27 Αυγούστου 1923: Το επεισόδιο της Κακαβιάς

Το θέμα με το οποίο θα ασχοληθούμε σήμερα είναι ιδιαίτερα δύσκολο και σύνθετο. Αναφέρεται σε ένα τραγικό γεγονός που έγινε κοντά στην Κακαβιά στις 27 Αυγούστου 1923 και τα όσα ακολούθησαν.

Πιθανότατα, οι περισσότεροι από τους αναγνώστες του protothema.gr, το αγνοούν όπως και οι περισσότεροι Έλληνες. Στα σχολικά βιβλία, μάλλον δεν γίνεται καμία μνεία γι' αυτό. Και όμως, όσα έγιναν μεταξύ 27ης Αυγούστου και τέλους Σεπτεμβρίου 1923, παραλίγο να τινάξουν στον αέρα την, μάλλον εύθραυστη, ειρήνη που επικρατούσε στην Ευρώπη μετά το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟ ΤΟΥ 1923

Η χώρα μας βρισκόταν τον Αύγουστο του 1923 σε τραγική θέση. Η μικρασιατική καταστροφή του 1922, η επανάσταση που ακολούθησε, η δίκη και η εκτέλεση των έξι στου Γουδή (όπως είναι το ορθότερο), ο ερχομός από τη Μικρά Ασία των πρώτων προσφύγων και η υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης (24 Ιουλίου 1923, και όχι 1922 όπως εσφαλμένα αναφέρει και στην 4η έκδοσή του ένα από τα κορυφαία ελληνικά λεξικά…), ήταν όσα είχαν γίνει τον τελευταίο χρόνο. Η επαναστατική κυβέρνηση (ανέλαβε στις 14/11/1922) δεν είχε αναγνωριστεί διεθνώς  και η εκτέλεση των έξι περιθωριοποίησε την ήδη βαριά λαβωμένη χώρα μας. Να αναφέρουμε ότι ουσιαστικός ηγέτης ήταν ο Νικόλαος Πλαστήρας, χωρίς όμως να κατέχει κάποιο αξίωμα, πρωθυπουργός ο Στυλιανός Γονατάς, υπουργός Εξωτερικών ο Απόστολος Αλεξανδρής, υπουργός Εσωτερικών ο Γεώργιος Παπανδρέου και υπουργός Στρατιωτικών ο Περικλής Πιερράκος Μαυρομιχάλης (με μια μικρή διακοπή, από 24/6/1923 ως 28/8/1923).

Η ΠΡΕΣΒΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ - Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΧΑΡΑΞΗΣ ΤΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ

Ενώ λοιπόν η Ελλάδα επιχειρούσε να σταθεί στα πόδια της, υπήρχε και μία ακόμα εκκρεμότητα· η οριστική χάραξη των ελληνοαλβανικών συνόρων. Από την απελευθέρωση του μεγαλύτερου μέρους της Ηπείρου (1913) ως το 1923, μεσολάβησαν πάρα πολλά γεγονότα τα οποία θα αναλύσουμε σε επόμενο άρθρο μας σχετικά με το βορειοηπειρωτικό ζήτημα.

Η Πρεσβευτική Συνδιάσκεψη υπήρχε ήδη από τον 19ο αιώνα και αποτελούσε ένα φόρουμ για τη συζήτηση και την επίλυση των όποιων διαφορών προέκυπταν στην Ευρώπη (π.χ. το Κρητικό ζήτημα το 1896 και ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897). Σ' αυτήν, αποφασίστηκε το 1921, να οριστεί μια επιτροπή για τη χάραξη των συνόρων της Αλβανίας (η οποία αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητο κράτος) επί τόπου (in loco), σύμφωνα με τη χάραξη επί χάρτου που είχε γίνει το 1913. Η Ιταλία, που ποτέ δεν έκρυψε τα προηγούμενα χρόνια το ενδιαφέρον της για την Αλβανία, ανέλαβε τη χάραξη των ελληνοαλβανικών συνόρων, κάτι που προκάλεσε την έντονη δυσφορία της Αθήνας, ενώ οι Αγγλογάλλοι τη χάραξη των σερβοαλβανικών συνόρων.

Οι εργασίες της επιτροπής ξεκίνησαν ουσιαστικά τον Σεπτέμβριο του 1922 και διακόπηκαν τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους. Συνεχίστηκαν δε, από την 1η Μαΐου 1923. Από τον Αύγουστο του 1923, έδρα της επιτροπής, ορίστηκαν τα Ιωάννινα.

Μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας ήταν ο ηπειρωτικής καταγωγής αντισυνταγματάρχης Δήμος Νότης Μπότσαρης (πρόεδρος), ο ταγματάρχης Κοσμάς, οι λοχαγοί Λαμπρόπουλος, Παπαηλιού και Τσίγγανος και ο νομάρχης Κοζάνης Μόδης.

Επικεφαλής της ιταλικής αντιπροσωπείας και πρόεδρος της επιτροπής ήταν ο Ιταλός στρατηγός Ενρίκο Τελίνι.

Ο Ενρίκο Τελίνι


Οι Ιταλοί από την αρχή έδειξαν έντονη και απροκάλυπτη φιλοαλβανική στάση. Τα χωριά Κατούνα, Περδικάρι και Γιάνναρι αποδόθηκαν στην Αλβανία και οι Έλληνες κάτοικοί τους ξεσηκώθηκαν. Παράλληλα, οι προθέσεις του Τελίνι να δημιουργηθεί μια ουδέτερη ζώνη στα ελληνοαλβανικά σύνορα, πράγμα που θα απαιτούσε παραχώρηση ελληνικών εδαφών στην Αλβανία σε αναλογία 5:1 με την αντίστοιχη παραχώρηση αλβανικών εδαφών προς την Ελλάδα είχαν δημιουργήσει προστριβές με τον Μπότσαρη και τους άλλους Έλληνες.

Στα τέλη Αυγούστου υπήρχε εμπλοκή καθώς η επιτροπή είχε επιδικάσει και άλλα ελληνόφωνα χωριά στην Αλβανία. Ο αντισυνταγματάρχης Μπότσαρης αντιδρούσε έντονα και προσπαθούσε μάταια να στρέψει το ενδιαφέρον της ελληνικής κυβέρνησης στα τεκταινόμενα στην Ήπειρο.
Το ίδιο είχαν κάνει, χωρίς αποτέλεσμα, τόσο ο νομάρχης Μόδης, όσο και ο δημοσιογράφος Α. Τσαμόπουλος, απεσταλμένος του φιλοκυβερνητικού "Ελεύθερου Βήματος" στην περιοχή σε μια σειρά ανταποκρίσεών του (22, 23, 24 και 26 Μαΐου 1923). Κλείνοντας αυτό το κεφάλαιο, να αναφέρουμε κάτι βασικότατο. Πρωθυπουργός της Ιταλίας ήταν, από τον Οκτώβριο του 1922, ο Μπενίτο Μουσολίνι.

27 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1923: ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΤΕΛΙΝΙ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΣ ΤΟΥ ΚΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΚΑΒΙΑ - ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Την 27η Αυγούστου 1923, οι αντιπροσωπείες ετοιμάστηκαν να ξεκινήσουν για αναγνωρίσεις στην κοιλάδα του ποταμού Δρίνου. Την προηγούμενη ημέρα, ο Ενρίκο Τελίνι γιόρτασε τα 56α γενέθλιά του.

 Πρώτη, ξεκίνησε η αλβανική αντιπροσωπεία, με επικεφαλής τον ταγματάρχη Κολόνε. Το αυτοκίνητο στο οποίο επέβαινε (ένα από τα δύο (!) που κυκλοφορούσαν σε όλη την Αλβανία) ήταν σε άθλια κατάσταση. Δεδομένου και του κάκιστου οδικού δικτύου της περιοχής (όχι ότι σήμερα είναι τέλειο) θα απαιτούνταν 2,5 - 3 ώρες για να φτάσει στην Κακαβιά (απόσταση 65 χλμ. περίπου).

Λίγο αργότερα, ξεκίνησε η ελληνική αντιπροσωπεία, με ένα παλαιό Ford, στο οποίο επέβαιναν οι Μπότσαρης - Τσίγγανος και ο στρατιώτης οδηγός. Τελευταία ξεκίνησε η ιταλική αντιπροσωπεία, με μία εντυπωσιακή Lancia…

Στο 15ο χλμ. της διαδρομής περίπου, το ελληνικό αυτοκίνητο παρουσίασε μηχανική βλάβη. Το ιταλικό όχημα που έφτασε σε λίγο, σταμάτησε, ωστόσο, ο Έλληνας οδηγός είπε ότι μπορούσε να την επισκευάσει μόνος του και δεν δέχτηκε τη βοήθεια που πρόσφεραν οι Ιταλοί. Η βλάβη καθυστέρησε για 20 περίπου λεπτά το ελληνικό όχημα. Οι Ιταλοί εν τω μεταξύ, συνέχισαν τη διαδρομή τους και αφού έκαναν μια στάση στο 49ο χλμ. (στη θέση Χάνι Δελβινακίου) για να θαυμάσουν τη μαγευτική θέα (σύμφωνα με τον διοικητή του ελληνικού τάγματος προκαλύψεως που βρισκόταν στην περιοχή) κατευθύνθηκαν προς την Κακαβιά.

