Ζουράφα: Μία νησίδα με τεράστια αξία - Από τι κινδυνεύει;

Ένα ακατέργαστο διαμάντι στο απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου. Μια νησίδα ζωτικής εθνικής σημασίας.

Ένα από τα ομορφότερα ελληνικά νησιά είναι κατά γενική ομολογία η Σαμοθράκη. Βρίσκεται στο βορειοανατολικό Αιγαίο, ΝΔ των εκβολών του Έβρου. Έχει έκταση 178 τ.χλμ. και 2.840 κατοίκους (απογραφή 2011). Πρωτεύουσά της είναι ο ομώνυμος οικισμός (ή Χώρα) και λιμάνι της ο οικισμός Καμαριώτισσα.

Το ανάγλυφο του νησιού χαρακτηρίζεται από τον επιβλητικό όγκο του όρους Σάος, με ψηλότερη κορυφή το Φεγγάρι (1.611 μ.). Πρόκειται για το ψηλότερο βουνό των νησιών του Αιγαίου (πλην Κρήτης και Εύβοιας).

Η Σαμοθράκη έχει ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Πιθανότατα κατοικήθηκε πριν το 2000 π.Χ. Μνεία της γίνεται σε τρία χωρία της "Ιλιάδας". Το νησί αναδείχθηκε σε σημαντικό πανελλήνιο και διεθνές για την εποχή θρησκευτικό κέντρο, με τη λατρεία των Μεγάλων Θεών (τα Καβείρια Μυστήρια). Το φθινόπωρο και τον χειμώνα του 49-50 μ.Χ. την επισκέφθηκε ο Απόστολος Παύλος, καθώς κατευθυνόταν προς τους Φιλίππους και τη Νεάπολη. Πιθανότατα, σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος χτίστηκε τον 6ο αιώνα η βασιλική, που ανακαλύφθηκε στο λιμάνι του νησιού. Τον Μεσαίωνα το νησί έπεσε σε παρακμή. Οι κάτοικοι, καθώς δεν ήταν ασφαλείς στις ακτές, αποσύρθηκαν στο εσωτερικό. Τότε χτίστηκε και η Χώρα σε θέση τέτοια, που να μην φαίνεται από τη θάλασσα! 

Από τη βυζαντινή αυτοκρατορία, η Σαμοθράκη πέρασε για λίγο στα χέρια των Βενετών (1204-1222), ωστόσο την ανακατέλαβε ο Ιωάννης Δούκας Βατάτζης.

Στα μέσα του 14ου αιώνα, ο αυτοκράτορας Ιωάννης Παλαιολόγος την παραχώρησε στον Γενουάτη Φραγκίσκο Γκατιλούζι (εξελ. Γατελούζο), που τον είχε βοηθήσει στον αγώνα του εναντίον των Καταλανών. Τα γενουατικά οχυρά παραμένουν στο νησί, μάλιστα ο πύργος των Γατελούζων αποτελεί σημαντικό μνημείο. Το 1459 κατέλαβαν τη Σαμοθράκη οι Τούρκοι. Από το 1466 ως το 1479 πέρασε στα χέρια των Βενετών πριν την καταλάβουν οριστικά οι Τούρκοι.
Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας, ο πληθυσμός της Σαμοθράκης μειώθηκε. Οι κάτοικοί της επαναστάτησαν το 1821, ωστόσο το τίμημα της εξέγερσης ήταν πολύ ακριβό. Οι Τούρκοι σφαγίασαν όλους τους άντρες και τα αγόρια του νησιού, ενώ τα γυναικόπαιδα πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης. Μόνο 32 οικογένειες γλίτωσαν από τη σφαγή, που, σύμφωνα με με τον Ίωνα Δραγούμη, κράτησε ένα μήνα...

Ο πίνακας του Γάλλου Ογκίστ Βινσόν "Μετά τη Σφαγή της Σαμοθράκης" (Λούβρο) είναι χαρακτηριστικός. Το 1863 ο Γάλλος πρόξενος στην Κωνσταντινούπολη Σαμπουαζό βρήκε το περίφημο άγαλμα της Νίκης της Σαμοθράκης, έργο του Ρόδιου γλύπτη Πυθόκριτου, το οποίο βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου.

Ο πίνακας "Μετά τη Σφαγή της Σαμοθράκης" 



Η Σαμοθράκη απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στόλο στις 19 Οκτωβρίου 1912, από άγημα, επικεφαλής του οποίου ήταν ο σημαιοφόρος Κωνσταντίνος Παναγιώτου. 

