεν μπορεί να μην εμπνέεται πολλαπλά από τα συγκείμενα και από το αδιέξοδο στο οποίο έχουμε περιέλθει. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για σημερινή περίσταση, αφού το αδιέξοδο δημιουργήθηκε από το ξεπούλημα των βαθύτερων και ουσιαστικών πλευρών του πολιτισμού μας τα τελευταία 20 χρόνια. Πρόκειται για τεράστιες απώλειες και για πράγματα που δεν αγοράζονται με το χρήμα, ούτε ανακτώνται. Η αίσθηση ότι δεν υπάρχει ελπίδα να ανακτηθεί ο δημιουργικός δρόμος είναι από τα συναισθήματα που δεν θες να δοκιμάσεις. Σκοπός της ζωής μας δεν είναι η χαμέρπεια αλλά η δημιουργία.