Στις 9.55 περίπου, η ελληνική αντιπροσωπεία έφθασε στο 54ο χλμ. του δρόμου Ιωαννίνων - Κακαβιάς - Αργυροκάστρου, στη θέση Ζέπι (ή Ζάπιστα). Η πλούσια βλάστηση της περιοχής, μόλις επέτρεπε να φανεί ο δρόμος. Ξαφνικά, ο οδηγός φρέναρε απότομα και όλοι αντίκρισαν ένα φρικτό θέαμα.

Τα μέλη της ιταλικής αντιπροσωπείας είχαν δολοφονηθεί: ο στρατηγός Τελίνι, ο επίατρος Κόρτι, ο οδηγός Φαρνέτι και ο Βορειοηπειρώτης (από το Λεσκοβίκι) διερμηνέας Αθανάσιος Γκαζίρης. Αγνοούνταν η τύχη του υπασπιστή Μπονατσίνι, ο οποίος βρέθηκε αργότερα νεκρός μέσα στο αυτοκίνητο. Ο Μπότσαρης τηλεγράφησε τα τραγικά νέα στην κυβέρνηση, στη γενική διοίκηση Ιωαννίνων και στο Ε' Σώμα Στρατού.

Φωτογραφία από τον τόπο της δολοφονίας


Από τον υπουργό Εσωτερικών Γ. Παπανδρέου, διατάχθηκε άμεση μετάβαση του διοικητή της Χωροφυλακής συνταγματάρχη Φλωριά και άλλων αξιωματικών στην Ήπειρο. Παράλληλα, έφτασαν στο Ζέπι από τα Γιάννενα, ο γενικός διευθυντής Χωροφυλακής Ηπείρου Πλατής, μαζί με άλλους αξιωματούχους για προκαταρκτική έρευνα.

Από την έρευνα προέκυψαν τα εξής:
i. το έγκλημα ήταν προμελετημένο
ii. στόχος ήταν η ιταλική αντιπροσωπεία
iii. κίνητρο των δολοφόνων δεν ήταν η ληστεία, καθώς πάνω στα θύματα βρέθηκαν χρήματα και αντικείμενα αξίας
iv. οι δράστες ήταν 8 - 10
v. ίχνη που βρέθηκαν, οδηγούσαν σε ένα δρόμο που τελείωνε στην πεδιάδα του Μακρύκαμπου, στο αλβανικό έδαφος
vi. οι δολοφόνοι έκοψαν κορμούς δύο δέντρων και τους τοποθέτησαν στο οδόστρωμα για να αναγκάσουν το ιταλικό αυτοκίνητο να σταματήσει

Ο συνταγματάρχης Πλατής ανακάλυψε ίχνη από τσαρούχια και αρβύλες, υπολείμματα τσιγάρων τύπου Virginia, ένα μικρό κομμάτι από γραμματόσημο και 30 - 40 κάλυκες από φυσίγγια Μάνλιχερ. Η αλβανική αντιπροσωπεία ισχυρίστηκε ότι ο Ιταλός γεωμέτρης Τζιότι, που ήταν μέλος της, παρατήρησε σε κάποιο σημείο της διαδρομής, κοντά στο χωριό Δολιανά, Έλληνες στρατιώτες να κόβουν κορμούς δέντρων, όμοιους μ' αυτούς που βρέθηκαν στο Ζέπι και κατηγόρησε ευθέως τη χώρα μας (συνεπικουρούμενη κι από τους Ιταλούς) για τη δολοφονία.
 Λόγω καταγωγής, γνωρίζουμε πολύ καλά την περιοχή. Πρόκειται περί φαιδρού και έωλου επιχειρήματος. Για να μπορέσουν οι στρατιώτες, το 1923, να μεταφέρουν τους κορμούς στον τόπο της δολοφονίας, θα απαιτούνταν (ακόμα κι αν διέθεταν σούπερ αυτοκίνητα) πολλές ώρες. Οι δρόμοι ήταν άθλιοι, η διαδικασία φορτώματος ξεφορτώματος θα ήταν δύσκολη και, κυρίως, θα αναφερόταν η παρουσία και άλλου αυτοκινήτου στην περιοχή. Ήταν φανερό ότι οι δράστες ήρθαν από το αλβανικό έδαφος και μετά τις δολοφονίες, επέστρεψαν σ' αυτό.



ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑΝ ΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΤΗΣ ΚΑΚΑΒΙΑΣ - ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Η Ελλάδα βρέθηκε μετά τη δολοφονία των Ιταλών σε δεινή θέση, κυρίως γιατί το έγκλημα έγινε στο έδαφός της. Οι ιταλικές αξιώσεις ήταν απαράδεκτες και ταπεινωτικές για τη χώρα μας που δεν δέχθηκε να τις ικανοποιήσει. Στην Ιταλία, ξέσπασαν ταραχές, σε βάρος ελληνικών προξενικών αρχών, αλλά και ελληνικών επιχειρήσεων. Ο Μουσολίνι, θέλοντας να δείξει πυγμή, έδωσε εντολή για κατάληψη της Κέρκυρας. Έτσι στις 31/8/1923, 20 - 25 ιταλικά πλοία έφτασαν στο νησί των Φαιάκων. Επικεφαλής τους ήταν ο ναύαρχος Σολάρι.

Σύντομα, οι πρώτοι Ιταλοί αποβιβάστηκαν στο νησί. Ο επικεφαλής τους, πλοίαρχος Φοτσίνι, ζήτησε από το νομάρχη της Κέρκυρας, Πέτρο Ευριπαίο, την άμεση παράδοσή της. Οι διαβουλεύσεις που έγιναν δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα. Γύρω στις 17.00, το ελληνικό τορπιλοβόλο "Υ.3", επιχείρησε να αποπλεύσει, ωστόσο οι Ιταλοί το σταμάτησαν και αιχμαλώτισαν το πλήρωμά του! Την ίδια ώρα, έγινε και το μοιραίο λάθος τους. Βομβάρδισαν το Παλαιό Φρούριο της Κέρκυρας, όπου διέμεναν Μικρασιάτες πρόσφυγες και το Νέο Φρούριο, όπου υπήρχαν εγκαταστάσεις και μαθητές της Σχολής της Αστυνομίας Πόλεων. Τελικός απολογισμός: 15 - 16 νεκροί, περισσότεροι από 30 τραυματίες (άλλες αναφορές μιλούν για 200 τραυματίες), κυρίως γυναικόπαιδα.

Οι Ιταλοί κατέλαβαν χωρίς αντίσταση το νησί. Να εξάρουμε τη στάση του νομάρχη Ευριπαίου, του Μητροπολίτη του νησιού (και μετέπειτα Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα), του δήμαρχου Μανιαρίζη και του φρούραρχου Παναγόπουλου.

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας


Τις επόμενες μέρες, οι Ιταλοί κατέλαβαν τους Παξούς, τους Αντίπαξους και τα Διαπόντια νησιά. Όμως, ο βομβαρδισμός των φρουρίων της Κέρκυρας και ο θάνατος αμάχων συγκλόνισαν την παγκόσμια κοινή γνώμη. Όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και στις Η.Π.Α., την Αυστραλία και χώρες όπως το Περού (!), οι απλοί άνθρωποι αλλά και οι κυβερνήσεις αντέδρασαν έντονα. Η χώρα μας κατέφυγε στην Κοινωνία των Εθνών (Κ.τ.Ε.), που είχε ουσιαστικά ξεκινήσει τη "λειτουργία" της το 1920 στη Γενεύη. Εκεί, οι Ιταλοί βρέθηκαν σε οικτρή θέση. Είναι χαρακτηριστικό ότι χώρες όπως η Ουρουγουάη (!) εξαπέλυσαν μύδρους εναντίον τους. Τελικά, μετά από συμβιβαστική πρόταση του Ισπανού αντιπροσώπου και τα γνωστά "μαγειρέματα" σ' αυτές τις περιπτώσεις, συμφωνήθηκε μια συμβιβαστική λύση που προέβλεπε, μεταξύ άλλων, την καταβολή από την Ελλάδα στην Ιταλία, αποζημίωσης 50.000.000 λιρετών (120.000.000 δραχμών) πράγμα που έγινε.

Επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας στις διαπραγματεύσεις, ήταν ο Νικόλαος Πολίτης, που έφερε σε δυσχερή θέση τον Ιταλό ομόλογό του, τέως πρωθυπουργό μάλιστα, Αντόνιο Σαλάντρα. Τελικά, στις 27 Σεπτεμβρίου, οι Ιταλοί αποχώρησαν από την Κέρκυρα, δίνοντας ουσιαστικά τέλος στα παρεπόμενα του επεισοδίου της Κακαβιάς.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΠΟΙΟΙ ΣΚΟΤΩΣΑΝ ΤΟΝ ΤΕΛΙΝΙ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΣ ΤΟΥ;

Είναι ένα ερώτημα που παραμένει αναπάντητο 93 χρόνια μετά… Θα παραθέσουμε όλες τις εκδοχές.

i. Ο Γρηγόριος Δαφνής υποστηρίζει ότι τους Ιταλούς δολοφόνησαν συμπατριώτες τους μετά από εντολή του Μουσολίνι. Ενισχυτικό της άποψης αυτής, το γεγονός της πολιτικής του αντιπαλότητας με τον Τελίνι.
ii. Η ελληνική κυβέρνηση υποστήριξε, χλιαρά είναι η αλήθεια, αλβανική υπαιτιότητα για τις δολοφονίες. Ωστόσο, θα ήταν ανόητο οι Αλβανοί να δολοφονήσουν κάποιον που ήταν ξεκάθαρα υπέρ τους στη χάραξη των συνόρων. Πάντως, οι Αλβανοί, την ίδια περίοδο, κατηγορήθηκαν και για δολοφονίες στην άλλη πλευρά των συνόρων τους με τη Σερβία.
iii. Οι Ιταλοί και οι Αλβανοί, έριχναν τις ευθύνες στην ελληνική πλευρά, "φωτογραφίζοντας" τον αντισυνταγματάρχη Μπότσαρη ως φυσικό αυτουργό. Ωστόσο, η παρασημοφόρηση με τον ιταλικό μεγαλόσταυρο (!), του Μπότσαρη λίγα χρόνια αργότερα, δείχνει ότι, τουλάχιστον οι Ιταλοί, δεν πίστεψαν ποτέ κάτι τέτοιο.
iv. Υπαίτιος θεωρήθηκε αργότερα από τα Τίρανα, ο ιδιοκτήτης θειούχων λουτρών Βρωμονερίου Φίλιος, ο οποίος θα καταστρεφόταν οικονομικά από παραχώρηση της περιοχής στην Αλβανία. Ωστόσο, φαίνεται αδύνατο να ήταν σε θέση να οργανώσει μια τέτοια ενέργεια.
v. Στα χωριά της περιοχής (βλ. παρακάτω χάρτη Πωγωνίου), ακούγεται πολύ, ακόμα και σήμερα, ότι δράστες της δολοφονίας ήταν οι ληστές Ρετζαίοι, που λυμαίνονταν την περιοχή. Και η αλβανική πλευρά υποστήριξε κάτι τέτοιο. Η ληστεία της τραπεζικής χρηματαποστολής στη θέση Πέτρα (στον δρόμο από Πρέβεζα προς Γιάννενα) το 1926, με την ίδια μέθοδο (τοποθέτηση κορμών δέντρων στο οδόστρωμα), με λεία 15.000.000 αλλά το τραγικότερο, 8 νεκρούς, είναι κάτι που ενισχύει την άποψη αυτή καθώς έχουμε ίδιο modus operandi. Ωστόσο, από τον Τελίνι και τη συνοδεία του δεν κλάπηκε τίποτα. Πώς και γιατί οι περιβόητοι αυτοί ληστές που αμνηστεύθηκαν το 1924 (μετά από δεκάδες δολοφονίες και ληστείες), σκότωσαν 5 παντελώς αδιάφορους γι' αυτούς ξένους; Ακόμα και στην εξομολόγησή τους στον Αθηναγόρα, λίγο πριν εκτελεστούν στην Κέρκυρα το 1930 (κι αφού συνελήφθησαν στη Βουλγαρία το 1928) αρνήθηκαν κάθε εμπλοκή τους στην υπόθεση.

Χάρτης Πωγωνίου



Η δολοφονία Τελίνι, ο οποίος σύμφωνα με γνώστες του θέματος από την περιοχή της Ηπείρου, σκόπευε να φτάσει τα σύνορα της χώρας μας στην Πρέβεζα (!), παραμένει ως σήμερα άλυτο μυστήριο. Και η ελληνική βιβλιογραφία είναι πενιχρή. Μόλις το 2009, κυκλοφόρησε ένα έξοχο βιβλίο με τίτλο "Η ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 1923" και συγγραφέα τον Ιωάννη Παπαφλωράτο, από το οποίο μπορούν, όσοι θέλουν, να αντλήσουν περισσότερα στοιχεία.