Οι φυσικές ομορφιές της Σαμοθράκης είναι μοναδικές. Τα πολλά δάση, οι πηγές, οι καταρράκτες, οι μικρές λίμνες κατά μήκος των ρεμάτων στις πλαγιές του βουνού και τις παραλίες ("βάθρες") και ο ορεινός όγκος του Σάους συνθέτουν ένα ανεπανάληπτο "σκηνικό".
Δυστυχώς, όμως, η ελλιπής σύνδεση του νησιού με την ηπειρωτική Ελλάδα (συνδέεται ακτοπλοϊκά μόνο με την Αλεξανδρούπολη, από την οποία απέχει 24 ναυτικά μίλια) και κυρίως με τα λιμάνια της Αττικής (Λαύριο - Ραφήνα), στερεί από πολλούς τη δυνατότητα να την επισκεφθούν. Για να μπορέσουν μεγάλα πλοία να "πιάσουν" στη Σαμοθράκη, απαιτείται η επέκταση του λιμανιού της. Κάτι απολύτως εφικτό και χωρίς ιδιαίτερα μεγάλο κόστος.
Είναι αδιανόητο σε ένα νησί μεγάλης στρατηγικής σημασίας στην εθνικά ευαίσθητη περιοχή του Βόρειου Αιγαίου να μην υπάρχει σύγχρονο, μεγάλο λιμάνι. Ειδικά από τη στιγμή που η Σαμοθράκη δεν διαθέτει ούτε αεροδρόμιο, παρά τις γνωστές υποσχέσεις των πολιτικών εδώ και πολλά χρόνια. Ελπίζουμε η ανάδειξη του προβλήματος και μέσα από το protothema.gr να αποτελέσει αφορμή για την επίλυση αυτού του προβλήματος

ΖΟΥΡΑΦΑ - ΜΙΑ ΝΗΣΙΔΑ ΜΕ ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΑΞΙΑ - ΑΠΟ ΤΙ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ;

Χαρακτηριστικό της θαλάσσιας περιοχής γύρω από τη Σαμοθράκη είναι η έλλειψη νησίδων. Μόνο μερικοί βράχοι την περιβάλλουν, μεγαλύτερος από τους οποίους σε έκταση είναι το Καβούρι (6 στρέμματα). Ωστόσο, σε απόσταση 5,8 ναυτικών μιλίων από το ακρωτήριο Άγκιστρο (ή Σκεπαστό), βρίσκεται η νησίδα Ζουράφα ή Λαδόξερα ή Σγόραφα, το βορειανατολικό νησιωτικό άκρο της χώρας μας. Χάρη στο διαδίκτυο, έγινε ευρέως γνωστή τα τελευταία χρόνια, καθώς δεν γίνεται καμία αναφορά σ' αυτήν (κάκιστα...) σε καμία εγκυκλοπαίδεια από τις νεότερες, ούτε απεικονίζεται σε χάρτες (πλην βέβαια των στρατιωτικών). Για αναφορά της στα σχολικά βιβλία, βέβαια, ας μην το συζητάμε καλύτερα...



Ας κάνουμε μια αναφορά στην ιστορία της Ζουράφας. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (1ος αιώνας) στη "Φυσική Ιστορία" αναφέρει πως ανάμεσα στη Σαμοθράκη και τη χερσόνησο της Καλλίπολης βρίσκονταν τα νησιά της Αλοννήσου, Γηθώνης, Λαμπωνίας και Αλωπεκοννήσου. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, στην ιστορία του (Ε' 47) αναφέρει ότι πριν τους άλλους κατακλυσμούς, άλλος, μεγάλος, έγινε στη Σαμοθράκη, ο οποίος εκτός των άλλων "... ουκ ολίγην και της επιπέδου γης εν τη Σαμοθράκη θάλασσαν εποίησεν και διά τούτο εν τοις μεταγενεστέροις καιροίς ενίους των αλιέων ανεσπακέναι (=ανέσυραν) τοις δικτύοις λίθινα κιονόκρανα...".
Προφανώς, τα νησιά που αναφέρει ο Πλίνιος κατοικούνταν και, μετά από κάποιον μεγάλο κατακλυσμό, καλύφθηκαν από τη θάλασσα. Όλα εκτός από τη Ζουράφα, η οποία, πιθανότατα, στην αρχαιότητα ονομαζόταν Αλόννησος.

Η γνωστής μας σήμερα Αλόννησος των Βόρειων Σποράδων ονομαζόταν στην αρχαιότητα Ίκος. Με το όνομα Αλόννησος αναφέρεται σε αρχαίους συγγραφείς νησί, το οποίο όμως δεν έχει εξακριβωθεί ποιο είναι. Κάποιοι θεωρούν ότι Αλόννησος στην αρχαιότητα ονομαζόταν η κυρά Παναγιά (Πελαγονήσι), κυρίως λόγω της γειτνίασής της με την... Αλόννησο. Το "Αλόννησος" δόθηκε το 1838 στο γνωστό ως τότε νησί ως (Η)λιοδρόμια ή Χιλιοδρόμια. Αργότερα ανακαλύφθηκε το λάθος, το όνομα ωστόσο παρέμεινε. Σε φλαμανδικό χάρτη του 1585, η Ζουράφα απεικονίζεται ως Αλόννησος (Halonesus), ενώ σε βενετσιάνικο χάρτη του 1690, ως Ολόνησος (Holonisus). Στον χάρτη του Φραντσέσκο Πιατσένζα (1688) στη Ζουράφα (Halonesus) υπάρχουν και κτίσματα!

Αναφορά στη Ζουράφα κάνει επίσης ο Οθωμανός χαρτογράφος και εξερευνητής Πίρι Ρέις το 1521, ονομάζοντάς την "Ζουράφα Καγιά".

Για την ετυμολογία της λέξης Ζουράφα υπάρχουν οι εξής εκδοχές:

Ότι προέρχεται από την τουρκική λέξη zurafa (=καμηλοπάρδαλη) ή από την ιταλική usura (=φθορά, τριβή), με την έννοια ότι αποτελεί ό,τι απομένει από κάποια καταποντισμένη νησίδα. 
Η δε ονομασία Λαδοξέρα οφείλεται προφανώς στην ύπαρξη ελαιωδών υδάτων και την οσμή πετρελαίου. Στα νεότερα χρόνια, ο σπουδαίος Σαμοθρακίτης λόγιος Νικόλαος Φαρδύς (1897) αναφέρει τη νησίδα ως Ζγόραφα (τα), τη θεωρεί ως κέντρο των σεισμών της Σαμοθράκης και υπόλειμμα 4 νησίδων του Θρακικού Πελάγους που καταποντίστηκαν πριν από πάρα πολλά χρόνια. Στη θαλάσσια περιοχή της υπήρχε έντονη οσμή από πετρέλαιο, ενώ διέκρινε ίχνη αρχαίων κτισμάτων στα βυθισμένα μέρη της.

Ο Στυλιανός Λυκούδης το 1930 στη "Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια" γράφει ότι η Ζουράφα λόγω της διάβρωσης από τη θάλασσα έχει μέγιστη διάσταση 35 μέτρα ενώ "... γύρωθέν της δε απλούται εν γαλήνη ελαιώδης κηλίς αναδίδουσα οσμήν πετρελαίου, πείθουσα ότι πλαγίως εις τον κορμόν της υπάρχει οπή εξόδου λιπαράς ρευστής ύλης".

Δυστυχώς, σήμερα το μήκος της ακτογραμμής της είναι 32 μέτρα, όταν σε παλαιότερες μετρήσεις ήταν 465 μέτρα. Η Ζουράφα αποτελεί, όπως αναφέραμε, το βορειοανατολικότερο άκρο της ελληνικής θαλάσσιας επικράτειας. Χάρη στην αναμφισβήτητη κυριαρχία της σ' αυτήν, η χώρα μας επεκτείνει σημαντικά τις ζώνες θαλάσσιας κυριαρχίας της προς τα ανατολικά, στον κρίσιμο εθνικά χώρο του ΒΑ Αιγαίου.

Η περιοχή γύρω από τη Ζουράφα είναι εξαιρετικός ψαρότοπος. Σημειώνονται συχνά προστριβές ανάμεσα σε Έλληνες και Τούρκους αλιείς και απαιτείται η παρέμβαση του Λιμενικού Σώματος για την αποκατάσταση της "τάξης".

Στη Ζουράφα υπάρχει εγκατεστημένος αυτόματος φάρος, λόγω του ότι έχει χαμηλό υψόμετρο και αποτελεί κίνδυνο για τη ναυσιπλοΐα. Προβλήματα για τα πλοία δημιουργούν και τα ρηχά νερά που την περιβάλλουν, καθώς το βάθος τους δεν ξεπερνά τα 10 μέτρα.

Ο φάρος καταστράφηκε το 2012, εξαιτίας των κακών καιρικών συνθηκών, ωστόσο, λίγους μήνες αργότερα, χτίστηκε ξανά από το Πολεμικό Ναυτικό μας, μετά από μελέτη του ΕΜΠ. Στην τσιμεντένια βάση του φάρου ενσωματώθηκε μία εικόνα του Αγίου Νικολάου, προστάτη των ναυτικών.

Σε παλαιότερες μετρήσεις, η Ζουράφα είχε έκταση 9 στρεμμάτων, ενώ σήμερα υπολογίζεται ότι είναι μικρότερη από ένα στρέμμα. Βυθίζεται λόγω της διάβρωσης των ακτών της, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει να γίνει ύφαλος. Εάν συμβεί κάτι τέτοιο, δεν αποκλείεται η Τουρκία να δημιουργήσει προβλήματα.

Ο δημοφιλής μουσικοσυνθέτης Σταύρος Ξαρχάκος, κατά τη διάρκεια της θητείας του στην Ευρωβουλή (2000-2004) είχε υποβάλει σχετική ερώτηση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ζητώντας να ληφθούν μέτρα για τη διάσωση της Ζουράφας από τη διάβρωση, καθώς αποτελεί και το βορειοανατολικότερο άκρο της Ε.Ε. και όχι μόνο της χώρας μας. Δεν νομίζουμε ότι ασχολήθηκε ποτέ με τη Ζουράφα η Ένωση...

Σε περιπτώσεις νησιών σαν τη Ζουράφα σε άλλα μέρη του πλανήτη θα αναφερθούμε σε επόμενο άρθρο μας πολύ σύντομα.